Projekt zakłada istotne zmiany w funkcjonowaniu Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Krajowej Administracji Skarbowej, Policji, Straży Granicznej, Służby Ochrony Państwa oraz Żandarmerii Wojskowej.

Nowe obowiązki służb: raporty do sądu i pełna informacja o wynikach kontroli

Obecnie sądy okręgowe kontrolują przede wszystkim moment uruchomienia kontroli operacyjnej oraz weryfikują wnioski o jej przedłużenie. Projekt ustawy przewiduje, że nadzór sądu nie zakończy się na wydaniu zgody. Po zmianach każda służba będzie musiała przekazać sądowi:

  • wyniki przeprowadzonej kontroli operacyjnej,
  • informację również wtedy, gdy kontrola nie doprowadziła do uzyskania dowodów przestępstwa,
  • na żądanie sądu — materiały zebrane w trakcie trwania kontroli, a więc jeszcze przed jej zakończeniem.

To jedna z najbardziej znaczących zmian. W praktyce oznacza, że sąd będzie posiadał pełny wgląd zarówno w przebieg, jak i w efekty działań operacyjnych, niezależnie od ich wartości dowodowej.

Sąd zyska prawo przerwania kontroli w dowolnym momencie

Drugim kluczowym elementem proponowanej regulacji jest rozszerzenie uprawnień sądów o możliwość natychmiastowego wstrzymania prowadzonej kontroli operacyjnej. Sąd będzie mógł wydać takie postanowienie w każdym czasie. Od decyzji będzie przysługiwało zażalenie szefowi danej służby oraz właściwemu prokuratorowi. Tego typu rozwiązanie nie funkcjonuje w obecnych przepisach i ma stanowić realną przeciwwagę dla swobody działań operacyjnych służb.

Nowe zasady niszczenia materiałów z podsłuchów

Projekt przewiduje również, że służby będą musiały informować sąd i prokuratora o wszystkich decyzjach dotyczących niszczenia materiałów zgromadzonych w trakcie kontroli operacyjnej. Obowiązek będzie dotyczył tych materiałów, które:

  • nie są istotne dla bezpieczeństwa państwa,
  • nie stanowią dowodu potwierdzającego popełnienie przestępstwa.

Szef uprawnionej służby będzie zobowiązany niezwłocznie przekazać informację o wydaniu i wykonaniu zarządzenia dotyczącego zniszczenia takich materiałów.

Zmiany inspirowane modelami z Wielkiej Brytanii i USA

W dokumentacji projektowej wskazano rozwiązania obowiązujące w państwach OECD i UE. Jako punkt odniesienia podano dwa systemy:

  • Brytyjski model RIPA (Regulation of Investigatory Powers Act 2000), który przewiduje jednolite zasady dla wszystkich służb oraz funkcjonowanie specjalnego Trybunału IPT rozpatrującego skargi dotyczące działań operacyjnych.
  • Amerykański sąd FISC (Foreign Intelligence Surveillance Court) nadzorujący działania wywiadowcze prowadzone w ramach ustawy FISA z 1978 roku.

Według autorów projektu, polskie rozwiązania mają zwiększyć poziom kontroli w kierunku standardów stosowanych w państwach o ugruntowanej kulturze nadzoru nad służbami.

Kogo obejmą zmiany?

Nowe obowiązki dotyczą ośmiu kluczowych instytucji państwowych:

  • ABW
  • CBA
  • SKW
  • KAS
  • Policji
  • Straży Granicznej
  • SOP
  • Żandarmerii Wojskowej

Zgodnie z OSR (Ocena Skutków Regulacji), zmiany będą wymagały wdrożenia dodatkowych procedur oraz prowadzenia większej liczby dokumentów, co ma umożliwić pełną realizację nowych kompetencji sądów.

Jednocześnie projekt zakłada utratę uprawnień Inspektora Nadzoru Wewnętrznego do wnioskowania i prowadzenia kontroli operacyjnej, co oznacza przebudowę dotychczasowego modelu wewnętrznej kontroli służb.

Brak wpływu na budżet państwa i na gospodarkę

W projekcie wskazano, że przepisy nie spowodują zwiększenia wydatków budżetu państwa ani jednostek samorządu terytorialnego. Oceniono także, że zmiany nie wpłyną na konkurencyjność gospodarki, przedsiębiorców ani gospodarstwa domowe. Regulacja dotyczy wyłącznie sfery nadzoru nad służbami i funkcjonowania państwowego systemu bezpieczeństwa.

Wejście w życie i brak planowanej ewaluacji

Projekt zakłada wejście w życie nowych przepisów w terminie 30 dni od ogłoszenia ustawy. Ze względu na charakter regulacji nie przewidziano późniejszej ewaluacji efektów zmian.