Jak ustalić tytuł do ubezpieczeń, gdy zleceniobiorca wykonuje kilka działalności zarobkowych

Zgodnie z ogólną zasadą wynikającą z art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) osoby wykonujące umowy zlecenia lub inne umowy o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalno-rentowym. Przy rozstrzyganiu obowiązku ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy zlecenia nie ma znaczenia okres, na jaki umowa ta została zawarta. Istotne jest za to posiadanie przez zleceniobiorcę innych tytułów do obowiązkowych ubezpieczeń.

Ważna łączna podstawa składek

Osoba spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z kilku tytułów, takich jak m.in. wykonywanie pracy na podstawie umowy zlecenia i prowadzenie pozarolniczej działalności, jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał najwcześniej. Może ona jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych, tytułów lub zmienić tytuł ubezpieczeń (art. 9 ust. 2 ustawy systemowej). Trzeba zwrócić uwagę na art. 9 ust. 2c ustawy systemowej. Mówi on, że osoba wykonująca umowę zlecenia, której podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu będzie niższa od kwoty aktualnego wynagrodzenia minimalnego (4666 zł), spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym również z innych tytułów. Zasada ta nie będzie jednak dotyczyła sytuacji, gdy łączna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia lub z innych tytułów osiągnie kwotę minimalnego wynagrodzenia.

Z tego wynika, że o charakterze ubezpieczeń z posiadanych przez zleceniobiorcę tytułów decyduje wysokość osiągniętej w danym miesiącu łącznej podstawy wymiaru składek ze wszystkich tych źródeł. Dotyczy to zleceniobiorcy, który z najstarszej umowy zlecenia osiągnie przychód niższy od płacy minimalnej. Może się więc okazać, że w każdym miesiącu zleceniobiorca będzie podlegał ubezpieczeniom o innym charakterze, np. raz obowiązkowo ze wszystkich tytułów, a raz tylko z jednego, w zależności od faktycznie uzyskanego oskładkowanego, łącznego przychodu.

Zatem aby rozstrzygnąć o obowiązku ubezpieczeń w razie zbiegu tytułów, trzeba ustalać łączną podstawę wymiaru składek odrębnie dla każdego miesiąca oraz według kolejności ich powstawania. Ubezpieczony może na bieżąco zmienić tytuł do ubezpieczeń. [przykłady 1, 2, 3, 4]

Przykład 1

Przykład 2

Przykład 3

Przykład 4

Działalność gospodarcza i zlecenie

Osoba pracująca na zlecenie i jednocześnie prowadząca pozarolniczą działalność podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu tej działalności, jeżeli ze zlecenia podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest niższa od najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność wynoszącej 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce (8673 zł). Jeśli podstawa wymiaru składek ze zlecenia będzie wynosiła co najmniej tyle, ile najniższa standardowa podstawa składek, ta osoba będzie mogła wybrać tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Nie stosuje się w tym przypadku sumowania podstaw wymiaru składek. Osoba ta może dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z tytułu zlecenia.

Ważne: Przedsiębiorca, który opłaca składki od co najmniej najniższej standardowej podstawy składek i wykonuje zlecenie, może wybrać tytuł do obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego-rentowego.

Zleceniobiorca prowadzący działalność z prawem do opłacania składek od preferencyjnej podstawy, a więc nie niższej niż 30 proc. płacy minimalnej lub korzystający z ulgi mały ZUS plus, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z obu tytułów, chyba że ze zlecenia osiągnie podstawę w wysokości co najmniej minimalnej płacy. Wówczas będzie mógł obowiązkowo podlegać ubezpieczeniom tylko ze zlecenia. Warto zwrócić uwagę, że powyższe zasady oskładkowania w razie zbiegu zlecenia i działalności odnoszą się do wszystkich osób prowadzących pozarolniczą działalność, wymienionych w art. 8 ust. 6 ustawy systemowej. [przykłady 5 i 6]

Przykład 5

Przykład 6

Umowa o pracę

Jeśli zleceniobiorca pozostaje jednocześnie w stosunku pracy, zgodnie z ogólną zasadą może podlegać ubezpieczeniom ze zlecenia dobrowolne, jeśli w umowie o pracę ma zagwarantowane co najmniej minimalne wynagrodzenie.

Umowa zlecenia zawarta z osobą mającą ustalone prawo do emerytury lub renty podlega zgłoszeniu w ZUS zgodnie z ogólnymi zasadami. Status emeryta lub rencisty nie ma na to wpływu. W przypadku zawarcia więcej niż jednej umowy zlecenia kolejne umowy będą rodziły obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, aż łączna podstawa wymiaru składek na te ubezpieczenia osiągnie minimalne wynagrodzenie. Dopiero od kolejnej umowy ubezpieczenia społeczne nie będą obowiązkowe. Zasady sumowania podstaw wymiaru są takie same jak przy zbiegu co najmniej dwóch umów zlecenia. W przypadku gdy zleceniobiorca, który jest emerytem lub rencistą, wykonuje równocześnie pracę na podstawie umowy o pracę (umowa zlecenia nie jest wykonywana na rzecz swojego pracodawcy), zawsze w pierwszej kolejności podlega ubezpieczeniom z tytułu stosunku pracy (analogicznie jak w przypadku zleceniobiorcy, który nie ma prawa do emerytury bądź renty).

Ważne: Jeśli zleceniobiorca, który jest emerytem lub rencistą, wykonuje równocześnie pracę na podstawie umowy o pracę (umowa zlecenia nie jest wykonywana na rzecz swojego pracodawcy), zawsze w pierwszej kolejności podlega ubezpieczeniom z tytułu stosunku pracy (analogicznie jak w przypadku zleceniobiorcy, który nie ma prawa do emerytury bądź renty).

Obowiązek informacyjny

Jeżeli do opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest obowiązany więcej niż jeden płatnik, każdy z nich musi to robić, chyba że ubezpieczony przedłoży płatnikowi dokumenty, z których wynika brak takiej konieczności (art. 34 ust. 6 ustawy systemowej).

Zatem np. każdy płatnik musi zgłosić swojego zleceniobiorcę do obowiązkowych ubezpieczeń, a jeśli kolejna umowa będzie podlegała już dobrowolnym ubezpieczeniom lub wykonawca będzie chciał zmienić tytuł do ubezpieczeń, to powinien udowodnić płatnikowi, że w danym miesiącu jego łączna podstawa osiągnęła już wymagane minimum i składki ze zlecenia nie są należne. Informację na ten temat można uzyskać dopiero po zakończeniu miesiąca lub tuż przed zakończeniem, w zależności od tego, kiedy wynagrodzenie zostało wypłacone. Z kolei zgłoszenia do odpowiednich ubezpieczeń płatnik musi dokonać w terminie siedmiu dni od dnia rozpoczęcia wykonywania zlecenia. Może to oznaczać niekiedy konieczność zmiany dokumentów zgłoszeniowych i rozliczeniowych, jeśli się okaże, że jednak wykonawca podlega ubezpieczeniom obowiązkowo z innego tytułu.

ZUS, na wniosek płatnika składek, bada prawidłowość wykazanych przez niego składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od umowy zlecenia pod kątem osiągania przynajmniej minimalnej podstawy wymiaru składek. Jeżeli w wyniku sprawdzenia wysokości miesięcznej podstawy wymiaru składek ZUS stwierdzi błędne wykazanie składek, poinformuje o tym niezwłocznie płatnika składek i ubezpieczonego za pośrednictwem tego płatnika. Jednak aby ZUS pomógł w ustaleniu prawidłowości rozliczenia, najpierw płatnicy muszą złożyć dokumenty za dany miesiąc. Wtedy ZUS albo potwierdzi prawidłowe rozliczenie, albo wezwie płatnika do złożenia korekt. ©℗