Zmiana projektanta nadzorującego inwestycje może utrudnić uzyskanie pozwolenia na użytkowanie

Kwestia zmiany projektanta w trakcie realizacji inwestycji budowlanej, szczególnie w kontekście prowadzenia czynności nadzoru autorskiego, nigdy nie została jednoznacznie rozstrzygnięta w orzecznictwie i doktrynie. Na przestrzeni lat na styku prawa budowlanego oraz ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych zarysowały się dwa zupełnie odmienne poglądy co do tego, czy dopuszczalne jest wykonywanie czynności nadzoru autorskiego przez projektantów, którzy nie są autorami nadzorowanego projektu.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie w wyroku z 10 grudnia 2020 r. (sygn. akt II SA/Lu 103/20) uznał, że wprowadzenie odstępstw od zatwierdzonego projektu budowlanego i kwalifikacja istotności zmiany powinny zostać dokonane przez konkretnych autorów, odpowiedzialnych za poszczególne części projektu zatwierdzonego decyzją organu administracyjnego. W innym przypadku organy nadzoru budowlanego mogą odmówić wydania pozwolenia na użytkowanie obiektu. Problem ten był rozpatrywany w kontekście wpływu na możliwość wprowadzania zmian w projekcie budowlanym przez inną osobę niż autor projektu budowlanego i możliwość odmowy wydania pozwolenia na użytkowanie przez organy nadzoru budowlanego. Opinię WSA potwierdził także Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 7 grudnia 2023 r. (sygn. akt II OSK 748/21).

Wskazane orzeczenia – jeśli będą stanowić oparcie dla merytorycznych decyzji organów administracyjnych – mogą mieć istotne znaczenie praktyczne i nieść ze sobą poważne skutki dla branży budowlanej i projektowej, utrudniając uzyskanie pozwoleń na użytkowanie. W związku z tym w interesie inwestorów lub wykonawców podpisujących umowy z firmami projektowymi, jest zapewnienie ciągłości współpracy z projektantami podczas realizacji całości inwestycji. Dotyczy to wszystkich autorów projektu, których podpisy widnieją pod projektem.

Wprowadzanie zmian

Odstąpienie od zatwierdzonego projektu budowlanego – zmiany projektu zgodnie z przepisami prawa budowlanego wymagają udziału projektanta. WSA w Lublinie w przywołanym wyżej wyroku z 10 grudnia 2020 r. uznał, że wprowadzenie odstępstw od zatwierdzonego projektu budowlanego i kwalifikacja istotności zmiany przez innego projektanta niż autora projektu zatwierdzonego pozwoleniem na budowę są co do zasady niedopuszczalne. Rozpatrywana przez WSA sprawa dotyczyła skargi na decyzję wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego (WINB) utrzymującą w mocy decyzję powiatowego inspektora nadzoru budowlanego (PINB) o odmowie wydania pozwolenia na użytkowanie z uwagi na to, że autor projektu zamiennego budowlanego branży konstrukcyjnej (niebędący autorem oryginalnego projektu) dokonał odstępstwa od projektu i zakwalifikował je jako nieistotne.

Z opisu stanu faktycznego można wywnioskować, że architekt, który był jednocześnie głównym projektantem oznaczonym jako autor projektu w pozwoleniu na budowę, udzielił inwestorowi zgody na wprowadzanie zmian w projekcie. WSA doszedł jednak do wniosku, że zgoda ta była niewystarczająca. Projekt budowlany bowiem miał kilku autorów – każdy z nich odpowiadał za część projektu innej branży i sam fakt wskazania w decyzji o zatwierdzeniu projektu budowlanego i udzieleniu pozwolenia na budowę jednego z nich nie pozbawia pozostałych autorów prawa do decydowania o wprowadzaniu zmian. WSA podkreślił, że : „(…) we wskazanej decyzji Ł.G. określony jest jako ten, który opracował zatwierdzony projekt, w żadnym razie nie odbiera to autorom pozostałych projektów prawa między innymi do decydowania o wprowadzaniu w nich zmian. To właśnie autorzy pozostałych projektów budowlanych mają bowiem uprawnienia budowlane do projektowania w odpowiedniej specjalności, w związku z czym muszą mieć zapewniony udział w opracowywaniu projektu (art. 20 ust. 1 pkt 1a)”.

W ocenie sądu możliwość modyfikacji projektu przez osoby inne niż jego autor stoi w sprzeczności z literalnym brzmieniem prawa budowlanego. Wobec braku definicji ustawowej „projektanta” sąd ustalił, że: „(...) funkcję projektanta pełnić będzie każdorazowo będąca uczestnikiem procesu budowlanego osoba fizyczna posiadająca uprawnienia budowlane do projektowania w danej specjalności, która sporządziła i podpisała projekt (autor projektu) zatwierdzony decyzją o pozwoleniu na budowę”.

Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z 7 grudnia 2023 r. (sygn. akt II OSK 748/21) oddalił skargę kasacyjną od wyżej opisanego wyroku WSA. W swoim orzeczeniu z jednej strony potwierdził prawidłowość orzeczenia WSA, a z drugiej strony odmiennie odniósł się do niego, łagodząc – w naszej ocenie – stanowisko wyrażone przez sąd wojewódzki. NSA wprawdzie podkreślił, że choć zmiany podmiotu realizującego nadzór autorski lub sprawującego inne obowiązki projektanta (dotyczące m.in. wprowadzania zmian do projektu) nie mogą być dowolne, to jednak może to nastąpić, ale jedynie w przypadku zajścia okoliczności uzasadniających taką zmianę. Do takich należy wg sądu np. śmierć projektanta lub „zaprzestanie współpracy z jednostką projektową”. Jednak o ile pierwszy z przykładów podanych przez NSA nie budzi wątpliwości, o tyle drugi wydaje się sformułowany w bardzo ogólny sposób. W większości przypadków zmiana projektanta wiąże się z zaprzestaniem współpracy z jednostką projektową, co może nastąpić w wyniku przeróżnych przyczyn, nie tylko śmierci projektanta. Nie do końca jasne jest również, jaką rolę NSA przypisuje zgodzie pierwotnego autora projektu na zmiany w nim, a mianowicie, czy stanowi ona samoistną okoliczność uzasadniającą zmianę projektanta. Wprowadzenie takiej okoliczności uzasadniającej zmianę projektanta w umowie, wydaje się niweczyć stanowczy pogląd o braku możliwości jego zmiany.

Czy nadzór autorski to wyłączna kompetencja autora projektu?

Nie do końca jasne są argumenty WSA i NSA w przywołanych wyżej wyrokach, które ograniczają możliwość zmiany projektanta w toku realizacji inwestycji budowlanej. W szczególności art. 44 pkt 3 prawa budowlanego oraz par. 11 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia ministra rozwoju i technologii z 22 grudnia 2022 r. w sprawie dziennika budowy oraz „Elektronicznego Dziennika Budowy” sugerują, że zmiana projektanta sprawującego nadzór autorski jest dopuszczalna.

Sądy WSA w Lublinie oraz NSA w przytoczonych wyrokach wyraziły też pogląd, że nadzór autorski może być sprawowany wyłącznie przez autora projektu. Jest to stanowisko kontrowersyjne, lecz wpisane w linie orzecznicze organów i sądów administracyjnych (zob. wyrok NSA z 1 grudnia 2016 r., sygn. akt II GSK 1224/15, sygn. akt II GSK 1233/15, uchwała Krajowej Izby Odwoławczej UZP 10 września 2014 r.).

KIO w wielu orzeczeniach sprzed 2014 r. wyrażała odmienne stanowisko, tj. że nadzór autorski nie musi być sprawowany przez autora projektu pod warunkiem, że osoba wykonująca te czynności posiada odpowiednie uprawnienia budowlane.

Odmienny pogląd niż NSA zaprezentował także Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 13 września 2017 r. (sygn. akt I ACa 322/17), dotyczący pozwu o zasądzenie zadośćuczynienia za naruszenie praw autorskich poprzez uniemożliwienie autorom projektu sprawowania nadzoru autorskiego nad projektem w trakcie jego realizacji w związku z powierzeniem nadzoru autorskiego innemu projektantowi. Sąd orzekając w powyższej sprawie, zauważył, że zakres przewidzianego w art. 60 ust. 5 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych prawa do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu nie jest tożsamy z nadzorem autorskim w rozumieniu przepisów prawa budowlanego. Te bowiem ograniczają się do czynności nadzoru autorskiego, o których mowa w art. 20 ust. 1 pkt 4 prawa budowlanego, tj. stwierdzania w toku wykonywania robót budowlanych zgodności realizacji z projektem oraz uzgadniania możliwości wprowadzenia rozwiązań zamiennych w stosunku do przewidzianych w projekcie, zgłoszonych przez kierownika budowy lub inspektora nadzoru inwestorskiego.

W ocenie SA w Krakowie na gruncie prawa autorskiego ochronie podlegają tylko estetyczne, a nie funkcjonalne elementy w strukturze utworu architektonicznego. Sąd ten uznał, że ustawodawca dokonał wyraźnego podziału uprawnień związanych ze sprawowaniem nadzoru autorskiego w sferze prawa publicznego – są one wskazane w przepisach prawa budowlanego, a prywatnego – znajdziemy je w przepisach ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Regulacje obu ustaw służą innym celom. Prawo budowlane – zapewnia bezpieczeństwo powszechne, życia i mienia ludzi, zaś ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych ma ochronić osobiste prawa autora projektu architektonicznego.

Skutki orzeczeń dla branży budowlanej

Przytoczone wyroki WSA w Lublinie i NSA wskazują na dalsze ograniczenie możliwości zmiany projektanta w toku realizacji inwestycji budowlanej. Z jednej strony wydaje się to rozwiązaniem korzystnym dla projektantów, ale z drugiej może stanowić problem dla inwestora, który nie zabezpieczył usług projektanta do końca realizacji inwestycji. Ponadto zachowanie ciągłości współpracy z autorem projektu budowlanego nie zawsze jest możliwe, np. z przyczyn losowych.

W umowach pomiędzy inwestorem a projektantem szczególną uwagę należy poświęcić zobowiązaniu projektanta i współpracujących z nim autorów projektu do:

• wprowadzania zmian w projekcie i sprawowania nadzoru autorskiego do końca inwestycji oraz
• do udzielenia odrębnych zgód i upoważnień na wprowadzanie zmian w projekcie i sprawowanie nadzoru autorskiego przez inne podmioty. ©℗