Koniec z badaniem przez komisję lekarską ZUS? Rząd szykuje zmiany

Niedługo czeka nas gruntowna reforma orzekania o niezdolności do pracy dla celów ubezpieczeń społecznych. Niedawno ogłoszony projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw zasadniczo zmienia zasady orzekania m.in. o niezdolności do pracy uprawniającej do renty z tytułu niezdolności do pracy.

Zmienia się także struktura aktów prawnych. Zasady orzekania zostaną przeniesione z ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (dalej: ustawa emerytalna) do ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa).

Dlaczego przepisy o orzekaniu o niezdolności do pracy trzeba zmienić?

Jak czytamy w uzasadnieniu do projektu nowych przepisów, główny powód jest prozaiczny i jest związany z brakiem lekarzy chętnych do pracy w ZUS, co prowadzi do opóźnień w orzekaniu o niezdolności do pracy. Autorzy projektu piszą: „należy zwrócić także uwagę na powstałe na przestrzeni lat w ZUS problemy z zatrudnieniem lekarzy orzeczników, których średnia wieku jest coraz wyższa (średni wiek lekarzy zatrudnionych w ZUS – to powyżej 60 lat), co w efekcie prowadzi do niedoboru kadr”. Dalej czytamy, że aż 40 proc. z etatów przewidzianych w planie zatrudnienia ZUS jest nieobsadzonych.

ZUS zdaje sobie doskonale sprawę, że przyczyną są niekonkurencyjne wynagrodzenia oraz brak elastyczności w formie współpracy – ZUS zatrudnia lekarzy w oparciu o umowę o pracę.

Uelastycznienie zasad współpracy może ułatwić pozyskanie nowych lekarzy, a likwidacja trzyosobowych komisji lekarskich na rzecz orzekania jednoosobowego – odciąży lekarzy. W efekcie ma to się przełożyć na szybsze załatwianie spraw, których przewlekłość jest szczególnie dotkliwa w przypadkach ubiegania się o rentę z tytułu niezdolności do pracy.

Renta z tytułu niezdolności do pracy – kto jest uprawniony

Aby otrzymać rentę z tytułu niezdolności do pracy, trzeba spełnić warunki dotyczące stażu składkowego i nieskładkowego, ale także zostać uznanym przez ZUS za całkowicie lub częściowo niezdolnego do pracy.

Niezdolną do pracy w rozumieniu ustawy emerytalnej jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy, a częściowo - osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

Orzekanie o niezdolności do pracy – zasady dotychczasowe

Zgodnie z obowiązującymi przepisami od orzeczenia lekarza orzecznika osobie zainteresowanej przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia.

Komisja lekarska nie rozpatruje sprzeciwu wniesionego po terminie. W uzasadnionych przypadkach ZUS na wniosek osoby zainteresowanej może przywrócić termin na wniesienie sprzeciwu. Nie określono jednak, czym są te „uzasadnione przypadki”. Z pewnością takim przypadkiem może być np. zły stan zdrowia osoby ubiegającej się o rentę, który nie pozwolił jej złożyć sprzeciwu w terminie.

Komisja lekarska, rozpatrując sprzeciw, ponownie dokonuje oceny niezdolności do pracy i jej stopnia oraz ustalenia okoliczności, np. dotyczących możliwości przekwalifikowania.

Komisja lekarska dokonuje rozstrzygnięcia w formie orzeczenia

Podstawą do wydania decyzji przez ZUS o prawie lub braku prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy jest:

• orzeczenie lekarza orzecznika, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub co do którego prezes ZUS nie zgłosił zarzutu wadliwości, albo
• orzeczenie komisji lekarskiej, jeśli taki sprzeciw lub zarzut wniesiono.

Rola prezesa ZUS w orzekaniu o niezdolności do pracy

W wyjątkowych przypadkach orzeczenie lekarza orzecznika może zakwestionować także sam Prezes ZUS, zgłaszając zarzut wadliwości orzeczenia i przekazać sprawę do rozpatrzenia komisji lekarskiej. O zgłoszeniu zarzutu ZUS niezwłocznie zawiadamia osobę zainteresowaną. Są to jednak sytuacje niezwykle rzadkie.

Prezes ZUS sprawuje również nadzór nad wykonywaniem orzecznictwa o niezdolności do pracy.

Nadzór ten obejmuje:

• kontrolę prawidłowości i jednolitości stosowania zasad orzecznictwa o niezdolności do pracy przez lekarzy orzeczników i komisje lekarskie;
• udzielanie lekarzom orzecznikom i komisjom lekarskim wytycznych w zakresie stosowania zasad orzecznictwa o niezdolności do pracy;
• prawo przekazania sprawy do rozpatrzenia przez komisję lekarską, jeżeli prezes stwierdzi brak zgodności orzeczenia lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej ze stanem faktycznym lub zasadami orzecznictwa o niezdolności do pracy.

Zaskarżanie orzeczeń lekarza orzecznika – co ma się zmienić?

Nowe przepisy także przewidują, że od orzeczenia osobie zainteresowanej będzie przysługiwał sprzeciw w terminie 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia.

ZUS nie rozpatrzy sprzeciwu wniesionego po terminie, ale, podobnie jak to ma miejsce na mocy dotychczasowych przepisów, w uzasadnionych przypadkach ZUS będzie mógł na wniosek osoby zainteresowanej przywrócić termin na złożenie sprzeciwu.

W wyniku sprzeciwu sprawa będzie kierowana nie jak dotychczas do komisji lekarskiej, ale do ponownego rozpoznania przez lekarza orzecznika.

Nowe przepisy przewidują również takie szczegóły jak reguły wyznaczania lekarza orzecznika do ponownego rozpatrzenia sprawy. Jedną z zasad jest to, że ponownego rozpoznania sprawy nie może dokonywać ten sam lekarz orzecznik, który wydawał zaskarżone orzeczenie.

Lekarz orzecznik przy wydawaniu orzeczenia w wyniku ponownego rozpatrzenia sprawy nie jest związany zakresem wniesionego sprzeciwu. Może więc zmienić orzeczenie także z powodu innych okoliczności niż te wskazane w sprzeciwie.

Od orzeczenia wydanego w wyniku ponownego rozpatrzenia sprawy sprzeciw nie przysługuje.

Kto będzie mógł złożyć zarzut wadliwości?

Do orzeczenia będzie mógł być zgłoszony zarzut wadliwości, ale już nie przez prezesa ZUS, ale przez głównego lekarza orzecznika albo zastępcę głównego lekarza orzecznika w terminie 14 dni od dnia wydania orzeczenia. Zgłoszenie zarzutu spowoduje, że sprawa zostanie przekazana do ponownego rozpatrzenia przez lekarza orzecznika na zasadach przewidzianych dla rozpatrywania sprzeciwu złożonego przez osobę, której orzeczenie dotyczy. O zgłoszeniu zarzutu ZUS niezwłocznie zawiadamia osobę zainteresowaną.

Co będzie podstawą do wydania decyzji o przyznaniu renty?

Podstawą do wydania decyzji o prawie lub braku prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy będzie:

• orzeczenie, wobec którego nie wniesiono sprzeciwu lub co do którego nie zgłoszono zarzutu wadliwości, albo
• orzeczenie wydane w wyniku ponownego rozpatrzenia sprawy.

Ponowne orzekanie o niezdolności do pracy – nowe zasady

Do orzeczeń wydawanych w wyniku ponownego rozpatrzenia sprawy, czy to z powodu sprzeciwu, czy z powodu zarzutu wadliwości, stosuje się odpowiednio przepisy o wydawaniu pierwotnych orzeczeń, o których mowa w projektowanych art. 85c–85e ustawy systemowej.

A to oznacza, że osoba ubiegająca się o rentę może być kierowana na badania dodatkowe lub na obserwację szpitalną w terminie wyznaczonym przez ZUS.

ZUS informuje o terminie badania lub obserwacji szpitalnej za potwierdzeniem odbioru, w tym informuje o skutkach niestawiennictwa lub uniemożliwienia przeprowadzenia badania lub obserwacji szpitalnej.

ZUS będzie mógł zawiadomić o badaniu w następujący sposób:

• jako e-doręczenie;
• pocztą;
• przez pracowników ZUS lub przez inne upoważnione osoby, w tym także telefonicznie albo elektronicznie na adres e-mail.

Jednak zawiadomienie przekazane:

• telefonicznie – ma skutek doręczenia, jeżeli rozmowa była rejestrowana, a osoba zainteresowana wyraziła zgodę na nagranie;
• za pomocą środków komunikacji elektronicznej – ma skutek doręczenia, jeżeli doręczający otrzymał potwierdzenie jego otrzymania przez osobę zainteresowaną.

Czy badanie będzie mogło odbyć się w miejscu zamieszkania osoby ubiegającej się o rentę?

Tak, badanie będzie mogło odbyć się w miejscu zamieszkania osoby ubiegającej się o rentę. Będzie to możliwe, gdy stan zdrowia stwierdzony w zaświadczeniu lekarskim wydanym przez lekarza, pod którego opieką lekarską znajduje się osoba zainteresowana, wystawionym nie wcześniej niż na miesiąc przed datą złożenia wniosku o wydanie orzeczenia, uniemożliwia osobiste zgłoszenie się na badanie,

Czy ZUS może wyznaczyć inny termin badania?

Tak, ZUS będzie mógł wyznaczyć inny termin badania. Będzie to możliwe w przypadku, gdy osoba zainteresowana w terminie 7 dni od dnia wyznaczonego terminu badania lub obserwacji szpitalnej złoży wniosek, w którym uprawdopodobni, że niestawiennictwo lub uniemożliwienie przeprowadzenia badania lub obserwacji szpitalnej nastąpiło bez jej winy. Zakład wyznacza nowy termin badania lub obserwacji szpitalnej.

Jakie są skutki niestawiennictwa na wyznaczone badanie lub obserwację?

Jeśli osoba zainteresowana nie stawi się na wyznaczone badanie lub obserwację, a sama złożyła sprzeciw, ZUS wyda decyzję na podstawie zaskarżonego orzeczenia.

W jakim terminie lekarz rozpatrzy sprzeciw?

Jak będzie wynikało z projektowanego art. 85e ust. 4 ustawy systemowej, orzeczenie wydaje się w terminie 30 dni od dnia wszczęcia postępowania o wydanie orzeczenia.

Do tego terminu nie wlicza się okresu:

• uzupełnienia dokumentacji medycznej niezbędnej do wydania orzeczenia;
• przeprowadzenia badania osoby zainteresowanej.

W przypadku przekroczenia terminu osoba zainteresowana może wnieść ponaglenie do ZUS. Ponaglenie będzie rozpatrywane przez ZUS w terminie 7 dni od jego wpływu do ZUS. W razie uznania ponaglenia za zasadne, ZUS niezwłocznie wyznaczy termin wydania orzeczenia oraz wyjaśni przyczyny przekroczenia terminu.

Jak ZUS doręczy ostateczne orzeczenie?

Podobnie jak inne orzeczenie, także to zostanie doręczone osobie zainteresowanej w postaci elektronicznej albo w postaci jego wydruku, jeżeli doręczenie orzeczenia w postaci elektronicznej nie będzie możliwe lub zażąda tego osoba zainteresowana.

Wydruk orzeczenia będzie zawierał informację, że orzeczenie zostało wydane w postaci elektronicznej przy wykorzystaniu systemu teleinformatycznego ZUS i opatrzone kwalifikowanym podpisem elektronicznym, kwalifikowaną pieczęcią elektroniczną, podpisem zaufanym, podpisem osobistym albo z wykorzystaniem sposobu potwierdzania pochodzenia oraz integralności danych dostępnego w systemie teleinformatycznym udostępnionym bezpłatnie przez ZUS