Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) zaczęła informować przedsiębiorców realizujących projekty badawczo-rozwojowe (B+R) w ramach programu Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki (FENG), że koszty leasingu środków trwałych oraz aparatury i sprzętu służącego do prac badawczych nie będą mogły być kwalifikowane jako wydatki objęte dofinansowaniem. Analogiczny komunikat opublikowało na swojej stronie Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBR). Jak wskazują obie instytucje, decyzja ta jest wynikiem audytu Komisji Europejskiej. Jak wpływa to na sytuację przedsiębiorców, którzy skorzystali z takiego wsparcia?

Koszty leasingu a koszty kwalifikowane

PARP wyjaśnia przedsiębiorcom, że w projektach realizowanych w module B+R możliwe jest uwzględnianie jedynie kosztów amortyzacji aparatury i sprzętu służącego do prac badawczych, a nie kosztów leasingu jako takich. Sposób rozliczania tych kosztów zależy od rodzaju leasingu – operacyjnego lub finansowego – jaki został uwzględniony przez przedsiębiorcę w kalkulacji wydatków.

Dla niektórych beneficjentów leasing stanowi jedynie niewielką część kosztów, ale w wielu przypadkach suma ta może sięgać nawet kilkuset tysięcy złotych. Co więcej, wiele przedsiębiorstw realizuje już projekty i otrzymało refundację kosztów, w których leasing był uwzględniony jako koszt kwalifikowany. To pokazuje, że skala problemu może być duża i dotyczyć wielu beneficjentów pomocy.

PARP zmienia stanowisko w sprawie kosztów leasingu

Największe kontrowersje budzi to, że zmiana stanowiska PARP dotyczy nie tylko nowych wniosków, lecz również tych projektów, dla których już podpisano umowy o dofinansowanie. Beneficjenci zostali wezwani do złożenia wniosków o korekty budżetów projektów. PARP podkreśla, że wcześniejsze informacje o możliwości kwalifikowania kosztów leasingu opierały się na obowiązujących wówczas przewodnikach oraz stanowisku instytucji zarządzającej FENG. Obecne zmiany wynikają jednak z audytu przeprowadzonego przez Komisję Europejską.

W praktyce oznacza to, że przedsiębiorcy, którzy zawarli już umowy, powinni dokonać przekwalifikowania kosztów leasingu na koszty amortyzacji i złożyć wniosek o zmianę umowy. Kwoty wcześniej rozliczone jako koszty leasingu zostaną przeliczone i uwzględnione jako koszty amortyzacji. W sytuacji powstania nadpłaty PARP poinformuje o konieczności zwrotu środków lub o możliwości potrącenia ich z kolejnych wypłat dofinansowania. Zwroty mają nie być obciążone odsetkami.

Nieprawidłowe wytyczne i dokumentacja programu FENG

Już na pierwszy rzut oka nasuwają się pytania.

▶ Dlaczego to beneficjenci mają ponosić konsekwencje ewentualnych nieprawidłowości w wytycznych i dokumentacji programu FENG? Zmiana interpretacji i jej wsteczne działanie może być postrzegane jako przerzucenie odpowiedzialności na przedsiębiorców, którzy działali i nadal działają zgodnie z obowiązującymi wytycznymi.

▶ Jakie są podstawy prawne takiego działania? NCBR/PARP nie wskazuje jednoznacznie podstaw prawnych zmian w przypadku kwalifikowalności kosztów leasingu, co budzi wątpliwości co do zgodności z przepisami prawa. W szczególności rekomendacja złożenia wniosku o aneks nie jest oparta na żadnych postanowieniach umownych.

▶ Czy brak naliczania odsetek przy zwrotach nie tworzy ryzyka dochodzenia tych odsetek w przyszłości? Zapewnienie jest wątpliwe zwłaszcza w kontekście przepisów o finansach publicznych. Dodatkowo, skoro beneficjenci doświadczyli sytuacji, w której już po zawarciu umowy dochodzi do zmiany interpretacji jej zapisów (ze skutkiem wstecznym), to obecne zapewnienia o braku naliczania odsetek mogą nie wystarczyć, by odbudować zaufanie. Brak odsetek może także rodzić pytania o prawidłowość i uprawnienia organu do żądania zwrotów kwot, które ich nie uwzględniają.

▶ Jak daleko wstecz sięgają działania PARP? Nie wiadomo, co będzie z projektami, które już się zakończyły albo są bliskie ukończenia. W szczególności nie wiemy, czy zmiana dotyczy wszystkich projektów w perspektywie 2021–2027.

Uwzględnienie kosztów leasingu grozi korektami

W świetle ostatnich wydarzeń zalecane jest, by w pierwszej kolejności przedsiębiorcy dokonali dokładnej analizy wysokości kosztów leasingu ujętych w projektach. W szczególności warto przeprowadzić symulację wpływu zmiany leasingu na amortyzację tych kosztów oraz możliwości racjonalizacji budżetu poprzez wprowadzenie przesunięć czy dodanie pozycji budżetowych.

Dalej przedsiębiorcy oczywiście mogą dostosować się do prośby instytucji i przeliczyć dofinansowanie według nowych zasad wskazywanych przez PARP/NCBR. Nie da się jednak ukryć, że w wielu przypadkach nie będzie to tylko korekta, a często – znaczące uszczuplenie wsparcia, na które liczyły firmy, planując swoje inwestycje. Dlatego już teraz warto rozważyć dostępne opcje:

  • w przypadku gdy ewentualne oszczędności powstałe w związku z taką zmianą można przesunąć na inne pozycje budżetowe, złożenie wniosku o tego typu zmianę;
  • złożenie odwołania do Instytucji Zarządzającej FENG i Rzecznika Funduszy Europejskich;
  • odmowę dokonania zmian w umowie w oparciu o indywidualne okoliczności wystąpienie na ścieżkę odwoławczą lub sądową.

Opisywana sytuacja dobitnie pokazuje, że przedsiębiorcy nie mogą się ograniczać do śledzenia przepisów prawa – równie istotne staje się bieżące monitorowanie komunikatów instytucji zarządzających. Mimo że przekazywane przez nie informacje nie są źródłem powszechnie obowiązującego prawa, a przedsiębiorcy działający zgodnie z ówczesnymi wytycznymi nie powinni ponosić negatywnych konsekwencji zmian stanowiska instytucji, praktyka pokazuje, że śledzenie przepisów może okazać się niewystarczające.

Obecnie ci beneficjenci, którzy uwzględnili koszty leasingu w swoich projektach, powinni się przygotować na wezwania do zmian i korekt. Jeśli natomiast podobna sytuacja wystąpi w przyszłości (co nie jest wykluczone), bieżące monitorowanie komunikatów instytucji pozwoli na możliwie szybką reakcję (co jest istotne w szczególności w przypadku podejmowania środków odwoławczych).

Zmiana podejścia PARP i NCBR

Wprowadzone zmiany w zakresie kwalifikowalności kosztów leasingu w projektach B+R realizowanych przez PARP oznaczają istotne wyzwanie dla beneficjentów programu FENG. Przedsiębiorców potencjalnie poszkodowanych jest bowiem naprawdę wielu. Zaistniała sytuacja jest szczególnie niepokojąca w kontekście działalności badawczo-rozwojowej, która ze względu na swój innowacyjny charakter i ryzyko niepowodzeń, wymaga stabilności i przewidywalności finansowej.

Przede wszystkim komunikaty PARP i NCBR dotyczą kwestii, które były już przecież potwierdzane przez instytucje podczas oceny oraz podpisania umowy o dofinansowanie. Ostatnie wydarzenia podają więc w wątpliwość moc wiążącą wyrażonej oceny projektu i zawartej umowy o dofinansowanie.

Zmiana podejścia PARP/NCBR ma również doniosłe znaczenie praktyczne. Część z firm dotkniętych tą sytuacją zdążyła już otrzymać refundacje za poniesione wydatki, które są aktualnie rozliczone. Wsteczne działanie i nakaz korekt mógłby wpłynąć na kondycję finansową wielu przedsiębiorstw. W skrajnych przypadkach może to oznaczać utratę płynności finansowej, a także poważne komplikacje w dalszej realizacji i rozliczaniu projektów.

Warto też mieć na względzie, że PARP/NCBR powołuje się na stanowisko, którego… nie przedstawia. Brak powołania konkretnych podstaw prawnych, na których oparte są te działania, a także niemożność odwołania się do konkretnych wytycznych instytucji zarządzającej czy Komisji Europejskiej, budzą zastrzeżenia co do praworządności takiego działania.

Również z perspektywy zasad racjonalności i sprawiedliwości beneficjenci nie powinni ponosić negatywnych konsekwencji wynikających z ewentualnych nieprawidłowości w dokumentacji programowej. Odpowiedzialność finansową z tego tytułu powinien ponosić Skarb Państwa, nie zaś beneficjenci, którzy działali zgodnie z prawem oraz w zaufaniu do wytycznych instytucji.

Dlatego już dziś przedsiębiorcy powinni się zastanowić nad możliwymi do podjęcia krokami. Może przed ewentualnym dochodzeniem roszczeń na drodze sądowej, należałoby już teraz wystąpić do Instytucji Zarządzającej o wyjaśnienie zaistniałej sytuacji wraz z apelem o podjęcie stosownych kroków? ©℗