W odpowiedzi na pytanie DGP resort zaznacza jednak, że kluczowe są dla niego wyroki NSA mające zapaść w sprawach, których dotyczyły pytania prejudycjalne. Czy gminy będą mogły pozostawić dotychczasowe rozliczenia VAT bez zmian? Zdaniem ekspertów powinny dostać na to zielone światło.
Przypomnijmy, że wyroki Trybunału Sprawiedliwości UE z 30 marca 2023 r., sygn. C-612/21 i C-616/21, dotyczyły dofinansowanych z funduszy publicznych projektów montażu systemu OZE oraz usuwania azbestu z nieruchomości, które gminy organizowały dla swoich mieszkańców. W obu sprawach TSUE uznał, że gmina, działając w tym zakresie, nie prowadzi działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o VAT, zatem nie powinna rozliczać podatku należnego – zarówno od wpłat mieszkańców, jak i od otrzymanej dotacji. W efekcie wiele jednostek samorządu terytorialnego stoi teraz przed dylematem, czy powinno zweryfikować dotychczasowe rozliczenia – tutaj jednak znaczenie będą miały wyroki NSA oraz ewentualne działania podjęte przez MF.
W oczekiwaniu na ocenę sądu
W odpowiedzi na nasze pytanie resort finansów stwierdził, że „Jeżeli ocena dokonana przez NSA będzie zbieżna z oceną Trybunału, to czynności wykonywane przez gminy w tych konkretnych sprawach nie będą podlegały opodatkowaniu VAT”. Przy czym MF przyznało, że w oczekiwaniu na wyroki NSA analizuje już potencjalne skutki w zakresie rozliczeń VAT dokonywanych przez JST.
– Wprawdzie wyroki TSUE wskazują jedynie wytyczne dla sądu krajowego, do decyzji którego pozostaje ostateczne rozstrzygnięcie, jednak w tym przypadku wskazówki trybunału są na tyle jednoznaczne, że nie należy spodziewać się odmiennego orzeczenia NSA – mówi Janina Fornalik, doradca podatkowy i partner w MDDP. Jej zdaniem nie ulega więc wątpliwości, że w przyszłości JST nie powinny rozliczać podatku należnego od projektów OZE i usuwania azbestu, co powinna potwierdzić interpretacja ogólna MF. Oczywiście konsekwencją przyjęcia podejścia zgodnego z wyrokami TSUE jest brak prawa do odliczenia podatku naliczonego od poniesionych wydatków na montaż instalacji OZE i usuwanie azbestu.
Co z przeszłością
Dotychczasowa praktyka JST w zakresie opodatkowania VAT czynności wykonywanych przez gminy w zakresie realizacji projektów związanych odpowiednio z instalacją systemów OZE oraz usuwaniem azbestu była niejednolita, dlatego teraz ich sytuacja też jest zróżnicowana.
– Sprawa jest na pewno mniej skomplikowana niż wcześniejszy przypadek związany z podmiotowością podatkową gmin i ich jednostek organizacyjnych. Nie znaczy to jednak, że nie może wywołać żadnych zawirowań w rozliczeniach podatkowych – uważa Adam Bartosiewicz, profesor Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie, doradca podatkowy i partner w Gardens Tax & Legal. Zaś Janina Fornalik dodaje, że w najbardziej komfortowej sytuacji są te gminy, które uzyskały dla siebie interpretację indywidualną. – Mają one zabezpieczone prawo do odliczenia VAT naliczonego, więc z pewnością nie będą musiały nic korygować – mówi ekspertka.
Według Adama Bartosiewicza konieczność zmiany dotychczasowych rozliczeń byłaby dużym kłopotem dla tych gmin, które korzystały z finansowania na projekty OZE i odliczały całość VAT z faktur wykonawców, jednocześnie zwykle opodatkowując tylko płatności od mieszkańców (zazwyczaj sięgające 30 proc. wartości projektu). – Wiele gmin opodatkowywało zarówno wpłaty mieszkańców, jak i otrzymywane dotacje, a jednocześnie odliczało podatek naliczony na podstawie faktur wystawionych przez firmy dokonujące montażu instalacji OZE lub usunięcia azbestu – stwierdza Janina Fornalik. Zaznacza przy tym, że podejście to było zgodne z dominującą linią interpretacyjną organów podatkowych, potwierdzoną dodatkowo w odpowiedzi MF na interpelację poselską (pismo z 10 marca 2020 r., sygn. PT1.054.2.2020.24.3).
Dodatkowe komplikacje
W przypadku skorygowania przez gminy swoich odliczeń pojawia się jeszcze kwestia ewentualnego zwrotu mieszkańcom VAT-u, który był zawarty w opłatach uiszczanych przez nich jako ich wkład w montaż instalacji OZE. Jak wyjaśnia Janina Fornalik, tutaj istotne znaczenie ma to, czy opłata należna od mieszkańca była określona jako kwota brutto czy netto. – Jeśli gminy skorygowałyby podatek należny i odzyskały go z urzędu skarbowego, a cena instalacji była określona w kwocie netto, wówczas zasadniczo powinny zwrócić VAT mieszkańcom, aby uniknąć zarzutu bezpodstawnego wzbogacenia – mówi ekspertka. Zwraca przy tym uwagę, że w kalkulacji należałoby jednak uwzględnić również nieodliczalny podatek naliczony, co z kolei mogłoby wpłynąć na wysokość wpłat mieszkańców.
Według Adama Bartosiewicza na horyzoncie widać potencjalnie jeszcze jeden problem. Otóż w latach poprzednich tego rodzaju inwestycje były zazwyczaj fakturowane przez wykonawców w reżimie odwrotnego obciążenia, dlatego gminy naliczały VAT i jednocześnie go odliczały. – Teraz jednak stosowanie tego sposobu opodatkowania jest kwestionowane i organy podatkowe wstecznie nakazują podatnikom stosowanie normalnych zasad rozliczenia i wystawianie na rzecz gmin faktur z VAT. To zaś skutkuje zazwyczaj wzrostem ceny brutto – mówi partner w Gardens Tax & Legal. Jego zdaniem powstaje jednak równocześnie pytanie o możliwość odliczenia przez gminy tego VAT wynikającego ze skorygowanych faktur wykonawców. Z jednej strony – mając na względzie orzeczenie, o którym mowa – prawo do odliczenia jest wątpliwe. – Z drugiej jednak strony korekty te dotyczą inwestycji, przy których gminy były (zgodnie z ówczesną praktyką) traktowane jako podatnicy mający prawo do odliczenia. Taka swoista ochrona interesów w toku mogłaby uzasadniać uznanie tych odliczeń – uważa Adama Bartosiewicz.
Fiskus powinien pójść na rękę JST
Eksperci są więc zgodni, że dobrym rozwiązaniem byłoby niekwestionowanie dotychczasowych rozliczeń VAT gmin. – Pożądanym rozwiązaniem w tej sytuacji byłoby wydanie przez MF interpretacji ogólnej, która umożliwiłaby wszystkim gminom pozostawienie dotychczasowych rozliczeń VAT bez zmian, na zasadzie grubej kreski – mówi Janina Fornalik. Dodaje, że taka formuła była już kilkukrotnie stosowana przez resort finansów po wyrokach TSUE, np. w przypadku refakturowania ubezpieczenia na leasingobiorcę, opłat reprograficznych czy komorników. Według ekspertki interpretacja ogólna nie może zabronić dokonania wstecznej korekty rozliczeń VAT, gdyby gmina z jakiegoś powodu chciała ją przeprowadzić na podstawie wyroku TSUE. ©℗
Stanowisko Ministerstwa Finansów z 28 kwietnia 2023 r. – wydane dla DGP
DGP: Czy w związku z wyrokami TSUE z 30 marca 2023 r. (sygn. C-612/21 i C-616/21) planowane są jakieś nowe rozwiązania legislacyjne – jak to miało miejsce w przypadku wyroku TSUE z 29 września 2015 r. w sprawie C-276/14 Gmina Wrocław przeciwko ministrowi finansów i ustawy z 5 września 2016 r. o szczególnych zasadach rozliczeń podatku od towarów i usług oraz dokonywania zwrotu środków publicznych przeznaczonych na realizację projektów finansowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej lub od państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu przez jednostki samorządu terytorialnego (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 280)?
MF: 30 marca 2023 r. Trybunał Sprawiedliwości UE wydał wyroki w polskich sprawach prejudycjalnych C-612/21 Gmina O. i C-616/21 Gmina L. Wyroki dotyczyły traktowania na gruncie podatku VAT czynności wykonywanych przez gminy w zakresie realizacji projektów związanych odpowiednio: z instalacją systemów OZE oraz usuwaniem azbestu.
Z tez tych wyroków wynika, że wykonywanie przez gminy czynności związanych z instalacją OZE i usuwaniem azbestu w ramach programów pomocowych, w okolicznościach takich jak rozpatrywane w ww. postępowaniach, nie stanowi generalnie działalności gospodarczej. Oznacza to, że gminy realizując wskazane projekty, nie działają w charakterze podatnika VAT i wymienione transakcje nie podlegają opodatkowaniu VAT. Ocenę wszystkich okoliczności faktycznych i ustalenie charakteru wykonywanych przez gminy czynności Trybunał pozostawił sądowi odsyłającemu.
Obecnie oczekujemy na wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego w tych sprawach. Jeżeli ocena dokonana przez NSA będzie zbieżna z oceną Trybunału, to czynności wykonywane przez gminy w tych konkretnych sprawach nie będą podlegały opodatkowaniu VAT. Należy jednak zwrócić uwagę, że w odniesieniu do tych czynności gminy jednocześnie nie będą miały prawa do odliczenia podatku naliczonego.
W oczekiwaniu na wyroki NSA obecnie analizowane są potencjalne skutki w zakresie rozliczeń VAT dokonywanych przez jednostki samorządu terytorialnego. Rozważane jest wydanie w tym zakresie interpretacji ogólnej, która będzie zawierała wskazówki dla jednostek samorządu terytorialnego odnośnie do sposobu rozliczeń VAT, w tym oceny potencjalnej konieczności weryfikacji dotychczasowych rozliczeń VAT dokonanych przez gminy, w zakresie realizacji przez nie projektów związanych z instalacją systemów OZE oraz usuwaniem azbestu.
