Z danych opublikowanych na stronie internetowej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wynika, że ZUS konsekwentnie i systemowo kontroluje osoby przebywające na L4. W drugim kwartale przeprowadził aż 110,2 tys. takich kontroli. Tak duża ich liczba wynika z faktu, że ZUS regularnie odnotowuje przypadki nieprawidłowego wykorzystywania zwolnień lekarskich, tj. wykonywania w okresie orzeczonej niezdolności do pracy działalności zarobkowej bądź też wykorzystywania L4 w sposób niezgodny z jego celem.

Niejednoznaczne przepisy dotyczące wykorzystywania zwolnień lekarskich

Warto podkreślić, że zaistnienie powyższych okoliczności, tj. wykonywanie (w okresie orzeczonej niezdolności do pracy) pracy zarobkowej bądź też wykorzystywanie zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z jego celem zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (czyli ustawy zasiłkowej) skutkuje daleko idącymi konsekwencjami – utratą prawa do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.

Żaden przepis ustawy zasiłkowej nie precyzuje pojęć wykonywania pracy zarobkowej oraz wykorzystywania zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z jego celem. Z tego też względu szczególnie istotne staje się przeanalizowanie, jakie zachowania mogą stanowić realizację dyspozycji zawartej w art. 17 ust. 1 tej regulacji. W tym zakresie z pomocą przychodzą orzecznictwo sądowe oraz poglądy przedstawicieli doktryny.

I tak, za wykonywanie pracy zarobkowej (w okresie orzeczonej niezdolności do pracy) uznaje się każdą aktywność ludzką, której skutkiem jest uzyskanie dochodu (co istotne, osiągnięcie dochodu nie musi stanowić głównego motywu jej podjęcia). W tym kontekście warto przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego z 16 stycznia 2020 r., III UK 428/18, w którym stwierdzono, że ,,pod pojęciem pracy zarobkowej nie należy rozumieć wyłącznie czynności, które przynoszą ubezpieczonemu bezpośrednią korzyść majątkową w postaci środków pieniężnych otrzymywanych wprost za wykonanie tych czynności; praca ma również zarobkowy charakter, gdy wiąże się z perspektywą otrzymania korzyści majątkowych”. Przykładowo, jeśli zatem ubezpieczony (w okresie orzeczonej niezdolności do pracy) poprowadzi bezpłatne webinarium/szkolenie dla spółki prowadzącej działalność szkoleniową, to wówczas może się on narazić na utratę prawa do zasiłku. W opisanej sytuacji ubezpieczony nie otrzymuje wynagrodzenia (bezpośredniej korzyści majątkowej), ale stwarza sobie możliwość uzyskania takiej korzyści w przyszłości, np. wskutek nawiązania stałej współpracy z taką spółką i otrzymywania z tego tytułu wynagrodzenia.

Kiedy zwolnienie chorobowe będzie wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem

Wykorzystywaniem zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z jego celem będzie zaś podejmowanie wszelkich działań, które mogą przedłużyć okres niezdolności do pracy, a zatem zachowania utrudniające proces leczenia i rekonwalescencji. Innymi słowy, w tym przypadku chodzi o takie postępowanie, które ,,w powszechnym odczuciu są nieodpowiednie dla osoby chorej i mogą nasuwać wątpliwości co do rzeczywistego stanu jej zdrowia”.

Ubezpieczeni mający na swym zwolnieniu lekarskim adnotację ,,chory może chodzić”, niejednokrotnie uważają, że w czasie zwolnienia lekarskiego mogą podejmować rozmaite czynności, w tym przykładowo wykonać remont w swym mieszkaniu. Nic bardziej mylnego! Rzeczona adnotacja upoważnia jedynie do wykonywania drobnych (zwykłych) czynności życia codziennego, takich jak wstawanie z łóżka, poruszanie się po mieszkaniu, udanie się na ewentualne zabiegi czy kontrolę lekarską.

Warto w tym miejscu wymienić przykłady zachowań, które nie powinny skutkować utratą prawa do zasiłku chorobowego:

  • udział we własnym ślubie,
  • wyjazd do sanatorium w celach leczniczych,

oraz przykłady zachowań, które mogą powodować utratę prawa do przedmiotowego zasiłku:

  • wykonywanie remontu w domu,
  • uczestnictwo w imprezie lub wycieczce zakładowej,
  • wielogodzinne wyjście do galerii handlowej,
  • wystawienie faktury VAT.

Niezwykle ciekawym zagadnieniem jest też kwestia związana z podróżami zagranicznymi i przelotami samolotem. W powyższej kwestii wypowiedział się Sąd Najwyższy, wskazując, że ,,regulacja z art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa nie jest oparta na egzemplifikacji przypadków, w których ubezpieczony traci prawo do zasiłku chorobowego. Nie można więc przyjąć, że każdy wyjazd za granicę w okresie niezdolności do pracy oraz każda podróż samolotem pozbawia ubezpieczonego prawa do zasiłku, gdyż tak stanowcza (kategoryczna) norma z tej regulacji nie wynika. Innymi słowy, nie każda podróż samolotem i pobyt za granicą są równoznaczne z wykorzystywaniem zwolnienia lekarskiego w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia. Ustawa nie stanowi wszak wprost, że w takiej sytuacji ubezpieczony traci prawo do zasiłku. Wyjątek od zasady prawa do zasiłku w okresie chorobowej niezdolności do pracy wynika zatem z wykładni i stosowania art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej w indywidualnej sprawie ubezpieczonego” (orzeczenie SN z 17 stycznia 2024 r., I USKP 93/22).

Podsumowując, zwolnienie lekarskie to narzędzie, którego celem jest wyłącznie powrót do zdrowia. Każde działanie wykraczające poza ten cel naraża ubezpieczonego na poważne konsekwencje – zarówno finansowe, jak i zawodowe (w tym też wizerunkowe). Świadome i odpowiedzialne korzystanie z L4 pozwala zabezpieczyć nie tylko własne interesy, lecz także ochronić naszą wiarygodność wobec pracodawcy i systemu ubezpieczeń. Dlatego korzystajmy ze zwolnienia zgodnie z jego przeznaczeniem – dla dobra własnego zdrowia i spokoju. ©℗