Czy babcia dziecka może pobierać zasiłek macierzyński za okres opieki nad wnukiem?

Tak, w takiej sytuacji matka dziecka może przerwać swój urlop macierzyński na rzecz członka najbliższej rodziny, który zyskuje prawo do zasiłku macierzyńskiego. Takie prawo przyznają ubezpieczonym kodeks pracy (dalej: k.p.) oraz ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa).

Zgodnie z art. 180 par. 10 k.p. pracownica, która przebywa w szpitalu ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej ośmiu tygodni urlopu macierzyńskiego może przerwać ten urlop na okres pobytu w szpitalu, jeżeli:

• część urlopu macierzyńskiego za ten okres wykorzysta pracownik – ojciec wychowujący dziecko albo pracownik –inny członek najbliższej rodziny;
• osobistą opiekę nad dzieckiem w tym okresie będzie sprawował ubezpieczony – ojciec dziecka albo ubezpieczony – inny członek najbliższej rodziny, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową.

Decyzja o „przekazaniu” urlopu, a co za tym idzie także zasiłku macierzyńskiego, na czas pobytu w szpitalu należy do matki. Gdyby zdecydowała się na taki krok, ojciec dziecka lub członek najbliższej rodziny składa wniosek o urlop macierzyński swojemu pracodawcy, załączając także oświadczenie matki o przerwaniu urlopu. Pracodawca musi taki wniosek uwzględnić. Jeśli ojciec dziecka lub członek najbliższej rodziny nie jest zatrudniony na etacie, ale jest ubezpieczony (np. wykonuje zlecenie), to musi przerwać działalność zarobkową i wystąpić o zasiłek macierzyński.

Warto jeszcze zwrócić uwagę, że k.p. nie zawiera definicji „innego członka najbliższej rodziny” uprawnionego do przejęcia urlopu macierzyńskiego. Można jednak założyć, że z pewnością chodzi o np. rodziców i rodzeństwo matki dziecka. Co ważne, przepisy k.p. nie uzależniają możliwości skorzystania z urlopu i zasiłku macierzyńskiego przez np. babcię dziecka od rezygnacji ojca dziecka z możliwości przejęcia takiego urlopu. Przepisy nie przyznają mu pierwszeństwa w tym zakresie.

Jaka podstawa wymiaru

Uprawnienia wynikające z k.p. mają swoje odzwierciedlenie w odpowiednich przepisach ustawy zasiłkowej. Zgodnie z art. 29 ust. 6 po wykorzystaniu przez matkę dziecka zasiłku macierzyńskiego za okres co najmniej ośmiu tygodni po porodzie ojcu dziecka albo innemu członkowi najbliższej rodziny, który uzyskał prawo do urlopu macierzyńskiego za okres, w którym matka dziecka przebywa w szpitalu, zasiłek należny jest ojcu lub członkowi najbliższej rodziny. W takiej sytuacji nie wypłaca się zasiłku przebywającej w szpitalu matce.

Pozostaje jeszcze pytanie, w jakiej wysokości zasiłek macierzyński otrzyma osoba „przejmująca” urlop. W tym miejscu trzeba odwołać się do art. 31 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z jego ust. 1 miesięczny zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego wynosi 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku. Zatem ojciec dziecka lub w opisywanym przypadku babcia dziecka otrzyma zasiłek macierzyński w takiej właśnie wysokości. Zasiłek będzie zatem wynosił, w uproszczeniu, równowartość średniego wynagrodzenia obliczanego z ostatnich 12 miesięcy. Może się jednak zdarzyć, że zasiłek będzie niższy. Będzie tak, gdy matka dziecka do 21 dni po porodzie złożyła tzw. długi wniosek zasiłkowy, a więc jednocześnie wystąpiła o wypłatę zasiłku za urlop macierzyński i urlop rodzicielski. W takim przypadku jej zasiłek będzie wynosił przez cały ten okres nie 100 proc., a 81,5 proc. podstawy wymiaru. Zatem gdy urlop macierzyński i związany z tym zasiłek przejmuje ojciec dziecka lub członek najbliższej rodziny, można założyć, że również on powinien otrzymać zasiłek w wysokości 81,5 proc. jako kontynuację uprawnienia matki. Nie wynika to co prawda wprost z przepisów, ale na takie rozwiązanie wskazałaby stosowana przez ZUS wykładnia w analogicznej sytuacji – gdy ojciec dziecka kontynuuje przerwany przez matkę urlop rodzicielski, a matka pobierała zasiłek w wysokości 81,5 proc. podstawy wymiaru. ZUS w tego typu przypadkach stoi na stanowisku, że ojcu należy wypłacać zasiłek w wysokości 81,5 proc. podstawy wymiaru.

Podsumowanie

Nie ma przeszkód, żeby w opisywanej sytuacji babcia dziecka wystąpiła z wnioskiem o urlop macierzyński do swojego pracodawcy i otrzymywała zasiłek macierzyński za okres, w którym jej córka (matka dziecka) przebywa w szpitalu. Jednak wcześniej matka dziecka musi podjąć decyzję o rezygnacji z tego uprawnienia na czas pobytu w szpitalu. Ojciec dziecka nie musi składać w tym zakresie żadnego oświadczenia. Jeśli natomiast matka dziecka nie zgodzi się na rezygnację ze swojego urlopu, babcia dziecka będzie mogła korzystać z zasiłku opiekuńczego jedynie przez 14 dni.

Na koniec warto zwrócić uwagę na to, że zarówno przepisy k.p., jak i ustawy zasiłkowej akcentują, że „przejęcie” urlopu macierzyńskiego i zasiłku macierzyńskiego jest możliwe, dopiero gdy matka skorzysta z tych uprawnień przez osiem tygodni. Gdyby matka trafiła do szpitala wcześniej, ojciec dziecka lub członkowie jej rodziny mogliby skorzystać ze specjalnego zasiłku opiekuńczego (określonego w art. 32a ustawy zasiłkowej). Świadczenie to przysługuje do ukończenia przez dziecko ośmiu tygodni życia i nie jest wliczane do okresu „ogólnego” zasiłku opiekuńczego. W opisywanym przypadku jest to jednak wykluczone, bo dziecko jest starsze. ©℗