Czy prawnie skuteczny jest poniższy zapis w umowie o świadczenie usług księgowych pomiędzy biurem rachunkowym a klientem: „Zaległość zapłaty należnego Biuru z tytułu niniejszej umowy wynagrodzenia, trwająca w czasie do kolejnego terminu obowiązku sprawozdawczego (jeden okres rozliczeniowy ‒ jeden miesiąc), powoduje zawieszenie świadczenia usług przez Biuro, do czasu uregulowania pełnej kwoty zaległości. Zawieszenie wykonywania usług oznacza zaprzestanie wykonywania niniejszej umowy przez Biuro, bez ponoszenia jakiejkolwiek odpowiedzialności za skutki”? Czy biuro rachunkowe ma prawo bez konsekwencji zawiesić wykonywanie usług księgowych?
Tak, taki zapis umowy należy uznać za ważny i skuteczny. Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (art. 3531 kodeksu cywilnego; dalej: k.c.). W przedstawionej sytuacji nie mamy do czynienia ze sprzecznością z wyżej zacytowanymi przesłankami.
Ustalenia między przedsiębiorcami
Umowa o świadczenie usług księgowych najczęściej zawierana jest z przedsiębiorcami, a zatem obie strony stosunku zobowiązaniowego są podmiotami profesjonalnymi, wobec czego wymaga się od nich wyższej staranności niż w przypadku umów konsumenckich.
Przedsiębiorca, zawierając kontrakt z biurem rachunkowym, zapoznał się z pewnością z jego treścią (przynajmniej powinien tak zrobić). Gdyby jakikolwiek zapis budził jego wątpliwości, mógł skorzystać z usług prawnych. Również świadomy był tego, że będzie co miesiąc ponosił koszty usług księgowych, których wysokość została określona w umowie, i w związku z tym mógł zadbać o odpowiednie środki na zapłatę.
Nie ulega wątpliwości, że kontrakt o świadczenie usług księgowych jest umową wzajemną w rozumieniu art. 487 par. 2 k.c., w przypadku której obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej. Biuro rachunkowe zobowiązało się do świadczenia usług w zamian za wynagrodzenie.
Wykładnia wspomnianego artykułu pozostaje w zgodzie z istotą umowy wzajemnej. Nawet sam ustawodawca w art. 490 par. 1 k.c. stwierdził, że jeżeli jedna ze stron obowiązana jest spełnić świadczenie wzajemne wcześniej, a spełnienie świadczenia przez drugą stronę jest wątpliwe ze względu na jej stan majątkowy, to strona zobowiązana do wcześniejszego świadczenia może powstrzymać się z jego spełnieniem dopóty, dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego lub nie da zabezpieczenia. Skoro biuro rachunkowe mogłoby się powołać na treść tego przepisu, nawet gdyby nie miało w umowie postanowienia pozwalającego na wstrzymanie świadczenia usług księgowych, to tym bardziej należy uznać taki zapis umowny za ważny.
Przedstawiony tok myślenia pozostaje w zgodzie z orzecznictwem w tej kwestii. Przykładem jest wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie, który stwierdził, że wspólnota może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia w postaci dostawy ciepłej wody lub energii cieplnej, którą sama wytwarza, dopóki druga strona (członek wspólnoty) nie zaoferuje świadczenia wzajemnego (wyrok z 5 czerwca 2020 r., sygn. akt V ACa 761/19).
Oprócz tego należy pamiętać, że biuro rachunkowe ma prawo podejmować działania, które zapewnią odpowiednie środki na świadczenie usług księgowych wysokiej jakości. Wielu przedsiębiorców napotyka na swojej drodze na różne trudności i zatory płatnicze. Gdyby każdy z nich korzystał z bezpłatnej pracy biura rachunkowego, to mogłoby zabraknąć pieniędzy, żeby zatrudnić wykwalifikowany personel do obsługi klientów, którzy w sposób należyty wywiązują się ze swoich zobowiązań. Poza tym biuro rachunkowe ponosi dużą odpowiedzialność przy wykonywaniu swoich usług. Zatem nie można wymagać od niego, żeby ponosiło to ryzyko bezpłatnie.
Brak zapłaty a znamiona przestępstwa
Warto także nadmienić, że brak zapłaty za świadczone usługi może w niektórych sytuacjach wyczerpać znamiona przestępstwa oszustwa. Sprawca może dopuścić się oszustwa także wtedy, gdy nie zapłaci za usługę, która najczęściej ma charakter odpłatny i wiąże się z koniecznością poniesienia wydatków, które w ostateczności powinny zaowocować zyskiem. Jeśli na skutek zachowania sprawcy wykonawca usługi nie otrzymuje ustalonej zapłaty, to doznaje wymiernego uszczerbku majątkowego, jak również nie uzyskuje spodziewanego zysku i nie powiększa swoich aktywów. Świadomość w czasie zawierania umowy nie tylko niemożności dokonania płatności w ogóle, lecz także niemożności uczynienia tego w terminach uzgodnionych ze stroną umowy i w rezultacie doprowadzenie do niekorzystnego rozporządzenia mieniem, stanowi wyczerpanie znamion przestępstwa z art. 286 par. 1 kodeksu karnego i potwierdza istnienie po stronie sprawcy zamiaru bezpośredniego kierunkowego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 2 października 2015 r., sygn. akt II AKa 157/15).
Podstawa prawna:
• art. 3531, art. 487 par. 2, art. 490 par. 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. ‒ Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740),
• art. 286 par. 1 ustawy z 6 czerwca 1997 r. ‒ Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1444; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 1517).