rozwiń ›

Kto może skorzystać z urlopu dla rodziców wcześniaków?

Zgodnie z art. 1802 par. 1 kodeksu pracy pracownica albo pracownik - ojciec wychowujący dziecko ma prawo bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego do uzupełniającego urlopu macierzyńskiego, jeśli dziecko urodziło się jako wcześniak lub nawet o czasie, ale było hospitalizowane.

Urlop ten będzie przysługiwał rodzicom (albo ojcu, albo matce – zgodnie z ich wyborem), jeśli dziecko urodziło się:

  • przed ukończeniem 28. tygodnia ciąży lub z masą urodzeniową nie większą niż 1000 g - w wymiarze tygodnia za każdy tydzień pobytu dziecka w szpitalu do upływu 15. tygodnia po porodzie;
  • po ukończeniu 28. tygodnia ciąży i przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży i z masą urodzeniową większą niż 1000 g - w wymiarze tygodnia za każdy tydzień pobytu dziecka w szpitalu do upływu 8. tygodnia po porodzie;
  • po ukończeniu 37. tygodnia ciąży i jego pobytu w szpitalu, pod warunkiem że pobyt dziecka w szpitalu po porodzie będzie wynosił co najmniej 2 kolejne dni, przy czym pierwszy z tych dni będzie przypadał w okresie od 5. do 28. dnia po porodzie - w wymiarze tygodnia za każdy tydzień pobytu dziecka w szpitalu w okresie od 5. dnia do upływu 8. tygodnia po porodzie.

Zleceniobiorcy i przedsiębiorcy prawa do urlopu oczywiście nie mają, ale mają za to prawo do pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres równorzędny z uzupełniającym urlopem macierzyńskim, jaki by im przysługiwał, gdyby byli pracownikami.

Jakie są zasady nabywania urlopu dla rodziców wcześniaków przez ojca?

Jeśli oboje rodziców są pracownikami, to po wykorzystaniu przez matkę urlopu macierzyńskiego uzupełniający urlop macierzyński może być wykorzystany zarówno przez matkę, jak i przez ojca.

Podobnie będzie, gdy zatrudniona na etacie matka przebywała na urlopie macierzyńskim, a ojciec dziecka jest zleceniobiorcą lub przedsiębiorcą. W takim przypadku matka może skorzystać z uzupełniającego urlopu macierzyńskiego bezpośrednio po swoim urlopie macierzyńskim albo ojciec może rozpocząć pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres równoważny z uzupełniającym urlopem macierzyńskim.

Taka sama zasada będzie obowiązywać, gdy oboje rodzice są zleceniobiorcami lub przedsiębiorcami. W takim przypadku bezpośrednio po okresie, w którym matka dziecka pobierała zasiłek macierzyński za okres równoważny z urlopem macierzyńskim, jedno z rodziców może rozpocząć pobieranie zasiłku za okres równoważny z uzupełniającym urlopem macierzyńskim.

Na czym polega luka w przepisach?

W przepisach istnieje jednak luka, która nie pozwala ojcu zatrudnionemu na etacie skorzystać z uzupełniającego urlopu macierzyńskiego ani z zasiłku macierzyńskiego, gdy matka jego dziecka jest bezrobotna (nieubezpieczona) albo jest zleceniobiorcą lub przedsiębiorcą. Wspomniany wyżej art. 1802 par. k.p. mówi bowiem wyraźnie, że rodzice mogą skorzystać z uzupełniającego urlopu macierzyńskiego bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego. Skoro więc matka nie korzystała z urlopu macierzyńskiego, a najwyżej jako zleceniobiorca lub przedsiębiorca korzystała z zasiłku macierzyńskiego za okres równoważny, to nie ma podstaw, aby ojciec mógł skorzystać z uzupełniającego urlopu macierzyńskiego.

Istnienie takiej luki potwierdziła także Państwowa Inspekcja Pracy. Inspekcja na swojej stronie internetowej zawarła poradę w podobnym stanie faktycznym. PIP podkreśla, że „brzmienie art. 1802 k.p. sugeruje, że uzupełniający urlop macierzyński jest ściśle związany z podstawowym urlopem macierzyńskim – może być wykorzystany jedynie bezpośrednio po jego zakończeniu. Przepis nie odsyła również do tożsamego stosowania przepisu w przypadku pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający temu urlopowi.”

Dlatego jeżeli matka dziecka nie jest zatrudniona w ramach umowy o pracę i nie korzysta z urlopu macierzyńskiego, ojciec dziecka nie będzie miał uprawnienia do uzupełniającego urlopu macierzyńskiego.

Jak ojciec może skorzystać z urlopu dla rodziców wcześniaków, gdy matka nie pracuje na etacie?

PIP podpowiada jednak, co zrobić, aby ojciec w takim przypadku mógł z uzupełniającego urlopu skorzystać. Ojciec powinien skorzystać z uprawnienia określonego w art. 180 par. 5 k.p. Zgodnie z nim ojcu wychowującemu dziecko zatrudnionemu na etacie przysługuje prawo do urlopu macierzyńskiego w przypadku rezygnacji przez ubezpieczoną matkę dziecka (np. zleceniobiorczynię lub przedsiębiorczynię) z pobierania zasiłku macierzyńskiego po wykorzystaniu przez nią tego zasiłku za okres co najmniej 14 tygodni po porodzie.

Ojciec może skorzystać wówczas z urlopu macierzyńskiego za pozostały okres. Jeśli z niego z skorzysta, automatycznie zostanie spełniony warunek z art. 1802 par. 1 k.p. i ojciec będzie mógł skorzystać następnie z uzupełniającego urlopu macierzyńskiego.

Jakie są zasady przejmowania urlopu macierzyńskiego i zasiłku macierzyńskiego przez ojca?

Przepisy przewidują możliwość rezygnacji z urlopu macierzyńskiego przez matkę zatrudnioną na etacie. Uprawnienie takie przewiduje art. 180 par. 4 k.p. Zgodnie z nim pracownica, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu i powrócić do pracy, jeżeli:

  • pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta pracownik - ojciec wychowujący dziecko;
  • przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego, osobistą opiekę nad dzieckiem będzie sprawował ubezpieczony - ojciec dziecka, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową.

Zleceniobiorczyni lub przedsiębiorczyni nie ma ani prawa, ani obowiązku korzystania z urlopu macierzyńskiego, może pobierać jedynie zasiłek macierzyński za okres równoważny. Zasiłek może przejąć go ojciec, ale dopiero po pobraniu przez matkę zasiłku przez co najmniej 14 tygodni po porodzie (art. 29 ust. 3 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa).

Czy trzeba przejmować urlop macierzyński jako wielokrotność tygodnia?

Skoro zatem gdy matka dziecka jest ubezpieczona, ale nie jest zatrudniona na etacie, ojciec dziecka będący pracownikiem może skorzystać z uzupełniającego urlopu macierzyńskiego jedynie gdy przejdzie na urlop macierzyński po 14 tygodniach pobierania zasiłku macierzyńskiego przez matkę, może pojawić się pytanie, czy musi to być wielokrotność tygodnia.

W związku z tym DGP zadało pytanie, czy pracownica, a więc analogicznie zleceniobiorczyni, która na podstawie art. 180 par. 4 k.p chce zrezygnować z części urlopu macierzyńskiego, może to zrobić za okres będący wielokrotnością tygodnia, czy tez może zrezygnować z tego urlopu po upływie np. 14 tygodni i 2 dni?

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w stanowisku z 27 maja 2025 r. stwierdziło, że nie musi to być wielokrotność tygodnia.

Stanowisko Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 27 maja 2025 r.

DGP: Czy pracownica, a więc analogicznie zleceniobiorczyni, która na podstawie art. 180 par. 4 k.p chce zrezygnować z części urlopu macierzyńskiego, może to zrobić za okres będący wielokrotnością tygodnia, czy tez może zrezygnować z tego urlopu po upływie np. 14 tygodni i 2 dni?

MRPiPS: Pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie (art. 180 par. 1 k.p.). Zgodnie z art. 180 par. 4 k.p. pracownica, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu i powrócić do pracy, jeżeli:

  • pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta pracownik - ojciec wychowujący dziecko;
  • przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego, osobistą opiekę nad dzieckiem będzie sprawował ubezpieczony - ojciec dziecka, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową.

Tym samym matka dziecka, która korzysta z urlopu macierzyńskiego, może z niego zrezygnować dopiero po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni tego urlopu i pod warunkiem, że pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta pracownik - ojciec wychowujący dziecko. Nie jest zatem możliwe zrezygnowanie z urlopu macierzyńskiego przed upływem 14 tygodni. Co ważne, przy udzielaniu urlopu macierzyńskiego i urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego tydzień urlopu odpowiada 7 dniom kalendarzowym (art. 1831 par. 1 k.p.). Pracownica, która zamierza zrezygnować z części urlopu macierzyńskiego, musi złożyć pracodawcy wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej w terminie nie krótszym niż 7 dni przed przystąpieniem do pracy.

Przepisy dodatkowo wymagają, aby termin rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego przez ojca dziecka przypadał bezpośrednio po terminie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez matkę dziecka. W tym stanie rzeczy urlop macierzyński udzielony ojcu dziecka jest niejako kontynuacją urlopu rozpoczętego przez matkę dziecka.

Podsumowując, z punktu widzenia regulacji kodeksu pracy nie jest wykluczone, aby matka dziecka po wykorzystaniu przez nią 14 tygodni i 2 dni urlopu macierzyńskiego na podstawie art. 180 par. 4 k.p. mogła zrezygnować z pozostałej części tego urlopu (przy spełnieniu warunku określonego w punkcie 1 lub punkcie 2 tego przepisu).

Informujemy również, że Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nie jest upoważnione do dokonywania wiążącej wykładni przepisów prawa, jak i do analizowania oraz rozstrzygania konkretnych stanów faktycznych powstałych na gruncie ich stosowania. Ministerstwo nie jest także uprawnione do udzielania porad prawnych w zakresie stosowanie przepisów prawa pracy, a poglądy prawne departamentu nie są wiążące zarówno dla stron stosunku pracy, Państwowej Inspekcji Pracy oraz sądów pracy.

Podstawa prawna

art. 1802 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 277)

art. 29 ust. 3 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 501)

Podstawa prawna