Subskrybuj nas na Youtube
Przełom II i III kw. 2024 r. to okres wielu zmian w zakresie prawa pracy i pobytu cudzoziemców w Polsce. Choć sezon ogórkowy rozpoczął się na dobre, to pod względem zmian w przepisach dzieje się wyjątkowo dużo.
Większość wprowadzanych lub zapowiadanych nowelizacji dotyczy obywateli Ukrainy, ale nie brakuje też nowości, które odnoszą się do wszystkich przebywających w Polsce cudzoziemców.
1 lipca 2024 r. weszły w życie postanowienia ustawy nowelizującej ustawę o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 167 ze zm.; dalej: specustawa ukraińska). Nowe przepisy wprowadzają wiele rozwiązań mających wpływ na pobyt i pracę obywateli Ukrainy oraz ich rodzin w Polsce. Ponadto w ostatnim czasie polscy pracodawcy zostali postawieni przed dylematem dalszej obecności na terytorium Polski zatrudnianych przez nich ukraińskich pracowników, w związku z przyjęciem przez ukraiński parlament ustawy o mobilizacji. Nowe przepisy, zaostrzające zasady mobilizacyjne, postawiły pod znakiem zapytania pobyt ukraińskich mężczyzn w Polsce, zwłaszcza tych, którzy przebywają bez ważnego paszportu, lub tym, którym ważność paszportu wkrótce się skończy. Choć nie są to przepisy obowiązujące w Polsce, to stanowią przykład silnego oddziaływania prawa obcego na polski porządek prawny.
Obecnie są prowadzone również prace nad projektem ustawy o dostępie cudzoziemców do rynku pracy. Zgodnie z założeniem ustawa ma zastąpić przepisy, w zakresie odnoszącym się do zatrudniania cudzoziemców, ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Proponowane rozwiązania będą miały na celu uszczelnienie zasad zatrudniania obcokrajowców w Polsce.
Mimo trwającego okresu wakacyjnego polscy pracodawcy są zatem zmuszeni do zachowania wzmożonej czujności i aktywności w zakresie monitorowania statusów zatrudnionych cudzoziemców. O czym przede wszystkim należy pamiętać?
Pobyt obywateli Ukrainy w Polsce
Nowelizacja specustawy ukraińskiej wydłużyła prawo pobytu obywateli Ukrainy do 30 września 2025 r. Zmiana dotyczy osób, które przebywają w Polsce na podstawie ochrony czasowej, oraz tych, których pobyt jest legalny na podstawie wizy krajowej, zezwolenia na pobyt czasowy, wizy Schengen, wizy wydanej przez inne państwo strefy Schengen, dokumentu pobytowego wydanego przez inne państwo Schengen oraz ruchu bez wizowego. Ponadto wydłużeniu do 30 września 2024 r. uległy terminy, w których obywatel Ukrainy jest obowiązany opuścić terytorium Polski lub zrealizować obowiązek dobrowolnego powrotu.
Na ten sam okres przedłużono również prawo ubiegania się przez obywateli Ukrainy, mających status UKR, o zezwolenia na pobyt czasowy w celu pracy, w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji (tzw. Niebieska karta UE) oraz w celu wykonywania działalności gospodarczej w Polsce. Co więcej, prawo do ubiegania się o zezwolenie na pobyt w Polsce rozszerzono na niepracujących członków rodzin mających status UKR. Od 1 lipca 2024 r. mogą oni się ubiegać o zezwolenie na pobyt czasowy w celu łączenia rodzin. Warte podkreślenia jest to, że prawo do ubiegania się o ten typ zezwolenia rozciągnięto na członków rodzin cudzoziemców mających zezwolenie na pobyt czasowy i pracę, bez względu na to, ile lat przebywają w Polsce na podstawie tego zezwolenia. W praktyce nowa grupa cudzoziemców – obywateli Ukrainy została dopuszczona do złożenia wniosku pobytowego. Wcześniej, bo od 1 kwietnia 2023 r., taka możliwość została zaoferowana wyłącznie wykonującym pracę i zatrudnionym przez polski podmiot lub prowadzącym działalność gospodarczą zarejestrowaną w Polsce.
Polski ustawodawca wprowadził również możliwość przekształcenia przez osoby mające status UKR, bez względu na to, czy pracują, czy nie, ochrony czasowej na kartę pobytu. Będzie ona wydawana na trzy lata. Posiadacz karty będzie uprawniony do pracy bez zezwolenia na pracę lub do założenia działalności gospodarczej. Aby uzyskać kartę pobytu, osoba aplikująca będzie musiała udowodnić, że w 4 marca 2024 r. miała status UKR, w dniu złożenia wniosku ma status UKR oraz miała takowy nieprzerwanie przez co najmniej 365 dni. Co istotne, aplikowanie o kartę pobytu będzie możliwe wyłącznie elektronicznie, za pośrednictwem systemu prowadzonego przez szefa Urzędu ds. Cudzoziemców. Aby złożyć wniosek o kartę pobytu, cudzoziemiec będzie musiał mieć możliwość podpisywania dokumentów elektronicznie (najczęściej będzie to profil zaufany) oraz jego dane w systemie PESEL będą musiały być kompletne. Warto jednak podkreślić, że obecnie to rozwiązanie nie jest jeszcze dostępne ze względu na brak odpowiedniego systemu teleinformatycznego. Będzie możliwe po opublikowaniu przez ministra właściwego ds. wewnętrznych komunikatu określającego dzień wdrożenia rozwiązań technicznych umożliwiających złożenie wskazanego wniosku. W naszej ocenie może to nastąpić dopiero w 2025 r.
Nowelizacja specustawy ukraińskiej wprowadza także zmiany w zakresie obowiązku aplikowania przez obywateli Ukrainy o numer PESEL. Od 1 lipca 2024 r. obywatele Ukrainy, którzy wjeżdżają do Polski w związku z wojną, są obowiązani do złożenia wniosku o PESEL niezwłocznie po przybyciu. Dodatkowo osoby, które uzyskały PESEL poprzez złożenie oświadczenia lub na podstawie innego dokumentu ze zdjęciem umożliwiającego ustalenie tożsamości lub dokumentu potwierdzającego urodzenie, a także na podstawie nieważnego dokumentu podróży, lub których dokument podróży utracił ważność, są zobowiązane do potwierdzenia swojej tożsamości w dowolnym organie gminy na podstawie ważnego dokumentu podróży w terminie 60 dni od daty wydania dokumentu podróży.
Nowości dla podlegających poborowi
Natomiast w kontekście obywateli Ukrainy płci męskiej, mieszkających w Polsce oraz podlegających obowiązkowi poborowemu w myśl prawa ukraińskiego, którym kończy się ważność paszportu lub którzy przebywają w Polsce bez paszportu, warto zaznaczyć, że mogą oni uzyskać nowy paszport pod warunkiem aktuali zacji danych wojskowych. Obywatel Ukrainy, który nie zaktualizuje swoich danych, nie będzie miał możliwości uzyskania nowego paszportu. Pozbawiony będzie również dostępu do innych usług konsularnych.
Dla mężczyzn, którzy mieszkają za granicą, jedyną opcją jest aktualizacja danych online, poprzez aplikację mobilną Reserve+. Aby zaktualizować dane, obywatel Ukrainy musi zalogować się poprzez swoje konto bankowe, a następnie wprowadzić informacje o nazwisku i imieniu, dacie urodzenia, numerze ewidencyjnym karty rachunku podatnika, numerze paszportu, adresie zamieszkania itp. W dalszym kroku wprowadzone dane są automatycznie przekazywane do państwowego rejestru, a na podstawie wyników sprawdzenia poświadczeń cudzoziemiec automatycznie otrzymuje informację dotyczącą wojskowego dokumentu rejestracyjnego w formie elektronicznej.
Wszyscy obywatele Ukrainy podlegający poborowi musieli zaktualizować swoje dane w systemie w ciągu 60 dni od dnia wejścia w życie ustawy (czyli do 17 lipca 2024 r.). Obywatel Ukrainy, który odmówi podania danych, musi się liczyć z brakiem dostępu do usług kon sularnych, a co za tym idzie – zostanie pozbawiony możliwości wystąpienia o nowy paszport. Odmawiający podania danych musi się też liczyć z konsekwencjami nałożenia kary administracyjnej w wysokości od 17 tys. do 25,5 tys. hrywien.
Nawet w razie braku paszportu pobyt obywatela Ukrainy w Polsce nie będzie zagrożony. Wszyscy obywatele Ukrainy, których paszporty stracą ważność w tym okresie, zachowają prawo pobytu – pobyt oraz praca będą legalne bez względu na fakt posiadania ważnego paszportu oraz podjęcie jakichkolwiek działań legalizujących pobyt ze strony cudzoziemca. Warto tutaj nadmienić, że cudzoziemiec przebywający w Polsce musi mieć ważny dokument podróży, ale jego brak nie sprawia, że pobyt staje się nielegalny. W praktyce oznacza to, że nawet bez ważnego paszportu oraz podejmowania działań w kierunku legalizacji pobytu obywatel Ukrainy będzie mógł przebywać w Polsce co najmniej do 30 września 2025 r. Dotyczy to zarówno osób, które korzystają z ochrony czasowej, tych, które przybyły w związku z wojną, jak i tych, których wizy i zezwolenia na pobyt wygasły po 24 lutego 2022 r. lub wygasną w tym okresie. W rezultacie dopiero po 30 września 2025 r. mogą się pojawić wyzwania związane z ich statusem imigracyjnym.
Praca obywateli Ukrainy w Polsce
W zakresie pracy wprowadzone zmiany mają na celu doprecyzowanie dotychczas obowiązujących przepisów. Po 1 lipca 2024 r. zatrudnianie obywateli Ukrainy wciąż opiera się na powiadomieniu o powierzeniu wykonywania pracy. Obecnie pracodawca jest zobowiązany do złożenia tego powiadomienia w terminie 7 dni od podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy, w przeciwieństwie do dotychczas obowiązującego 14-dniowego terminu. Zgodnie z zamysłem ustawodawcy takie rozwiązanie ma ujednolicić termin złożenia powiadomienia z terminem zgłoszenia pracownika w ZUS. W naszej ocenie skrócenie terminu nie komplikuje sytuacji pracodawców i w praktyce nie wiąże się z dodatkowymi obowiązkami po ich stronie.
Ponadto legalność pracy obywatela Ukrainy, pracującego na podstawie powiadomienia, uzależniono od tego, czy wynagrodzenie, które otrzymuje, spełnia wymogi określone w przepisach o minimalnym wynagrodzeniu. Takie rozwiązanie zlikwiduje spotykaną praktykę legalizowania pracy obywateli Ukrainy na podstawie powiadomień, w których deklarowane wynagrodzenie okazywało się niższe, niż wymagają tego przepisy o minimalnym wynagrodzeniu.
Doprecyzowano także, w jakich przypadkach wymagane jest ponowne złożenie powiadomienia. Po zmianach, należy je ponownie złożyć, gdy:
■ zmienił się rodzaj umowy pomiędzy podmiotem powierzającym wykonywanie pracy a obywatelem Ukrainy, lub
■ zmieniło się stanowisko lub rodzaj wykonywanej pracy, lub
■ zmniejszono wymiar czasu pracy lub liczbę godzin pracy w tygodniu lub miesiącu określony w powiadomieniu, lub
■ obniżono miesięczną lub godzinową stawkę wynagrodzenia określoną w powiadomieniu.
Zmiany te należy ocenić pozytywnie. Są one zbliżone do rozwiązań, które są stosowane w przypadku zezwoleń na pracę. Zasadniczo pracodawca powinien ponownie złożyć powiadomienie, jeśli warunki pracy cudzoziemca ulegają pogorszeniu lub następuje zmiana stanowisko lub rodzaj wykonywanej pracy. Dotychczas nie było jasne, w przypadku zatrudniania cudzoziemca na podstawie powiadomienia, kiedy i w jakich przypadkach należy złożyć je ponownie. Wprowadzone rozwiązania eliminują występujące wątpliwości i w praktyce stanowią wyłącznie potwierdzenie utartej w tym zakresie praktyki.
Kolejnym istotnym rozwiązaniem, które minimalizuje dotychczas występujące wątpliwości, jest wprowadzenie obowiązku poinformowania pracodawcy przez obywatela Ukrainy, w terminie siedmiu dni, o uzyskaniu zezwolenia na pobyt czasowy w celu pracy. Przed jego wprowadzeniem obywatele Ukrainy otrzymujący zezwolenie na pobyt czasowy i pracę nie byli zobowiązani do informowania pracodawców o otrzymaniu zezwolenia, co mogło prowadzić do niedochowania przez pracodawców terminu na złożenie powiadomienia o powierzeniu wykonywania pracy. Obecnie, po poinformowaniu pracodawcy przez obywatela Ukrainy, będzie on zobowiązany do złożenia powiadomienia o powierzeniu wykonywania pracy w terminie siedmiu dni.
Planowane zmiany
Zgodnie z zapowiedziami Rady Ministrów w III kw. 2024 r. przyjmie ona projekt ustawy o dostępie cudzoziemców do rynku pracy. Sama ustawa najprawdopodobniej zostanie uchwalona i wejdzie w życie w 2025 r. Przepisy nowej ustawy zastąpią regulacje ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, odnoszące się do tematyki zatrudniania cudzoziemców.
Jak wynika z opublikowanego projektu ustawy, zasady zatrudniania cudzoziemców nie zostaną poddane znaczącym modyfikacjom. W przeważającej części ustawa o dostępie do rynku pracy będzie zawierała te same rozwiązania, które dziś obowiązują. Do zatrudnienia cudzoziemca wciąż będzie wymagane uzyskanie zezwolenia na pracę. Ustawa będzie określać także wyjątki od tego obowiązku.
Znaczącą różnicą, względem obecnych uregulowań, będzie zlikwidowanie obowiązku uzyskiwania testu rynku pracy (tzw. informacji starosty) przy ubieganiu się o zezwolenie na pracę. W zamian Rada Ministrów będzie mogła wprowadzić stosowne limity wydawanych zezwoleń na pracę lub limity zatrudnienia cudzoziemców przez polski podmiot zatrudniający w postaci określonego procentowo minimalnego udziału obywateli polskich i cudzoziemców, w przypadku gdy wysoka liczba wydanych zezwoleń na pracę utrudni zatrudnienie obywateli polskich lub cudzoziemców zwolnionych z obowiązku posiadania zezwoleń na pracę, np. obywateli Unii Europejskiej. Ponadto, na poziomie lokalnym, starości zyskają możliwość określenia listy zawodów i rodzajów pracy, w stosunku do których odmawia się wydania zezwolenia na pracę cudzoziemca ze względu na trudną sytuację na lokalnym rynku, uzasadniającą ograniczenie możliwości podjęcia zatrudnienia przez zagranicznych pracowników na terenie powiatu.
Ponadto procedura uzyskania zezwolenia na pracę zostanie w pełni zelektronizowana. Nie będzie ona jednak różnić się znacznie od obecnej procedury, która także, w przeważającym stopniu, jest zelektronizowana.
Proponuje się także wprowadzenie nowej podstawy odmowy wydania zezwolenia na pracę, w przypadku gdy o zezwolenie na pracę wnioskuje podmiot, który został ustanowiony lub działa głównie w celu ułatwiania cudzoziemcom wjazdu na terytorium RP.
Rozszerzony zostanie także katalog przypadków, w których należy wystąpić o zezwolenie na pracę typ B. W przypadku wprowadzenia projektu ustawy w aktualnym brzmieniu zezwolenie na pracę będzie także wymagane, gdy cudzoziemiec będzie wykonywał powtarzające się świadczenia niepieniężne, o których przykładowo mowa w art. 176 ustawy z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych, albo świadczył pracę lub usługi w zamian za akcje prostej spółki akcyjnej. Wprowadzenie obowiązku uzyskania zezwolenia na pracę dla tych cudzoziemców będzie zmierzać do ograniczenia zjawiska „spółek cudzoziemskich”, czyli „zatrudniania” cudzoziemców jako wspólników sp. z o.o., wykonujących powtarzające się świadczenia niepieniężne lub świadczących pracę lub usługi w zamian za akcje prostej spółki akcyjnej, bez zezwolenia na pracę.
Ewolucja przepisów
Przepisy prawa imigracyjnego są jednymi z wielu, na które pracodawcy będą musieli zwrócić uwagę w najbliższym okresie. Najwięcej zmian będzie dotyczyć obywateli Ukrainy, którzy będą legalizować swój status oraz zmieniać swoje dokumenty pobytowe. Ich sytuacja nie ulegnie jednak do końca przyszłego roku diametralnej zmianie. Podobna sytuacja będzie miała miejsce po wejściu w życie ustawy o dostępie cudzoziemców do rynku pracy. Mimo zmian zasady dotyczące zatrudniania cudzoziemców nie będą całkowicie zmodyfikowane. Nie należy się zatem spodziewać rewolucji w pobycie i pracy cudzoziemców, lecz konsekwentnej ewolucji przepisów. ©℗