Spóźnieni dłużnicy to zmora każdego przedsiębiorcy. Brak terminowej zapłaty może wierzycielowi nie tylko utrudniać realizację planowanych inwestycji, lecz także w skrajnych przypadkach prowadzić do niewypłacalności jego firmy. Nie dziwi zatem to, że temat dochodzenia należności jest jednym z popularniejszych wśród przedsiębiorców. Niestety niejednokrotnie mają oni problemy z interpretacją przepisów, np. z określeniem terminu przedawnienia czy odpowiednim jego obliczeniem. Poniżej zebraliśmy najczęściej zadawane w tym zakresie pytania. Liczymy, że pomogą one w skuteczniejszym dochodzeniu roszczeń, a co najmniej pozwolą uniknąć negatywnych konsekwencji dla wierzycieli.

O co firmy pytają na szkoleniach
PYTANIE Czy wierzytelności przedsiębiorcy zawsze przedawniają się z upływem trzech lat?
ODPOWIEDŹ Co prawda ogólny termin przedawnienia roszczeń wynikających z prowadzonej działalności gospodarczej wynosi trzy lata (art. 118 kodeksu cywilnego; dalej: k.c.), jednakże od tej zasady istnieje kilka bardzo ważnych wyjątków, zakładających krótsze terminy przedawnienia. I tak z upływem dwóch lat przedawniają się:
  • roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych – np. jeżeli przedsiębiorca dochodzi należności z umowy sprzedaży towarów w sklepie internetowym;
  • roszczenia wynikające z umowy o dzieło – przy czym okres liczony jest od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane, to od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane;
  • roszczenia o wynagrodzenie za spełnione czynności i o zwrot poniesionych wydatków przysługujące osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju; to samo dotyczy roszczeń z tytułu zaliczek udzielonych tym osobom – chodzi tu zatem o wykonywanie różnego typu usług na podstawie umów nienazwanych, czyli takich, które nie zostały wprost uregulowane w przepisach;
  • wzajemne roszczenia producenta i kontraktującego z umowy kontraktacji – termin przedawnienia liczy się od dnia spełnienia świadczenia przez producenta, a jeżeli świadczenie producenta nie zostało spełnione, od dnia, w którym powinno być spełnione. Jeżeli świadczenie producenta było spełnione częściami, przedawnienie biegnie od dnia, w którym zostało spełnione ostatnie świadczenie częściowe;
  • roszczenia powstałe w zakresie działalności przedsiębiorstw hotelowych z tytułu należności za dostarczone mieszkanie, utrzymanie i usługi oraz z tytułu wydatków poniesionych na rzecz osób, które korzystają z usług takich przedsiębiorstw.
Z upływem jednego roku przedawniają się:
  • roszczenia wynajmującego przeciwko najemcy o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy, jak również roszczenia najemcy przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów albo o zwrot nadpłaconego czynszu;
  • roszczenie użyczającego przeciwko biorącemu do używania o naprawienie szkody za uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy, jak również roszczenia biorącego do używania przeciwko użyczającemu o zwrot nakładów na rzecz naprawienia szkody oraz o naprawienie szkody poniesionej wskutek wad rzeczy;
  • roszczenia z umowy przewozu osób, przy czym termin przedawnienia liczony jest od dnia wykonania przewozu, a gdy przewóz nie został wykonany, od dnia, kiedy miał być wykonany;
  • roszczenia z umowy spedycji;
  • roszczenia z umowy składu.
Z upływem sześciu miesięcy przedawniają się:
  • roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki (przedawnia się z upływem sześciu miesięcy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany);
  • roszczenia o naprawie szkody wynikłej z utraty lub uszkodzenia rzeczy wniesionych do hotelu lub podobnego zakładu (przedawniają się z upływem sześciu miesięcy od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie, a w każdym razie z upływem roku od dnia, w którym poszkodowany przestał korzystać z usług hotelu lub podobnego zakładu).
PYTANIE Umówiłem się na zapłatę faktury z tytułu sprzedaży towarów na 31 lipca 2022 r. Należność nie wpłynęła. Jak będzie się liczyć okres przedawnienia mojego roszczenia?
ODPOWIEDŹ Aby wskazać okres przedawnienia, trzeba ustalić dwie daty. Pierwszą z nich jest data, w której zaczyna się bieg terminu przedawnienia. Drugą zaś ostatni dzień tego okresu (zob. art. 120 k.c.). I tak bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się wraz z wymagalnością świadczenia. Świadczenie jest wymagalne od dnia, w którym wierzyciel może dochodzić go przed sądem lub innym przeznaczonym do tego organem. Bardzo często w umowie albo na fakturze wskazuje się dzień płatności. Wyznacza on okres oczekiwania na zapłatę (może być wskazany datą dzienną albo liczbą dni od doręczenia faktury bądź podpisania umowy). Należy jednak pamiętać, że roszczenie stanie się wymagalne dopiero w następnym dniu po tym, który wskazano w umowie albo na fakturze. A więc dopiero z tym dniem kontrahent pozostaje w opóźnieniu w zapłacie i można wystąpić na drogę sądową z pozwem o zapłatę.
Koniec terminu przedawnienia przypada zaś na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. Jeżeli więc dochodzone roszczenie miałoby się przedawnić po dwóch albo trzech latach, to ostatnim dniem okresu przedawnienia będzie 31 grudnia. Przykładowo roszczenie z umowy sprzedaży, o które pyta czytelnik, stało się wymagalne 1 sierpnia 2022 r. (dzień po dacie płatności), a zatem ulegnie ono przedawnieniu z 31 grudnia 2024 r. Dla porównania: powstałe w tym samym dniu (1 sierpnia 2022 r.) roszczenie z umowy spedycji, które ma roczny termin przedawnienia, uległoby przedawnieniu z upływem 1 sierpnia 2023 r.
PYTANIE Jak mogę przerwać termin przedawnienia?
ODPOWIEDŹ Krótkie terminy przedawnienia sprawiają, że przedsiębiorcy poszukują sposobów na ich przerwanie (zob. art. 120 k.c.). Powoduje ono bowiem, że termin biegnie od początku, dając wierzycielowi dodatkowy czas na jego dochodzenie. Do przerwania dochodzi przede wszystkim poprzez wniesienie pozwu o zapłatę albo wniosku egzekucyjnego – to jednak najczęściej ostateczność. Termin zostanie także przerwany przez wszczęcie mediacji, przy czym na mediację musi się zgodzić druga strona, inaczej nie zostanie ona wszczęta.
Do przerwania dojdzie również na skutek uznania długu przez dłużnika. Trzeba też pamiętać, że począwszy od 1 lipca 2022 r., wystąpienie z zawezwaniem do próby ugodowej nie powoduje już przerwania biegu terminu przedawnienia, a jedynie jego zawieszenie. Okres przedawnienia ulega zatem zatrzymaniu od dnia złożenia takiego wniosku do zakończenia tego postępowania. Następnie biegnie dalej, nie zaś od początku (jak przy przerwaniu).
PYTANIE Kiedy można uznać, że doszło do uznania długu przez dłużnika?
ODPOWIEDŹ Wyróżnia się tzw. uznanie właściwe, gdy dłużnik wprost oświadcza, że uznaje swój dług, oraz uznanie niewłaściwe. Przykładowo do niewłaściwego uznania długu dojdzie przy zapłacie części należności wynikającej z umowy albo faktury bez jednoczesnego zakwestionowania prawidłowości wskazanej kwoty; zwróceniu się do wierzyciela z prośbą o odroczenie terminu płatności o częściowe umorzenie długu albo o rozłożenie należności na raty; odmowie zapłaty przez dłużnika ze wskazaniem, że przyczyną powstania długu jest brak środków; zwróceniu się przez dłużnika z prośbą o przeprowadzenie rokowań w zakresie terminu i sposobu zapłaty jego zaległości itp.
Uznanie długu, zarówno właściwe, jak i niewłaściwe, przerywa bieg terminu przedawnienia. Skutkuje to tym, że biegnie on na nowo od dnia następującego po dniu otrzymania oświadczenia dłużnika przez wierzyciela.
PYTANIE Czy przed skierowaniem sprawy do sądu muszę wysyłać wezwanie do zapłaty?
ODPOWIEDŹ Jednym z obligatoryjnych elementów pozwu jest zawarcie informacji, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia (art. 187 par. 1 pkt 3 kodeksu postępowania cywilnego; dalej: k.p.c.). Jedną z najpopularniejszych praktyk w tym zakresie jest natomiast wysłanie dłużnikowi wezwania do zapłaty z zakreśleniem terminu, gdy może spłacić swoje zadłużenie bez ryzyka skierowania sprawy na drogę sądową. Jeżeli dłużnik nie zastosuje się do wezwania lub wprost odpisze, że roszczenia nie uiści, można wykazać przed sądem, że podjęto próbę polubownego rozwiązania sporu, która jednakże nie przyniosła pożądanego rezultatu.
Powyższe jest szczególnie ważne w sprawach rozpoznawanych w postępowaniu gospodarczym (obejmuje ono przede wszystkim sprawy między przedsiębiorcami). W nich bowiem, niezależnie od wyniku sprawy, sąd może obciążyć kosztami procesu w całości lub części stronę, która przed wytoczeniem powództwa zaniechała próby dobrowolnego rozwiązania sporu, uchyliła się od udziału w niej lub uczestniczyła w niej w złej wierze i przez to przyczyniła się do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy (art. 45812 k.p.c.). Czyli pomimo zasądzenia na rzecz powoda dochodzonej pozwem kwoty, sąd może obciążyć go kosztami postępowania (koszty opłaty sądowej, wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika, koszty wynagrodzeń biegłych sądowych, koszty stawiennictwa świadków itp.).
PYTANIE Ile wynosi opłata sądowa od pozwu?
ODPOWIEDŹ W typowych sprawach o zapłatę opłata sądowa wynosi 5 proc. wartości dochodzonego roszczenia. Do kwoty tej nie wliczamy kosztów samego procesu (np. opłaty sądowej, kosztów wynagrodzenia pełnomocnika) ani odsetek ustawowych za opóźnienie (chyba że zostały one skapitalizowane). Od tej zasady istnieją jednak wyjątki. Pierwszy z nich dotyczy spraw, w których wartość przedmiotu sporu jest poniżej 20 tys. zł. W takich wypadkach uiszcza się opłatę stałą. W zależności od wartości roszczenia jest to:
  • do 500 zł – kwota 30 zł;
  • ponad 500 zł do 1500 zł – 100 zł;
  • ponad 1500 zł do 4000 zł – 200 zł;
  • ponad 4000 zł do 7500 zł – 400 zł;
  • ponad 7500 zł do 10 000 zł – 500 zł;
  • ponad 10 000 zł do 15 000 zł – 750 zł;
  • ponad 15 000 zł do 20 000 zł – 1000 zł.
Drugi wyjątek dotyczy pozwu kierowanego w postępowaniu nakazowym, tj. gdy domagamy wydania się przez sąd nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym. W tym postępowaniu opłata wynosi jedną czwartą opłaty obliczonej na zasadach ogólnych. Taką samą opłatę uiszczamy, gdy pozew jest składany w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Kwestie wysokości opłat w poszczególnych rodzajach spraw regulują przepisy ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1125). ©℗
O czym warto pamiętać
!Zgodnie z art. 118 k.c. ogólny termin przedawnienia roszczeń wynikających z prowadzonej działalności gospodarczej wynosi trzy lata, jednakże od tej zasady istnieje kilka wyjątków, zakładających krótsze terminy, tj. dwuletnie i roczne, a nawet sześciomiesięczne.
!W postępowaniu gospodarczym niezależnie od wyniku sprawy sąd może obciążyć kosztami procesu w całości lub części stronę – w tym także wierzyciela – która przed wytoczeniem powództwa zaniechała próby dobrowolnego rozwiązania sporu, uchyliła się od udziału w niej lub uczestniczyła w niej w złej wierze.
!Uznanie długu – zarówno właściwe, jak i niewłaściwe – przerywa bieg terminu przedawnienia.