Unieważnienie umowy lojalnościowej jest możliwe, gdy nie zawiera ona istotnych postanowień

Jeden z pracowników porzucił pracę, więc rozwiązaliśmy z nim umowę bez wypowiedzenia. Potrąciliśmy z jego wypłaty część kosztów związanych z kursem zawodowym, na który go wysłaliśmy. Nie upłynął bowiem okres, jaki pracownik zobowiązał się u nas przepracować. Pracownik jednak skierował do sądu pozew o unieważnienie umowy na podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Czy takie unieważnienie jest w ogóle możliwe?

Odpowiadając na to pytanie, trzeba się odwołać do przepisów kodeksu pracy (dalej: k.p.), które mają zastosowanie w opisywanej sprawie. Zgodnie z art. 52 ust. 1 k.p. rozwiązanie z pracownikiem umowy bez wypowiedzenia z jego winy jest możliwe w razie:

• ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych;
• popełnienia przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem;
• zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.

W doktrynie (W. Muszalski, K. Walczak [red.], „Kodeks pracy. Komentarz”, Warszawa 2024) akcentowano dotychczas, że porzucenie pracy w obecnym stanie prawnym jest traktowane jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych na podstawie art. 52 par. 1 pkt 1 k.p.

Ponadto na uwagę zasługuje m.in. art. 1031 k.p., gdzie postanowiono, że przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych rozumie się zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą. Pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe przysługują urlop szkoleniowy oraz zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia, oraz na czas ich trwania. Za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Warto również zwrócić uwagę na art. 1033‒1035 k.p. Z art. 1033 k.p. wynika, że pracodawca może przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia, w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie. Zgodnie zaś z art. 1034 k.p. pracodawca zawiera z pracownikiem podnoszącym kwalifikacje zawodowe pisemną umowę określającą wzajemne prawa i obowiązki stron. Umowa ta nie może zawierać postanowień mniej korzystnych dla pracownika niż przepisy rozdziału III k.p. „Kwalifikacje zawodowe pracowników”. Nie ma obowiązku jej zawarcia, jeżeli pracodawca nie zamierza zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Z kolei w art. 1035 k.p. uregulowano zasady zwrotu kosztów w związku z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych. Z podanego artykułu wynika, że pracownik podnoszący kwalifikacje zawodowe:

• który bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo przerwie podnoszenie tych kwalifikacji,
• z którym pracodawca rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w terminie określonym w umowie, nie dłuższym niż trzy lata,
• który w okresie wskazanym w umowie rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem, z wyjątkiem wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyn wskazanych w art. 943 k.p. (mobbing),
• który w okresie wskazanym w umowie rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 k.p. (przyczyny leżące po stronie pracodawcy) lub art. 943 k.p. (mobbing), mimo braku przyczyn określonych w tych przepisach

‒ jest obowiązany do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę na ten cel z tytułu dodatkowych świadczeń, w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia.

Sąd zbada zapisy

W kontekście podanego stanu faktycznego oraz stanu prawnego użyteczne będzie stanowisko zawarte w wyroku Sądu Rejonowego w Puławach z 27 sierpnia 2019 r. (sygn. akt IV P 79/19). W sprawie pracownik wnosił o unieważnienie umów podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Sąd przypomniał, że zawarcie tej umowy nie jest obowiązkowe, ale możliwość żądania przez pracodawcę od pracownika zwrotu dodatkowych kosztów szkolenia zależy od tego, czy strony zawarły umowę szkoleniową. Umowa o zwrot kosztów podnoszenia kwalifikacji jest nieważna tylko wtedy, gdy nie zawiera wszystkich przedmiotowo istotnych w świetle treści przepisów kodeksu pracy składników, np. informacji o kosztach szkoleń w konkretnych kwotach czy wskazania, jaką część kosztów szkoleń będzie ponosił pracownik i w jakim czasie od momentu zatrudnienia do momentu rozwiązania umowy o pracę (por. wyrok Sądu Najwyższego z 6 września 2012 r., sygn. akt II PK 31/12). Sąd, analizując postanowienia umów szkoleniowych, doszedł do wniosku, że zawierają one wszystkie istotne zapisy dotyczące wzajemnych zobowiązań stron. Umowy te w szczególności zawierały zapis o zobowiązaniu pracownika do kontynuowania zatrudnienia u pracodawcy przez 36 miesięcy od dnia zawarcia umowy. Sąd ustalił również, że wolą pracodawcy przy zawieraniu tych umów było, aby zatrzymać pracownika w pracy przez jakiś czas po odbyciu przez niego kursów i złożeniu egzaminów po to, aby móc skorzystać z umiejętności i uprawnień swojego pracownika, które w wyniku tych szkoleń nabył. Oczywiste więc jest, że po podpisaniu tej umowy szkoleniowej pracownik, który nie wywiązuje się z obowiązków związanych z podnoszeniem kwalifikacji, jest zobowiązany do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę na szkolenie. Wynika to ze wspomnianego art. 1035 k.p. Ostatecznie sąd nie dostrzegł podstaw, aby w jakimś zakresie podważyć zapisy umowne.

Podsumowanie

Także w opisywanym przypadku można się spodziewać, że sąd oddali żądanie byłego pracownika. W sytuacji gdy umowa szkoleniowa zawierała wszystkie wymagane przepisami elementy, w tym zasady zwrotu kosztów szkolenia, nie ma przeszkód, aby pracodawca ją realizował, w tym dokonał potrącenia z wynagrodzenia części tego zwrotu. ©℗