Jakie zmiany czekają od 1 czerwca pracodawców i pracowników

Przepisy u.r.p.s.z. oznaczają odejście od dotychczasowego modelu zarządzania bezrobociem na rzecz aktywnego wspierania zatrudnienia. To wyraźna zmiana filozofii działania aparatu państwowego – z reaktywnego na proaktywne podejście do wyzwań rynku pracy.

Nowa stawa o rynku pracy - co oznacza dla pracodawców i pracowników

Przepisy u.r.p.s.z. będą miały zastosowanie do obywateli polskich poszukujących i podejmujących zatrudnienie lub inną pracę zarobkową na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz pracę za granicą u pracodawców zagranicznych. Obejmą również określone grupy cudzoziemców, ich członków rodzin oraz osoby im towarzyszące.

W u.r.p.s.z. przewidziano pierwszeństwo pomocy dla bezrobotnych członków rodzin wielodzietnych posiadających Kartę Dużej Rodziny, bezrobotnych powyżej 50. roku życia, bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, bezrobotnych niepełnosprawnych, długotrwale bezrobotnych (czyli bezrobotnych zarejestrowanych łącznie przez okres ponad 12 miesięcy w okresie ostatnich 2 lat), bezrobotnych i poszukujących pracy do 30. roku życia, a także bezrobotnych samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko. Takie podejście wynika z potrzeby zapewnienia szczególnego wsparcia osobom, które zmagają się z trudnościami w znalezieniu pracy z uwagi na złożoną sytuację życiową lub rodzinną. Priorytetowe traktowanie tej grupy ma na celu stworzenie im realnych możliwości szybszego powrotu do aktywności zawodowej i skuteczniejszego wejścia na rynek pracy.

W zakresie statusu bezrobotnego nowe regulacje w dużej mierze powielają dotychczas obowiązujące rozwiązania. Wprowadzono jednak jedną istotną zmianę: bezrobotni zyskają prawo wyboru powiatowego urzędu pracy (dalej: PUP), z którym będą współpracować. Dotychczas musieli rejestrować się w urzędzie właściwym ze względu na adres zameldowania – stałego lub czasowego. Przepisy u.r.p.s.z. znoszą ten obowiązek i umożliwiają swobodny wybór urzędu, niezależnie od miejsca zamieszkania czy zameldowania. Choć zmiana może wydawać się niewielka, w praktyce oznacza rewolucję w sposobie funkcjonowania urzędów pracy, kończąc z rejonizacją i otwierając drogę do konkurencji o klienta. A tam, gdzie pojawia się konkurencja, pojawia się również jakość usług.

Grupę klientów Publicznych Służb Zatrudnienia (dalej: PSZ) poszerzono o osoby niezarejestrowane, w tym również bierne zawodowo. Przepisy u.r.p.s.z. przewidują konkretne działania PUP, mające na celu aktywizację tej grupy – jak przykładowo „giełdy pracy”, które stanowią zorganizowaną przez PUP lub wojewódzki urząd pracy, formę bezpośredniego kontaktu pracodawcy z kandydatami, dobranymi spośród m.in. osób niezarejestrowanych, w tym osób biernych zawodowo. To właśnie osoby bierne zawodowo i niezarejestrowane będą mogły stać się nowym celem globalnej polityki zatrudnienia. Włączenie ich do aktywności zawodowej będzie mogło przesądzić o sukcesie niejednej branży – zwłaszcza tych, które cierpią na niedobór pracowników.

Nowa rola publicznych służb zatrudnienia

Przepisy przewidują zmianę modelu funkcjonowania PSZ. Choć zgodnie z uzasadnieniem do projektu u.r.p.s.z. nowe regulacje mają głównie charakter porządkujący, w rzeczywistości zapowiadają powolną, ale istotną transformację roli PSZ. Ich struktura nie ulegnie zmianie, co oznacza, że nadal składać się będą z urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw pracy, urzędów wojewódzkich, wojewódzkich i powiatowych urzędów pracy. Zaproponowane w u.r.p.s.z. „porządkowanie” stanowi stopniową, ale istotną zmianę w myśleniu o tym, czym PSZ mają być w przyszłości tj. publicznym centrum usług HR.

Przepisy u.r.p.s.z. redefiniują pośrednictwo pracy jako „udzielanie pomocy bezrobotnym, poszukującym pracy i osobom niezarejestrowanym, w tym osobom biernym zawodowo, w uzyskaniu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej oraz udzielanie pomocy pracodawcom w pozyskaniu kandydatów do pracy”. Będzie ono mogło być realizowane w szczególności przez:

• pozyskiwanie i upowszechnianie ofert pracy;
• udzielanie pracodawcom informacji o kandydatach do pracy;
• nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów z bezrobotnymi, poszukującymi pracy lub osobami niezarejestrowanymi, w tym osobami biernymi zawodowo, oraz pracodawcami.

Oznacza to, że PSZ będą działać jak agencja rekrutacyjna – z bazą danych, rozmową wstępną oraz doborem kandydatów. To duża zmiana: każda firma – niezależnie od skali działania – zyska dostęp do usług publicznego HR – przypominających działalność profesjonalnych agencji rekrutacyjnych.

Informatyzacja usług publicznych, czyli baza ofert pracy

Zgodnie z najnowszymi trendami PSZ zostaną wyposażone w narzędzia służące informatyzacji procesów. Wśród najważniejszych rozwiązań warto wymienić utworzenie bazy ofert pracy – platformy „ePraca”, prowadzonej przez ministra właściwego do spraw pracy. Oferty pracy będą na niej mogli umieszczać m.in. pracodawcy lub PUP w ich imieniu.

Równolegle prowadzona będzie także „Baza CV” – zbiór życiorysów zawodowych bezrobotnych, osób poszukujących pracy i niezarejestrowanych, w tym osób biernych zawodowo. Oba narzędzia – „ePraca” i „Baza CV” – mają być ze sobą zintegrowane, aby łączyły oferty pracy z życiorysami zawodowymi. Mechanizm dopasowania CV do ofert pracy ma uwzględniać różne poziomy zgodności – od pełnej kompatybilności po umiarkowane dopasowanie. Dzięki temu kandydaci nie przegapią szans, a pracodawcy zyskają dostęp do szerszej puli talentów. Wskutek tego będzie możliwe ograniczenie ryzyka pominięcia wartościowych osób poszukujących pracy oraz pozostawienie im pełnej swobody w podjęciu decyzji o ewentualnym kontakcie z firmą. To rozwiązanie będzie miało szansę przyspieszyć procesy rekrutacyjne i realnie podnieść jakość dopasowania ofert do kandydatów. W konsekwencji „ePraca” będzie czymś więcej niż tylko cyfrową tablicą ogłoszeń i wejdzie bardziej w erę „LinkedIn” w wersji publicznej. Jeśli cel u.r.p.s.z. zostanie zrealizowany, z pewnością będzie stanowić ułatwienie dla wielu pracodawców w poszukiwaniu talentów. Oczywiście mechanizm tego typu już funkcjonuje, ale przemodelowanie współpracy PUP z podmiotami prywatnymi i uporządkowanie go w u.r.p.s.z. będzie mogło wreszcie przełożyć się na jego szersze i skuteczniejsze wykorzystanie.

Indywidualne plany działania dla bezrobotnych

Zmienione zostały zasady dotyczące realizacji indywidualnego planu działania (IPD). Będzie on opracowywany tylko dla bezrobotnego, który jest zarejestrowany łącznie przez okres ponad 90 dni w okresie ostatnich 180 dni, oraz bezrobotnego lub poszukującego pracy do 30. roku życia. Aktualnie IPD jest opracowywany obowiązkowo dla każdego bezrobotnego.

Zwiększona została również częstotliwość kontaktów w okresie realizacji IPD z osobami bezrobotnymi lub poszukującymi pracy. PUP w okresie realizacji IPD będzie kontaktował się z bezrobotnym lub poszukującym pracy co najmniej raz na 30 dni w celu monitorowania sytuacji i postępów w realizacji działań przewidzianych w IPD (aktualnie co najmniej raz na 60 dni).

Dodatkowo urząd pracy, za zgodą osoby bezrobotnej, będzie mógł utrzymywać z nią kontakt również po jej zatrudnieniu – przez okres do 60 dni od momentu wyrejestrowania. Celem tego rozwiązania jest zwiększenie szans na trwałe utrzymanie się tej osoby na rynku pracy. Rozwiązanie to dotyczy osób długotrwale bezrobotnych oraz osób do 30. roku życia.

W PUP mają również funkcjonować doradcy do spraw osób do 30. roku życia rejestrujących się jako bezrobotni lub poszukujący pracy. Ich zadaniem będzie m.in. przygotowanie IPD poprzedzonego oceną umiejętności cyfrowych.

Zmiany dotkną również agencje zatrudnienia

Ustawodawca zadbał również o uregulowanie rynku pośredników – tak, aby PSZ i sektor prywatny mogli funkcjonować równolegle, ale z jasno rozdzielonymi kompetencjami. To próba przywrócenia równowagi między interesem publicznym a swobodą działalności gospodarczej.

Agencjami zatrudnienia będą podmioty wpisane do rejestru agencji zatrudnienia, świadczące usługi w zakresie pośrednictwa pracy oraz pracy tymczasowej. Z zakresu działania agencji zatrudnienia usunięto zatem usługi doradztwa personalnego i poradnictwa zawodowego. Wynika to z chęci zmniejszenia obciążeń administracyjnych przedsiębiorców i rezygnacji z konieczności uzyskiwania wpisu do rejestru podmiotów świadczących takie usługi. Zdaniem ustawodawcy ryzyko nieprawidłowości w przypadku agencji prowadzących wyłącznie taką działalność jest niskie.

Wpis do rejestru agencji zatrudnienia, a także jego zmiana podlegać będą opłacie w wysokości 1000 zł, zamiast obecnych 200 zł. Podniesienie tej opłaty ma na celu ograniczenie przypadków, w których do rejestru zgłaszają się firmy, które w rzeczywistości nie prowadzą działalności w tym obszarze. Dodatkowo, ponieważ przepisy dotyczące tej opłaty nie były zmieniane od dawna, konieczne było dostosowanie jej wysokości do obecnych realiów.

Kluczowa zmiana dotyczy kwestii zatrudniania cudzoziemców przez agencje zatrudnienia.

Celem tego rozwiązania jest ograniczenie ryzyka nadużyć na rynku pracy i zapewnienie, że tylko wiarygodne i sprawdzone agencje będą mogły świadczyć usługi pośrednictwa dla cudzoziemców. To szczególnie istotne, ponieważ cudzoziemcy – zwłaszcza ci, którzy nie znają języka polskiego ani realiów lokalnego rynku pracy – są bardziej narażeni na wyzysk i nieuczciwe praktyki. Ustawodawca dąży tym samym do skuteczniejszej weryfikacji agencji, szczególnie tych współpracujących z obywatelami państw o wysokiej presji migracyjnej.

Agencja, która będzie chciała prowadzić działalność gospodarczą w zakresie pośrednictwa pracy oraz pracy tymczasowej na rzecz cudzoziemców, od których wymagane jest posiadanie zezwolenia na pracę lub oświadczenia o powierzeniu pracy cudzoziemcowi, będzie zobowiązana do uzyskania zmiany wpisu w rejestrze agencji zatrudnienia.

Nowe przepisy wprowadzają bardziej rygorystyczne wymagania wobec lokalu, w którym prowadzona będzie działalność agencji. W biurze, które zostanie do tego celu wyznaczone, konieczne będzie zapewnienie możliwości osobistego kontaktu z przedstawicielami agencji. W tym miejscu będzie również obowiązek przechowywania dokumentacji związanej z realizacją usług pośrednictwa pracy i pracy tymczasowej – zarówno akt pracowniczych zatrudnionych tymczasowo, jak i danych osób delegowanych do wykonywania obowiązków bez nawiązania stosunku pracy z agencją.

Wsparcie dla pracodawców ze środków publicznych

Nowe przepisy stanowią rozwinięcie oraz przekształcenie wielu rozwiązań uregulowanych w obecnej ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Część dotychczasowych mechanizmów i narzędzi wsparcia została zaadaptowana w zmienionej formie, przy jednoczesnym wprowadzeniu szeregu nowych mechanizmów odpowiadających aktualnym wyzwaniom rynku pracy.

Zgodnie z u.r.p.s.z. pracodawcy będą mogli otrzymać od starosty dofinansowanie do wynagrodzenia zatrudnionego bezrobotnego, który ukończył 50. rok życia, a nie ukończył 60 lat – w przypadku kobiety, lub 65 lat – w przypadku mężczyzny (o ile nie był zatrudniony lub nie wykonywał innej pracy zarobkowej u tego pracodawcy, bezpośrednio przed zarejestrowaniem jako bezrobotny).

Dofinansowanie wynagrodzenia będzie przysługiwało przez okres 12 miesięcy – w przypadku bezrobotnego, albo 1 miesiąca – w przypadku poszukującego pracy emeryta. W tym ostatnim przypadku umowa o zatrudnienie będzie mogła być zawarta na okres do 12 miesięcy, jednakże dofinansowanie przysługiwać będzie co drugi miesiąc.

Po zakończeniu okresu otrzymywania dofinansowania do wynagrodzenia pracodawca będzie zobowiązany do kontynuowania zatrudnienia przez co najmniej miesiąc – w przypadku zatrudnienia emeryta poszukującego pracy, lub przez sześć miesięcy – jeśli dotyczy to osoby bezrobotnej.

Powyższa regulacja jest szczególnie istotna w kontekście tzw. srebrnej rewolucji na rynku pracy. Pracodawcy, którzy dostrzegą wartość doświadczenia starszych pracowników, będą mogli liczyć na wsparcie finansowe w ich zatrudnieniu. Celem takiego rozwiązania jest również zachęcenie pracodawców do zatrudniania osób z tej grupy wiekowej, aby nie miały one trudności ze znalezieniem pracy w okresie poprzedzającym przejście na emeryturę.

Prace interwencyjne

Dodatkowym uprawnieniem starosty będzie kierowanie bezrobotnych do tzw. prac interwencyjnych, czyli zatrudnienia, które nastąpi w wyniku umowy zawartej ze starostą i które będzie miało na celu wsparcie bezrobotnych. Takie zatrudnienie trwać będzie od 3 do 12 miesięcy w pełnym wymiarze czasu pracy, a starosta kierując do prac interwencyjnych bezrobotnego będzie musiał wziąć pod uwagę jego wiek, stan zdrowia oraz rodzaje uprzednio wykonywanej pracy.

Starosta zwróci pracodawcy część kosztów poniesionych na wynagrodzenia, nagrody oraz składki na ubezpieczenia społeczne skierowanych bezrobotnych w wysokości nie wyższej, niż kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę za każdego bezrobotnego, obowiązująca w ostatnim dniu zatrudnienia każdego rozliczanego miesiąca. Pracodawca zaś (przy uwzględnieniu zawartej w tym zakresie umowy) będzie zatrudniał skierowanego bezrobotnego przez okres refundacji oraz przez połowę okresu przysługiwania refundacji po jej zakończeniu.

Niewywiązanie się z powyższego warunku przez pracodawcę lub naruszenie innych istotnych warunków umowy spowoduje obowiązek zwrotu uzyskanej pomocy wraz z odsetkami ustawowymi naliczonymi od całości uzyskanej pomocy od dnia otrzymania pierwszej refundacji.

W przypadku rozwiązania umowy o pracę przez skierowanego bezrobotnego lub rozwiązania z nim umowy o pracę (niezależnie od przyczyny) lub wygaśnięcia stosunku pracy skierowanego bezrobotnego w trakcie okresu objętego refundacją albo przed upływem okresu utrzymania zatrudnienia po okresie refundacji, urząd pracy skieruje na zwolnione stanowisko pracy innego bezrobotnego.

Grant na stanowisko pracy zdalnej

Starosta będzie mógł przyznać specjalne dofinansowanie na utworzenie stanowiska pracy zdalnej dla skierowanego bezrobotnego. W stosunku do aktualnego stanu prawnego poszerzono zakres podmiotowy stosowania instrumentu. Obecnie grant może być przyznany jedynie dla bezrobotnych powracających na rynek pracy posiadających dziecko w wieku do 6 lat lub osób opiekujących się osobą zależną.

Wsparcie zatrudnienia osób w szczególnej sytuacji

Osoby w szczególnej sytuacji również nie zostały pominięte w przepisach u.r.p.s.z. W przypadku m.in. bezrobotnych, czy opiekunów osoby niepełnosprawnej, zachowano możliwość refundacji pracodawcy lub przedsiębiorcy przez okres do 6 miesięcy części kosztów poniesionych na wynagrodzenia, nagrody oraz składki na ubezpieczenia społeczne, w wysokości nieprzekraczającej kwoty ustalonej jako iloczyn liczby zatrudnionych w miesiącu w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy oraz kwoty połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Również w tym przypadku przewidziano obowiązek utrzymania w zatrudnieniu bezrobotnego przez okres połowy okresu refundacyjnego po zakończeniu refundacji pod rygorem zwrotu pomocy oraz system uzupełniania stanowiska pracy analogiczny jak przy pracach interwencyjnych.

Przepisy u.r.p.s.z. przewidują też możliwość opracowania resortowego programu aktywizacyjnego dla osób niepełnosprawnych lub opiekunów osób niepełnosprawnych, w ramach którego będą mogły być podejmowane działania mające na celu wspieranie aktywności zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych lub opiekunów osób niepełnosprawnych.

Świadczenie aktywizacyjne

Starosta będzie mógł również przyznać pracodawcy świadczenie aktywizacyjne za zatrudnienie w co najmniej połowie wymiaru czasu pracy bezrobotnego lub poszukującego pracy niezatrudnionego i niewykonującego innej pracy zarobkowej:

• rodzica powracającego na rynek pracy po przerwie związanej z wychowywaniem dziecka;
• opiekuna powracającego na rynek pracy po przerwie związanej ze sprawowaniem opieki nad osobą zależną.

Świadczenie to będzie przysługiwać przez okres 12 miesięcy w wysokości:

• połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę miesięcznie – w przypadku zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy,
• 1/4 minimalnego wynagrodzenia za pracę miesięcznie – w przypadku zatrudnienia w co najmniej połowie wymiaru czasu pracy.

Pracodawca po upływie okresu przysługiwania świadczenia aktywizacyjnego będzie miał obowiązek zatrudniania skierowanego bezrobotnego przez okres 6 miesięcy.

Refundacja kosztów opieki nad dzieckiem

Zasady zwrotu kosztów opieki nad dzieckiem do 7. roku życia dla osób bezrobotnych pozostają zbliżone do dotychczasowych. Zmianie uległ jednak maksymalny wiek dziecka niepełnosprawnego, nad którym sprawowana jest opieka – refundacja może być przyznana aż do ukończenia przez nie 18 lat.

Zwrot kosztów będzie przysługiwać w wysokości nieprzekraczającej połowy zasiłku dla bezrobotnych na każde dziecko, pod warunkiem że osoba bezrobotna podejmie pracę, inną formę zarobkowania lub zostanie skierowana do określonej formy wsparcia, a uzyskiwane w ten sposób dochody miesięczne nie przekroczą ustawowego minimum wynagrodzenia. Refundacja będzie mogła być przyznana maksymalnie na 6 miesięcy lub na czas trwania danej formy pomocy.

Pomoc dla bezrobotnych

Osoby bezrobotne również będą miały możliwość otrzymania publicznego wsparcia. Starosta będzie mógł przyznać im z Funduszu Pracy środki na podjęcie działalności gospodarczej, w tym na pokrycie kosztów pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa związanych z podjęciem tej działalności, w wysokości nie wyższej niż 6-krotność przeciętnego wynagrodzenia.

Pozostawiono kwotę, jaka maksymalnie będzie mogła być przyznana tytułem refundacji kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy na dotychczasowym poziomie, tj. 6-krotność przeciętnego wynagrodzenia, natomiast skrócono okres utrzymania wyposażonego lub doposażonego stanowiska pracy z dotychczasowych 24 miesięcy do 18 miesięcy.

Długość obowiązkowego okresu utrzymania stanowiska pracy, które zostanie wyposażone lub doposażone w ramach refundacji, a także zatrudnienia na nim skierowanego bezrobotnego lub poszukującego pracy opiekuna osoby z niepełnosprawnością, uzależniono od wysokości przyznanych środków. W przypadku refundacji nieprzekraczającej czterokrotności przeciętnego wynagrodzenia, podmiot będzie zobowiązany do utrzymania tego stanowiska oraz zatrudnienia przez co najmniej 12 miesięcy. Jeżeli natomiast kwota refundacji będzie większa od czterokrotności przeciętnego wynagrodzenia, to okres ten wydłuży się do minimum 18 miesięcy.

Przepisy u.r.p.s.z. przewidują również dla bezrobotnych i poszukujących pracy takie rozwiązania jak finansowanie z Funduszu Pracy:

• wybranego szkolenia;
• szkolenia zamawianego przez starostę;
• kosztów potwierdzenia nabycia wiedzy i umiejętności lub kosztów uzyskania dokumentu potwierdzającego nabycie wiedzy i umiejętności;
• bonu na kształcenie ustawiczne;
• pożyczki edukacyjnej;
• bonu na zasiedlenie;
• zasiłku.

Poza tym starosta będzie mógł finansować z Funduszu Pracy koszty zorganizowanego przejazdu bezrobotnych lub poszukujących pracy, skierowanych do udziału w targach pracy i giełdach pracy organizowanych przez WUP, w ramach pośrednictwa pracy na terenie innego powiatu.

Dodatkowo PUP będzie mógł skierować bezrobotnego lub poszukującego pracy na badania lekarskie lub psychologiczne, które stwierdzą jego zdolności do wykonywania pracy, uczestnictwa w formie pomocy lub wykluczenie przeciwwskazań do wykonywania pracy związanej z formą pomocy.

W u.r.p.s.z. zostały uregulowane również formy pomocy dla bezrobotnych i poszukujących pracy obejmujące m.in. jednorazowe środki na założenie lub na przystąpienie do spółdzielni socjalnej, a także pożyczki na podjęcie działalności gospodarczej, pożyczki na utworzenie stanowiska pracy i na dostosowanie stanowiska pracy do pracy zdalnej.

Kolejna zmiana dotyczy wysokości zasiłku dla bezrobotnych. Dotychczas bezrobotny, którego okres uprawniający do zasiłku wynosił mniej niż 5 lat, otrzymywał 80 proc. kwoty zasiłku. Zgodnie z nowymi przepisami osoby te będą otrzymywać teraz 100 proc. kwoty zasiłku

Współpraca z agencjami zatrudnienia

Zgodnie z u.r.p.s.z. starosta będzie mógł nawiązać współpracę z agencjami zatrudnienia w celu aktywizacji bezrobotnych. Chodzi o sytuacje, w których bezrobotny podejmie zatrudnienie z wynagrodzeniem wynoszącym co najmniej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę i utrzyma je przez co najmniej 180 dni w ciągu 240 dni od skierowania do agencji. Wynagrodzenie dla agencji zatrudnienia będzie wówczas uzależnione od okresu utrzymania zatrudnienia przez bezrobotnego i będzie wypłacane w dwóch transzach:

• pierwsza transza w wysokości 15 proc. – po przepracowaniu przez bezrobotnego 30 dni,
• druga transza – proporcjonalna część pozostałych 85 proc. wynagrodzenia, w zależności od długości utrzymania zatrudnienia (maksymalnie 85 proc. wynagrodzenia za przepracowanie kolejnych 150 dni włącznie).

Rozwiązanie to premiuje zatem skuteczność i długofalowe efekty, a nie jedynie formalne skierowanie do pracy. Agencje otrzymają zapłatę dopiero wtedy, gdy osoba bezrobotna rzeczywiście podejmie i utrzyma zatrudnienie, co ma ograniczyć fikcyjne aktywizacje i poprawić jakość współpracy sektora publicznego z prywatnym.