100 lat polskiej siły w USA – niezwykła historia Fundacji Kościuszkowskiej

Edukacja jako fundament

Jak podkreśla Ewa Zadworna, wicedyrektor Fundacji ds. kultury, organizacja od początku swojej działalności koncentruje się na dwóch obszarach – edukacji i kulturze. Zaczęło się od programów stypendialnych, które umożliwiały polskim naukowcom wyjazdy do amerykańskich uczelni. Do dziś jest to jeden z filarów działalności Fundacji.

Najbardziej rozbudowanym projektem pozostaje program wymiany naukowej dla doktorantów i pracowników akademickich z Polski. Stypendyści otrzymują granty, które pozwalają im na kilkumiesięczny pobyt w Stanach Zjednoczonych i prowadzenie badań we współpracy z amerykańskimi uczelniami. W gronie beneficjentów znaleźli się m.in. Leszek Balcerowicz, Juliusz Machulski, Katarzyna Kozyra czy Anda Rottenberg.

W historii Fundacji nie brak też nazwisk o światowej renomie. Z jej działalnością związani byli Maria Skłodowska-Curie, Albert Einstein, Karol Wojtyła i Ignacy Jan Paderewski. To właśnie Paderewski oraz Tadeusz Kościuszko i Kazimierz Pułaski stali się symbolicznymi patronami polsko-amerykańskiego braterstwa, które Fundacja pielęgnuje do dziś.

Soft power w praktyce

Fundacja Kościuszkowska realizuje ideę soft power – miękkiej siły opartej na kulturze, edukacji i osobistych relacjach. Jej misja to inwestowanie w człowieka – umożliwienie rozwoju, poznania innej kultury, zdobycia doświadczeń i powrotu z nimi do kraju. Jak mówi Zadworna, to wymiana, która działa w obie strony: Polacy poznają Amerykanów i ich sposób myślenia, a Amerykanie odkrywają Polskę.

Działa też program wymiany w drugą stronę – dla Amerykanów zainteresowanych Polską. Uczestnicy otrzymują granty na pobyt w naszym kraju i realizują własne projekty badawcze lub edukacyjne. Wielką popularnością cieszą się również letnie kursy języka i kultury polskiej organizowane na Uniwersytecie Jagiellońskim i Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Dla wielu uczestników to – jak sami mówią – „najlepsze wakacje życia”.

Generał Równy – historia jednego stypendium

Jedną z najbardziej inspirujących historii związanych z Fundacją jest los generała Edwarda Równiego. W latach 30. po studiach na Uniwersytecie Jagiellońskim otrzymał stypendium, które pozwoliło mu studiować w USA. To doświadczenie – jak sam przyznał – ukształtowało jego życiową drogę. Równy został generałem armii amerykańskiej, doradcą pięciu prezydentów USA i negocjatorem układów rozbrojeniowych pod koniec zimnej wojny. W wieku 100 lat, jako gość honorowy balu Fundacji, mówił, że to właśnie stypendium Funacji Kościuszkowskiej zapoczątkowało jego życiową misję.

Edukacja, która łączy pokolenia

Fundacja nie ogranicza się tylko do elitarnego świata nauki. W Polsce działa program nauki języka angielskiego, w ramach którego amerykańscy wolontariusze prowadzą letnie obozy językowe w małych miejscowościach. Dzięki temu dzieci i młodzież z mniejszych ośrodków mają kontakt z native speakerami, poznają amerykańską kulturę i otwierają się na świat. Od początku wojny w Ukrainie w obozach uczestniczą również dzieci ukraińskie, co nadaje programowi wymiar integracyjny.

Latem 2024 roku w dziewięciu takich obozach uczestniczyło około 70 wolontariuszy z USA. To projekt, który wyrównuje szanse i przełamuje bariery – nie tylko językowe.

Sztuka ponad granicami

Drugim filarem Fundacji jest kultura. Od momentu zakupu siedziby na Manhattanie w 1945 roku, Fundacja stała się centrum promocji polskiej sztuki. Zgromadzona tam kolekcja malarstwa – z pracami Matejki, Malczewskiego, Boznańskiej i Kossaków – uznawana jest za jedną z najcenniejszych kolekcji polskiego malarstwa poza granicami kraju.

W galerii Fundacji odbywają się wystawy współczesnych artystów, koncerty, pokazy filmowe i spotkania autorskie. Goście mogli oglądać m.in. prace Tamary Łempickiej, Joanny Sarapaty oraz młodych realistów, których dzieła zostały zakwalifikowane do międzynarodowego projektu Lunar Codex – cyfrowego archiwum sztuki umieszczanego na Księżycu.

Kultura jako wspólny język

„Kultura i sztuka są ponad podziałami” – podkreśla Ewa Zadworna. – „Pozwalają zobaczyć drugiego człowieka w pełnym wymiarze i zrozumieć, że mimo różnic łączy nas więcej, niż dzieli”.

Sto lat po założeniu Fundacja Kościuszkowska nadal realizuje tę samą misję – łączy Polskę i Stany Zjednoczone poprzez edukację, kulturę i wzajemną ciekawość. To przykład, jak siła idei i praca z pasją mogą tworzyć mosty między narodami – nie z betonu, lecz z wiedzy, sztuki i ludzkich historii.