ikona lupy />
Łukasz Prasołek, asystent sędziego w Sądzie Najwyższym / Dziennik Gazeta Prawna
Poza stałą pensją w kwocie 2000 zł pracownica otrzymuje premię sprzedażową w wysokości 200 zł miesięcznie oraz 300 zł stałego dodatku za kierowanie zmianą. Jakie wynagrodzenie przysługuje jej za styczeń? Czy ewentualne nadgodziny mogą skompensować się z przypadkami przepracowania jedynie 7 godzin w danej dobie?
ODPOWIEDŹ
Sam fakt zatrudnienia w placówce handlowej z jednej strony uprawnia pracodawcę do planowania ekspedientkom pracy w niedziele, lecz z drugiej zakazuje pracy w ustawowo wolne od pracy święta 1 i 6 stycznia. Możliwość niedzielnej pracy jest przy tym ograniczona przez przymus zapewnienia pracownikowi, przynajmniej raz na 4 tygodnie, niedzieli wolnej od pracy.
W rozpatrywanym stanie faktycznym pracodawca wywiązał się z powyższego obowiązku, wyznaczając ekspedientce w skali okresu rozliczeniowego jedną wolną niedzielę. Rozkład pracy przewiduje wykonywanie zadań przez 20 dni po 8 godzin w każdym z nich, co daje łącznie 160 godzin. Jest to wartość zgodna z wymiarem ustalonym dla stycznia 2015 r., w ramach którego występują 4 pełne tygodnie, dwa dni przypadające od poniedziałku do piątku wykraczające poza pełne tygodnie oraz dwa święta, które obniżają wymiar czasu pracy o 8 godzin. Tym samym pracodawca zaplanował podwładnej 11 dni wolnych, czyli wartość odpowiadającą liczbie niedziel, świąt i dni wolnych wynikających z planowania pracy w przeciętnie pięciodniowych tygodniach, przypadających w ramach okresu rozliczeniowego. W związku z tym plan pracy ekspedientki należy uznać za prawidłowy.
Nadgodziny w „czarnych dziurach”
Błędy pojawiają się na etapie wykonania, gdyż tak należy zakwalifikować każdy z przypadków wezwania podwładnej do pracy przed zaplanowaną w rozkładzie godziną jej rozpoczęcia oraz będące tego konsekwencją zwalnianie do domu o godzinę wcześniej niż wynikałoby z grafiku. Taki przypadek występuje 4, 10, 16, 23 i 30 stycznia i rodzi dwojakiego rodzaju skutki.
Przede wszystkim wobec zaplanowania w każdym z tych dni przyjścia na późniejszą zmianę wezwanie do pracy o godzinę wcześniej niż przewidywał rozkład, spowoduje wykonywanie zadań w ramach tzw. czarnych dziur między dobami. Z definicji doby pracowniczej wynika jednoznacznie, że obejmuje ona 24 godziny, licząc od godziny rozpoczęcia pracy zaplanowanej w rozkładzie. To zaś oznacza, że w każdym z opisanych przypadków poprzednia doba pracownicza zakończyła się o godzinie 10.00, a kolejna jeszcze się nie rozpoczęła, skoro początek pracy zaplanowano na 12.00. To zaś oznacza, że godzina pracy między 11.00 a 12.00 nie może być zaliczona do żadnej z dób pracowniczych, więc przypada w ramach występującej między nimi „czarnej dziury”. Ma to istotny wpływ na rozliczenie czasu pracy ekspedientki, gdyż z końcem okresu rozliczeniowego praca ta spowoduje przekroczenie przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy, więc za każdą z tych godzin pracownica nabędzie prawo do 100 proc. dodatku do normalnego wynagrodzenia.
Za taką właśnie formą rekompensaty nadgodzin przypadających w „czarnych dziurach” między dobami pracowniczymi opowiedziało się Biuro Promocji i Mediów MPiPS w wyjaśnieniach z 13 września 2013 r. Na łamach tego pisma podniesiono, że przekroczeń tych nie sposób zakwalifikować jako naruszających dobową normę czasu pracy, skoro dodatkowa praca nie przypada w dobie, lecz między dwiema dobami pracowniczymi. To zaś uzasadnia rozliczenie jej jako pracy nadliczbowej, wynikającej z przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy, za którą pracownica nabędzie prawo do wyższego, 100 proc. dodatku do normalnego wynagrodzenia.
Trzeba zapłacić
Ryzyko wystąpienia droższych, gdyż opłacanych 100-proc. dodatkiem nadgodzin, to niejedyny negatywny skutek przedstawionego odstępstwa od rozkładu pracy. Z perspektywy pracodawcy równie niekorzystne jest zwalnianie pracownicy do domu o godzinę wcześniej niż wynikało to z obowiązującego ją rozkładu.
Mimo że intencją pracodawcy zwalniającego ekspedientkę do domu o 19.00 było przestrzeganie 8-godzinnej normy czasu pracy, skutek tego działania będzie odwrotny od zamierzonego. Fakt, że doba pracownicza trwa od godziny rozpoczęcia pracy określonej w rozkładzie powoduje, że pomimo faktycznego wykonywania pracy przez 8 kolejnych godzin, pracownica 5-krotnie nie dopracowała normy. Skoro bowiem pierwsza godzina pracy przypada w czarnej dziurze występującej między dobami, na kolejną dobę przypada tylko 7 godzin pracy. Ekspedientka jest zatrudniona na pełen etat w systemie podstawowym, a taka konfiguracja wymusza na pracodawcy planowanie jedynie 8-godzinnych dniówek. W efekcie każdy dzień pracy, w którym zamiast od 12.00 do 20.00 ekspedientka pracowała od 11.00 do 19.00, rodzi po jej stronie roszczenie o wynagrodzenie za czas gotowości do pracy za jedną godzinę brakującą do 8-godzinnej normy. W praktyce oznacza to konieczność wypłaty pełnej miesięcznej pensji, pomimo faktycznego niedopracowania wymiaru, do którego zabrakło 5 godzin oraz odrębnego rozliczenia 5 nadgodzin średniotygodniowych, które wystąpiły wobec wezwania do pracy w ramach czarnej dziury między dobami pracowniczymi.
Choć rozmiar niedopracowania nominału oraz liczba nadgodzin wynikających z polecenia pracy w ramach czarnych dziur występujących między dobami pracowniczymi są identyczne, nie ulegną one wzajemnemu skompensowaniu. Mimo że pracownica pięciokrotnie opuszczała sklep o 19.00, działo się to na polecenie pracodawcy i nie przekreśliło jej dalszej gotowości do świadczenia pracy w trakcie ostatniej z zaplanowanych na ten dzień godzin. Uzasadnia to przyznanie pracownicy prawa do wynagrodzenia za czas tej gotowości, a skoro jest ona wynagradzana pensją miesięczną, pracodawca zadośćuczyni swoim obowiązkom, wypłacając ją w pełnej stawce. Wobec tego 5 dodatkowych godzin pracy musi z końcem okresu spowodować przekroczenie przeciętnej normy tygodniowej.
Można odpracować wcześniej
Ekspedientka dwukrotnie wnioskowała o zgodę na wyjście prywatne w godzinach pracy w środy 7 i 21 stycznia, za każdym razem w wymiarze 4 godzin, od 14.00 do 18.00. Pracodawca przystał na to, wyznaczając pracownicy 4 dni po 2 godziny każdy, w ramach których odpracowała ona 8 godzin wyjścia prywatnego.
Takie działanie pracodawcy jest prawidłowe, gdyż jedynym ograniczeniem w zakresie wyznaczania terminu odpracowania wyjścia prywatnego jest to, by nie spowodowało ono naruszenia przepisów o nieprzerwanym odpoczynku dobowym i tygodniowym. Normy te były respektowane przez pracodawcę, gdyż wobec zaplanowania 2 dodatkowych godzin pracy w ramach 4 dni pracownica zawsze miała zapewnione co najmniej 14 godzin odpoczynku.
Skoro o terminie odpracowania decyduje pracodawca, podwładny nie może wymagać zaplanowania tej pracy w ramach dwóch dniówek, każdej w wymiarze 4 godzin, czyli takim, jaki miały prywatne wyjścia. Powyższe ma szczególne znaczenie w sytuacji, gdy – tak jak w omawianym przypadku – wymagałoby to pozostania przez ekspedientkę w pracy poza godzinami funkcjonowania sklepu, co niekoniecznie musi leżeć w interesie pracodawcy.
Podobnie należy ocenić działanie polegające na odpracowaniu 2 godzin wyjścia prywatnego w środę 21 stycznia już w poniedziałek 19 stycznia, czyli dwa dni przed terminem jego zaistnienia. Działanie takie nie jest prawnie wykluczone. Z wcześniejszym odpracowywaniem wyjścia prywatnego wiąże się jednak pewne ryzyko, gdyż jeśli z przyczyn obiektywnych pracownica nie skorzystałaby z możliwości wcześniejszego opuszczenia zakładu pracy w środę 21 stycznia, uprzednie odpracowanie 2 godzin niewykorzystanego wyjścia prywatnego musiałoby zostać zakwalifikowane jako praca w nadgodzinach. W omawianym przykładzie taki przypadek nie występuje, a 8 godzin wyjść prywatnych zostało odpracowanych, więc pozostają one bez wpływu na rozliczenie czasu pracy i naliczenie wynagrodzenia pracownicy.
Jakie pobory
Ekspedientka otrzymuje poza pensją zasadniczą w stałej stawce miesięcznej 2000 zł stałe premie w wysokości 200 zł miesięcznie oraz stały dodatek za kierowanie zmianą w kwocie 300 zł, więc przed naliczeniem wynagrodzenia i dodatków za nadgodziny należy obliczyć podstawy ustalania obu tych świadczeń.
Wysokość dodatku do normalnego wynagrodzenia ustalimy, dzieląc pensję zasadniczą ekspedientki przez wymiar czasu pracy przypadający do przepracowania w styczniu 2015 r. Z kolei normalne wynagrodzenie to płaca, którą pracownica otrzymuje stale i systematycznie w zwykłych warunkach i terminach wypłat. Obejmuje więc ono, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem SN (postanowienie z 15 lutego 2012 r., sygn. akt I PK 156/11, LEX nr 1215264) nie tylko pensję zasadniczą, ale również dodatkowe składniki wynagrodzenia o charakterze stałym, jeśli podwładna ma do nich prawo na podstawie obowiązujących w zakładzie przepisów płacowych. W efekcie w skład normalnego wynagrodzenia pracownicy będzie wchodzić premia, jeśli tak jak w przedstawionym przykładzie ma ona charakter stały i nie jest uzależniona od uzyskania konkretnych osiągnięć w pracy. Podobnie w przypadku dodatku za kierowanie zmianą stały charakter tego świadczenia powoduje, że wejdzie ono do podstawy wymiaru normalnego wynagrodzenia za nadgodziny. W efekcie podstawę wymiaru normalnego wynagrodzenia za przekroczenia normy średniotygodniowej ustalimy, dzieląc sumę normalnego wynagrodzenia, premii i dodatku przez wymiar przypadający do przepracowania w styczniu 2015 r.
Wyliczenia
Wynagrodzenie Krok po kroku Rachunki
Normalne wynagrodzenie za nadgodziny Krok 1. Obliczamy liczbę nadgodzin wynikających ze złamania dobyKrok 2. Ustalamy stawkę normalnego wynagrodzenia za nadgodzinyKrok 3. Obliczamy dodatki za nadgodziny dobowe 5 dni x 1 godz. = 5 godz.(2000 zł + 200 zł + 300 zł 160 godz. = 2500 zł 160 godz. = 15,63 zł/godz.5 godz. x 15,63 zł = 78,15 zł
Dodatki za nadgodziny średniotygodniowe Krok 4. Ustalamy stawkę dodatku 100 proc. dla nadgodzin średniotygodniowychKrok 5. Obliczamy dodatki 100 proc. za nadgodziny średniotygodniowe 2000 zł : 160 godz. = 12,50 zł5 godz. x 12,50 zł = 62,50 zł
Ogółem do wypłaty wynagrodzenie zasadnicze + stała premia sprzedażowa + dodatek za kierowanie zmianą + normalne wynagrodzenie za nadgodziny + dodatki za nadgodziny średniotygodniowe 2000 zł + 200 zł + 300 zł + 78,15 zł + 62,50 zł = 2640,65 zł
Grafik pracy w styczniu 2015 roku
Data 1 12 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
Dzień Czw. Pt. Sob. Nd. Pon. Wt. Śr. Czw. Pt. Sob. Nd. Pon. Wt. Śr. Czw. Pt. Sob. Nd. Pon. Wt. Śr. Czw. Pt. Sob. Nd. Pon. Wt. Śr. Czw. Pt. Sob.
Plan WŚ W5 10–18 12–20 WN WŚ 10–18 10–18 10–18 12–20 12–20 W5 WN 10–18 10–18 12–20 W5 WN 10–18 10–18 10–18 10–18 12–20 12–20 12–20 W5 WN 10–18 10–18 12–20 W5
Wykon. WŚ W5 10–18 11–19 WN WŚ 10–14 WP 10–20 O WP 10–18 11–19 12–20 W5 WN 10–18 10–20 OWP 11–19 W5 WN 10–20 O WP 10–18 10–14 WP 10–18 11–19 12–20 12–20 W5 WN 10–18 10–20 OWP 11–19 W5
Legenda: WN – niedziela; WŚ – święto, W5 – dzień wolny z pięciodniowego tygodnia pracy, 10–14 WP – wyjście prywatne w godzinach pracy na wniosek pracownicy w wymiarze 4 godzin, 10–20 O WP – odpracowanie 2 godzin wyjścia prywatnego
Podstawa prawna
Art. 81 par. 1, art. 128 par. 2 pkt 1, art. 151 par. 21, art. 1511 par. 1 i 2, art. 1519a, art. 15112 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502).