Zasiłek opiekuńczy pod lupą ZUS. Przez nowe przepisy możesz go łatwiej stracić

Niedawno poznaliśmy nowy projekt przepisów, które mają zmienić m.in. zasady kontroli wykorzystywania zasiłków. Pojawiły się komentarze, że przepisy, które wprowadzi ustawa o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw, której projekt przedstawiono 14 sierpnia 2025 r., pozwoli wreszcie ZUS kontrolować wykorzystanie zasiłku opiekuńczego. To błędne założenie, bo taką możliwość ZUS ma od dawna. Prace nad ustawą będą kontynuowane w Sejmie jesienią, a więc ostateczny kształt przepisów może się zmienić.

Prawo do zasiłku opiekuńczego – kto może się o nie ubiegać

Prawo do zasiłku opiekuńczego przysługuje osobie ubezpieczonej za czas zwolnienia od pracy, z powodu konieczności opieki nad:

• zdrowym dzieckiem do lat 8 (np. z powodu zamknięcia żłobka, przedszkola),
• chorym dzieckiem do lat 14,
• chorym innym członkiem rodziny (za członków rodziny uważa się małżonka, rodziców, rodzica dziecka, ojczyma, macochę, teściów, dziadków, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci w wieku powyżej 14 lat - jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki.

Na odrębnych zasadach przysługuje zasiłek z tytułu opieki nad chorym dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji do ukończenia 18 lat.

Utrata prawa do zasiłku opiekuńczego – zasady dotychczasowe

Na mocy dzisiaj obowiązujących przepisów ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) można stracić zasiłek opiekuńczy z powodu okoliczności wskazanych w art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z nim ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Zarówno „praca zarobkowa”, jak i „wykorzystywanie zwolnienia niezgodnie z jego celem”, nie zostało zdefiniowane. Jest to źródłem wielu wątpliwości i sporów ubezpieczonych z ZUS.

ZUS za pracę zarobkową uznaje każdą aktywność, która przyniosła dochód. Zatem wykonywanie np. umowy zlecenia albo o dzieło w trakcie zasiłku opiekuńczego powodowało jego utratę. Z kolei cel zwolnienia od pracy w tym przypadku to oczywiście opieka nad dzieckiem lub innym członkiem rodziny. Jeśli ZUS powziął informację, że osoba pobierająca zasiłek podejmowała inną aktywność, która uniemożliwiała opiekę, zasiłek opiekuńczy odbierał.

Co ma się zmienić w przepisach zasiłkowych?

Projekt zmian zakłada niewielką zmianę brzmienia art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej oraz doprecyzowanie, co oznaczają użyte tam pojęcia. Proponowane nowe brzmienie przepisu stanowiłoby, że „ubezpieczony traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia od pracy, w przypadku gdy w okresie orzeczonej niezdolności do pracy:

1) wykonuje pracę zarobkową lub

2) podejmuje aktywność niezgodną z celem tego zwolnienia.”

Pracą zarobkową miałaby być każda czynność mająca charakter zarobkowy, niezależnie od stosunku prawnego będącego podstawą jej wykonania, z wyłączeniem czynności incydentalnych, których podjęcia w okresie zwolnienia od pracy wymagają istotne okoliczności. Istotną okolicznością nie może być polecenie pracodawcy. Z kolei aktywnością niezgodną z celem zwolnienia od pracy są wszelkie działania utrudniające lub wydłużające proces leczenia lub rekonwalescencję, z wyłączeniem zwykłych czynności dnia codziennego lub czynności incydentalnych, których podjęcia w okresie zwolnienia od pracy wymagają istotne okoliczności.

Co się zmieni w kontroli zasiłku opiekuńczego?

Nowe przepisy doprecyzowują zasady kontroli wykorzystania zwolnienia do celów opieki nad dzieckiem lub innym członkiem rodziny. Zgodnie z planowanym art. 68a ust. 1 ustawy zasiłkowej kontrola obejmuje zwolnienia z powodu niezdolności do pracy, za które przysługuje zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne albo wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy oraz zwolnienia z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki, za który przysługuje zasiłek opiekuńczy. Z kolei planowany art. 68a ust. 2 doprecyzowuje, że kontrola polega m.in. na ustaleniu, czy osoba kontrolowana nie podejmuje działań określonych w art. 17 ust. 1 (a więc pracy zarobkowej lub działań sprzecznych z celem zwolnienia).

Projektowane przepisy zakładają, że kontrola ZUS ma być dokonywana w miarę potrzeb, bez ustalania z góry stałych jej terminów, a nasilana szczególnie w okresach, w których występuje zwiększona absencja z powodu choroby lub sprawowania opieki. Kontrola ma być dokonywana z wykorzystaniem środków adekwatnych i proporcjonalnych do celu kontroli, z poszanowaniem prywatności osoby kontrolowanej oraz innych osób przebywających w miejscu kontroli oraz w sposób wolny od ryzyka pogorszenia się stanu zdrowia osoby kontrolowanej i zakłócania procesu leczenia lub rekonwalescencji, a czas jej trwania jest ograniczony do okresu niezbędnego do dokonania ustaleń z tej kontroli