MSSF: Znamy nowe zasady rachunkowości dla kontraktów na energię z niektórych OZE

Jeśli wspomniana wyżej zmienność jest częściowo ograniczona w umowie poprzez dolne (floor) czy górne (cap) pułapy wolumenu, umowy te są objęte omawianymi zmianami do MSSF. Ponadto, zakresem zmian w MSSF objęte są nie tylko umowy, w których przedmiotem są fizyczne dostawy energii elektrycznej, lecz także instrumenty finansowe, które bazują na takiej energii elektrycznej. W szczególności dotyczy to wirtualnych umów zakupu (sprzedaży) energii elektrycznej – vPPA. Natomiast instrumenty, które mogą być powiązane z umowami zakupu energii elektrycznej, jak np. świadectwa pochodzenia (REC), są wyłączone z nowych regulacji do MSSF.

Uwaga! Paragraf 2.3B MSSF 9 wskazuje jednoznacznie, że nowych przepisów dotyczących umów na energię elektryczną nie można stosować przez analogię do innych transakcji czy umów.

► Jak zmiany w MSSF 9 dotyczące umów odnoszących się do energii elektrycznej generowanej ze źródeł naturalnych wpłyną na sprawozdawczość spółek?

Zmiany w MSSF wprowadzają ułatwienie dla nabywców energii elektrycznej, którzy co do zasady korzystają ze zwolnienia z wyceny do wartości godziwej dla umów zakupu lub sprzedaży aktywów niefinansowych. Jest ono możliwe, gdy aktywo to – w tym przypadku energia elektryczna – jest wykorzystywane na użytek własny (ang. „own-use exemption”), czyli na potrzeby prowadzenia działalności operacyjnej. Niektóre umowy wymagają, aby jednostka kupowała i odbierała energię elektryczną w momencie jej wytworzenia. Narażają one przez to jednostkę na ryzyko, że będzie musiała kupić energię elektryczną w okresie, w którym nie będzie w stanie jej wykorzystać. A z uwagi na specyfikę aktywa, jakim jest energia elektryczna, nie ma możliwości magazynowania jej, przynajmniej na taką skalę, jak w przypadku innych aktywów niefinansowych, takich jak ropa naftowa, stal czy pszenica. Wówczas jednostka może nie mieć praktycznej możliwości uniknięcia sprzedaży niewykorzystanej energii elektrycznej.

Uwaga! Przed wprowadzeniem omawianych zmian w MSSF sprzedaż aktywa nabytego na użytek własny wiązała się z ryzykiem zakwestionowania zwolnienia „own-use”, a to mogło skutkować koniecznością wyceny wszystkich umów zakupu energii do wartości godziwej i prowadzić do wzrostu zmienności wyniku finansowego jednostki. Zgodnie z nowymi wytycznymi, gdy jednostka korzysta ze zwolnienia na użytek własny (MSSF 9:2.4), sprzedaż nadwyżki energii nie musi być sprzeczna z założeniami tego zwolnienia. Jednostka nadal może uznawać umowy jako zawarte na użytek własny, pod warunkiem, że była i nadal spodziewa się być nabywcą netto energii elektrycznej w okresie obowiązywania umowy. Jednocześnie MSSF 9 doprecyzował, że podmiot jest uznawany za nabywcę netto energii elektrycznej, jeżeli kupuje on wystarczającą ilość energii elektrycznej, aby zrównoważyć sprzedaż niewykorzystanej energii na tym samym rynku, na którym ją sprzedał. Przy ustalaniu, czy jednostka jest nabywcą netto, uznaje się, że rozsądny okres obserwacji transakcji sprzedaży i zakupu nie może przekroczyć 12 miesięcy.

W kontekście rachunkowości zabezpieczeń dotychczasowe wymogi MSSF 9 mogły być interpretowane jako konieczność wyznaczenia stałego wolumenu jako pozycji zabezpieczanej, co ograniczało możliwość jej stosowania dla wirtualnych lub fizycznych (w określonych sytuacjach) umów PPA rozliczanych w formule pay-as-produced. Skutkowało to ujmowaniem takich kontraktów jako instrumentów pochodnych wycenianych w wartości godziwej przez wynik finansowy (WGpWF), co z kolei mogło prowadzić do wzrostu zmienności w rachunku zysków i strat, często nieodzwierciedlającej ekonomicznego celu zawartych transakcji.

► Czy stosowanie rachunkowości zabezpieczeń do umów wirtualnego zakupu energii elektrycznej (vPPA) będzie łatwiejsze?

Niektóre kontrakty odnoszące się do energii elektrycznej zależnej od natury mogą być wyznaczone jako instrumenty zabezpieczające. Po zmianach wprowadzonych do MSSF 9 możliwe jest wyznaczenie pozycji zabezpieczanej jako prognozowanej zmiennej ilości energii elektrycznej, której wytworzenie zależy od warunków naturalnych.

Zmieniony standard uznaje ponadto, że jeśli przepływy pieniężne z instrumentu zabezpieczającego są uzależnione od wystąpienia takiej prognozowanej transakcji, to jest ona domyślnie uznawana za wysoce prawdopodobną w myśl wymogów MSSF 9. Dzięki temu kontrakty typu vPPA lub fizyczne PPA (w określonych sytuacjach, jeśli są wyceniane w wartości godziwej przez wynik finansowy) mogą zostać objęte rachunkowością zabezpieczeń przepływów pieniężnych (cash flow hedge), a efektywna część zmian ich wartości godziwej ujmowana jest wówczas w pozostałych całkowitych dochodach i przenoszona do wyniku finansowego w momencie wykorzystania zabezpieczonej energii.

Reasumując, zmiany w MSSF 9 pozwalają, aby w przypadku takiego powiązania zabezpieczającego jednostka mogła wyznaczyć jako pozycję zabezpieczaną zmienny wolumen energii elektrycznej (zgodny z wolumenem energii generowanej przez wytwórcę ze źródła opartego na czynnikach naturalnych). Pozostałe wymogi rachunkowości zabezpieczeń, obejmujące np. konieczność udokumentowania strategii zarządzania ryzykiem, w tym przypadku ryzykiem cen energii elektrycznej, przygotowania odpowiedniej dokumentacji czy prospektywnych testów skuteczności, nadal obowiązują.

► Jak w praktyce stosować nowe zasady MSSF 9 do vPPA?

Aby ułatwić praktyczne stosowanie zmian w MSSF 9 w zakresie rachunkowości zabezpieczeń, dodano przykład ilustrujący, w jaki jednostka może wyznaczyć prognozowane zakupy energii elektrycznej jako pozycję zabezpieczaną ze zmienną kwotą nominalną w zabezpieczeniu przepływów pieniężnych (MSSF 9:IE149-159).

Załóżmy, że jednostka zawarła dziesięcioletnią umowę wirtualnego PPA (vPPA) z operatorem farmy wiatrowej. Umowa ma charakter pay-as-produced, co oznacza, że ilość energii objętej rozliczeniem jest zmienna i zależna od warunków naturalnych wpływających na produkcję farmy wiatrowej. Cena rozliczeniowa ustalona została na poziomie 350 PLN/MWh. Jeżeli rynkowa cena energii w danym okresie przekroczy tę wartość, jednostka otrzymuje od kontrahenta różnicę. W sytuacji odwrotnej, tj. gdy cena rynkowa spada poniżej 350 PLN/MWh, jednostka wypłaca kontrahentowi odpowiednią kwotę. Rozliczenie umowy odbywa się w formie pieniężnej, a sama energia, np. na potrzeby realizacji procesów produkcyjnych jednostki, jest nabywana oddzielnie na rynku spot i wyłączona z zakresu MSSF 9 (z uwagi na zastosowanie zwolnienia „own-use”).

Celem jednostki jest zabezpieczenie ryzyka zmienności cen energii elektrycznej dla wolumenu odpowiadającego produkcji energii odnawialnej przez farmę wiatrową. Przed wprowadzeniem zmian do MSSF 9 zmienny wolumen dostaw ograniczał pełne zastosowanie rachunkowości zabezpieczeń, ponieważ standard wymagał wyznaczenia stałego wolumenu jako pozycji zabezpieczanej. Po zmianach wprowadzonych do MSSF 9 jednostka może określić pozycję zabezpieczaną jako prognozowany zmienny wolumen energii elektrycznej wytworzonej przez farmę wiatrową w okresie zabezpieczenia, ustalony na podstawie faktycznej generacji w danym okresie przez określone źródło OZE, które zależy od czynników naturalnych.

Uwaga! Zgodnie ze zmienionymi przepisami, jeśli przepływy pieniężne z instrumentu zabezpieczającego (vPPA) są uzależnione od wystąpienia prognozowanej transakcji (produkcji energii z OZE, która obarczona jest niepewnością wynikającą z czynników naturalnych), uznaje się, że jest ona wysoce prawdopodobna. Umożliwia to jednostce zakwalifikowanie vPPA jako instrumentu zabezpieczającego przepływy pieniężne (cash flow hedge).

Transakcja vPPA jest wyceniana do wartości godziwej, a efektywna część zmian wartości godziwej vPPA jest wówczas ujmowana w pozostałych całkowitych dochodach i przenoszona do rachunku zysków i strat w momencie, gdy energia zakupiona na potrzeby realizacji procesów produkcyjnych jednostki wpływa na wynik finansowy (tj. w okresach konsumpcji zabezpieczonej energii). Takie podejście ogranicza zmienność wyniku finansowego, lepiej odzwierciedlając ekonomiczny sens transakcji vPPA i sposób zarządzania ryzykiem cen energii elektrycznej przez jednostkę.

Uwaga! Zawarty w MSSF 9 przykład nie jest jedynym dopuszczalnym podejściem i powinien być traktowany jako jeden z możliwych sposobów wyznaczenia powiązań zabezpieczających zgodne z wymogami MSSF 9. W przypadku jednostek, które wcześniej wypracowały model stosowania rachunkowości zabezpieczeń, w których instrumentem zabezpieczającym są umowy vPPA, nie muszą one dostosowywać ich do tego przykładu. Należy jedynie upewnić się, czy zastosowane rozwiązanie jest zgodne z założeniami zmian wprowadzonych do standardu. Z kolei jednostki, które czekały na możliwość wyznaczenia powiązań zabezpieczających zgodnie z nowymi wytycznymi, mogą rozważyć wcześniejsze zastosowanie zmian w MSSF.

► Jakie szczegółowe wymogi ujawnień wprowadza MSSF 7 dla umów na energię zależną od czynników naturalnych i jak przygotować się do ich sporządzenia?

Opisanym wyżej zmianom do MSSF 9 towarzyszą nowe wymogi ujawnień, które zostały wprowadzone do MSSF 7.

Po pierwsze, konieczne jest przedstawienie informacji o zawartych umowach (z dostawą fizyczną i transakcji wirtualnych), które narażają jednostkę na zmienność bazowej ilości energii elektrycznej. Należy także opisać ryzyko, czy jednostka będzie zobowiązana do zakupu energii elektrycznej w okresie dostawy, w którym nie może wykorzystać tej energii.

Po drugie, obowiązkowe jest ujawnienie informacji o nierozpoznanych zobowiązaniach wynikających z takich umów na dzień sprawozdawczy. W szczególności należy ujawnić szacowane przyszłe przepływy pieniężne z zakupu energii elektrycznej na podstawie tych umów. Ponadto, należy ujawnić informacje jakościowe o tym, w jaki sposób jednostka ocenia, czy umowa, której przedmiotem jest nabycie bądź sprzedaż energii elektrycznej, może stać się umową rodzącą obciążenia („onerous contract”) zgodnie z definicją MSR 37 Rezerwy, zobowiązania warunkowe i aktywa warunkowe.

Należy podkreślić, że konieczne jest przedstawienie informacji o założeniach, które jednostka przyjmuje przy dokonywaniu tej oceny.

Po trzecie, jednostki są zobowiązane do sporządzania jakościowych i ilościowych informacji o wpływie opisywanych umów na wynik finansowy za okres sprawozdawczy. Wśród tych informacji muszą znaleźć się:

• koszty wynikające z zakupów energii elektrycznej dokonanych na podstawie umów w zakresie opisywanych zmian do MSSF,
• wskazanie, jaka część zakupionej energii elektrycznej pozostała niewykorzystana w momencie dostawy, a także
• przychody ze sprzedaży niewykorzystanej energii elektrycznej i koszty wynikające z zakupów energii elektrycznej dokonanych w celu zrekompensowania sprzedaży niewykorzystanej energii elektrycznej.

Ujawnienia te wymagają od jednostki prowadzenia ewidencji pozwalającej na sporządzenie opisanych wyżej ujawnień i zbadania przez audytora zasadności stosowania zwolnienia „own-use” (np. dane ilościowe pozwalające na stwierdzenie, czy dana jednostka jest nabywcą netto energii elektrycznej), czy prawidłowości stosowania rachunkowości zabezpieczeń przy zmiennym wolumenie.

Z operacyjnego punktu widzenia zasadne jest określenie, kto w danej organizacji (osoba bądź zespół) odpowiada za kompletność informacji o umowach, których przedmiotem jest energia elektryczna o wolumenie zależnym od czynników naturalnych. Z uwagi na to, że mogą to być zarówno umowy zakupu i sprzedaży energii elektrycznej z fizyczną dostawą, jak i instrumenty finansowe (np. vPPA), informacja ta może być dostępna w różnych systemach, z których korzystają departamenty zakupów czy sprzedaży i zarządzania ryzykiem.

► Dlaczego stosowanie nowych zasad MSSF 9 wciąż może być trudne?

Praktycznym efektem decyzji o zatwierdzeniu do stosowania w UE zmian w Międzynarodowych Standardach Sprawozdawczości Finansowej dotyczących kontraktów opartych o energię elektryczną zależną od czynników naturalnych jest:

• ograniczenie wahań wyniku finansowego spółek,
• lepsze odzwierciedlenie strategii zarządzania ryzykiem cen energii oraz
• większa spójność pomiędzy prezentacją księgową a rzeczywistą ekonomiczną treścią transakcji zakupu lub sprzedaży energii pochodzącej z OZE (takiego jak wiatr czy słońce).

Jednocześnie wprowadzone zmiany do MSSF 7 nakładają obowiązek rozszerzonych ujawnień dotyczących tego rodzaju umów, w tym informacji o charakterze kontraktów, wolumenach, cenach, przepływach pieniężnych oraz ryzykach związanych z niewykorzystaniem zakupionej energii lub koniecznością sprzedaży jej nadwyżek. W efekcie tego na jednostki wykorzystujące energię odnawialną zostają nałożone nowe obowiązki, ale sprawozdawczość finansowa dla transakcji na zakup lub sprzedaż energii odnawialnej staje się bardziej przejrzysta. Interesariusze z kolei zyskują pełniejszy obraz ekspozycji spółki na ryzyko wynikające z kontraktów na energię odnawialną.

Uwaga! W praktyce jednak, w przypadku złożonych umów, takich jak cross-border PPA (transgraniczne umowy zakupu lub sprzedaży energii opartej o czynniki naturalne) lub PPA z wbudowanymi elementami opcyjnymi (np. mechanizmem ceny maksymalnej – cap lub minimalnej – floor) lub coraz popularniejszych także na rynku polskim vPPA denominowanych w innej walucie niż PLN (np. EUR lub USD) zastosowanie nowych rozwiązań MSSF 9 nadal będzie obarczone szeregiem dodatkowych wyzwań, które mogą przekładać się na wartości prezentowane w sprawozdaniu finansowym.

W przypadku cross-border PPA (obecnie są to głównie transakcje o charakterze wirtualnym) główną trudnością jest m.in. ryzyko bazowe (basis risk), wynikające z różnic cen energii na rynkach w różnych strefach cenowych lub krajach. Nawet jeśli wolumen jest powiązany z produkcją energii ze słońca czy wiatru, to zmiany cen na rynku docelowym (gdzie energia jest konsumowana) mogą istotnie odbiegać od zmian cen na rynku źródłowym (gdzie energia jest wytwarzana), co może wpływać na skuteczność strategii zarządzania ryzykiem cen energii oraz powiązania zabezpieczającego. Warto jednak zaznaczyć, że w opisywanym wyżej przykładzie dodanym do wytycznych MSSF 9, powiązanie zabezpieczające dotyczy dwóch różnych rynków (a dokładniej: regionów). Tym samym występowanie ryzyka bazowego nie przekreśla możliwości zastosowania rachunkowości zabezpieczeń, ale ryzyko to musi być prawidłowo zaadresowane w wyznaczanym powiązaniu zabezpieczającym oraz w pomiarze skuteczności.

W przypadku PPA z elementami opcyjnymi, takimi jak np. cap lub floor, konieczne może być oddzielenie i odpowiednie ujęcie komponentów opcyjnych. W szczególności może to prowadzić do sytuacji, w której opcja wbudowana w fizyczną umowę PPA musi być wyodrębniona i wyceniana w wartości godziwej przez wynik finansowy.

W kontekście umów o charakterze wirtualnym (vPPA) klauzule cap i floor mogą z kolei ograniczać zastosowanie rachunkowości zabezpieczeń dla całego kontraktu. W efekcie część (w przypadku zastosowania rachunkowości zabezpieczeń) lub całość (gdy nie stosuje się rachunkowości zabezpieczeń) zmian wartości godziwej umowy vPPA może trafiać bezpośrednio do rachunku zysków i strat, generując dodatkową zmienność.

Zarówno w cross-border PPA, jak i dla PPA z opcjami lub denominowanych w walutach obcych, kluczowym wyzwaniem jest zapewnienie, aby pozycja zabezpieczana i instrument zabezpieczający spełniały kryteria „powiązania ekonomicznego” w rozumieniu MSSF 9, a testy skuteczności wykazywały odpowiedni poziom dopasowania. Wymaga to zastosowania zaawansowanych modeli analitycznych na potrzeby nie tylko stosowania rachunkowości zabezpieczeń oraz wykazania skuteczności powiązań, ale także z perspektywy samej wyceny transakcji do wartości godziwej na datę początkowego ujęcia oraz w trakcie jej życia.

Tym samym, choć zmiany w MSSF 9 znacznie poszerzają zakres kontraktów możliwych do objęcia rachunkowością zabezpieczeń, to ich praktyczne wdrożenie, nawet dla typowych transakcji vPPA, jest nadal skomplikowane, wymaga dużej wiedzy technicznej i analitycznej oraz znajomości rynków energii, zasad inżynierii finansowej i odpowiednich standardów rachunkowych w celu przygotowania modeli wyceny, dokumentacji, testów skuteczności (w przypadku stosowania zasad rachunkowości zabezpieczeń) oraz ujawnień w sprawozdaniu finansowym. ©℗