rozwiń ›

Nowe przepisy czekają jeszcze na uchwalenie przez Senat, a później na podpis prezydenta, ale można się spodziewać, że zostaną przyjęte w niezmienionym kształcie.

Ustawa z 9 maja 2025 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: nowelizacja) nie tylko podwyższa zasiłek pogrzebowy z 4000 na 7000 zł, ale także doprecyzowuje zasady przyznawania zasiłku celowego na pokrycie kosztów pogrzebu.

Przepisy mają wejść w życie w 2026 r.

Jaką pomoc przewidują obecnie obowiązujące przepisy?

Zgodnie z obecnie obowiązującym art. 39 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej (dalej: u.p.s.) w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej może być przyznany zasiłek celowy. Jak zaś wynika z ust. 2 zasiłek celowy może być przyznany w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków, a także kosztów pogrzebu.

Ponadto zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 15 u.p.s. do zadań gminy należy sprawienie pogrzebu. Autorzy nowelizacji wyjaśniają w uzasadnieniu do tej ustawy, że na gminie ciąży obowiązek sprawienia pogrzebu tylko wtedy, gdy obowiązku tego nie może wykonać rodzina. Jeśli natomiast rodzina nie posiada dostatecznych środków, może być jej przyznany zasiłek celowy, w którym mowa w art. 39 u.p.s. Dotychczasowe przepisy są jednak bardzo skąpe.

Na jakich zasadach ma być przyznawany zasiłek celowy po zmianach?

Zgodnie z dodanym nowelizacją art. 40 ust. 1a u.p.s. zasiłek celowy na pokrycie uzasadnionych i udokumentowanych kosztów pogrzebu będzie mógł być przyznany osobie, która pokrywa koszty pogrzebu, jeżeli:

  • po osobie zmarłej nie przysługuje zasiłek pogrzebowy albo
  • koszty związane z pogrzebem są nadzwyczajne, trudne do przewidzenia i niemożliwe do pokrycia z kwoty zasiłku pogrzebowego.

Przyznanie tego zasiłku ma być niezależne od dochodu wnioskodawcy, a sam zasiłek nie ma limitu wysokości.

Autorzy ustawy zwracają uwagę, że niekiedy powstają nietypowe, trudne do przewidzenia koszty pogrzebu, które są niemożliwe do pokrycia z kwoty zasiłku pogrzebowego i innych źródeł przysługujących w związku ze śmiercią zmarłego (np. ze środków na rachunku oszczędnościowym zmarłego, ubezpieczenia). Wymieniają tu np. konieczność transportu zwłok z zagranicy, co może kosztować kilka tysięcy złotych. Zatem nawet podwyższony zasiłek pogrzebowy nie wystarczy na sfinansowanie takiego pogrzebu.

Jeśli jednak wnioskodawca otrzymał zasiłek pogrzebowy, ale sam pogrzeb nie wiązał się z żadnymi wyjątkowymi okolicznościami, gmina zasiłku celowego nie przyzna.

Gdy natomiast osoba, która sfinansowała koszty pogrzebu, nie ma prawa do zasiłku pogrzebowego, do otrzymania zasiłku celowego nie musi wykazywać szczególnych okoliczności.

Pod jakim warunkiem zasiłek będzie wypłacany?

Zasiłek celowy będzie jednak wypłacany warunkowo. Jak stanowi dodany do ustawy art. 40 ust. 1c, przyznaje się go pod warunkiem zwrotu w części albo całości kwoty zasiłku:

  • jeżeli tej osobie zostanie wypłacone po osobie zmarłej świadczenie od innej instytucji lub osoby, z wyłączeniem zasiłku pogrzebowego;
  • z masy spadkowej, jeżeli osoba ta jest spadkobiercą.

Gmina nawet go nie przyzna, jeżeli jeszcze przed jego przyznaniem po osobie zmarłej wypłacono świadczenie od innej instytucji lub osoby, z wyłączeniem zasiłku pogrzebowego.

Przepisy są więc skonstruowane w ten sposób, że gmina co prawda pomaga w sfinansowaniu pogrzebu, ale jeśli osoba, która zasiłek na ten cel otrzymała, otrzyma później jakąś kwotę po zmarłej osobie np. od ubezpieczyciela albo jako spadek, będzie musiała zasiłek zwrócić.

Czy gmina będzie musiała przyznać zasiłek?

Gmina będzie mogła, ale nie będzie musiała przyznać zasiłku. Jak wskazują sami autorzy projektu ustawy, „zasiłek celowy nie ma charakteru roszczeniowego i jest przyznawany w ramach uznania administracyjnego zarówno w zakresie przyznania prawa, jak i wysokości kwoty.”

Jakie dokumenty trzeba będzie złożyć?

Aby otrzymać zasiłek, wnioskodawca będzie musiał przedłożyć:

  • odpis skrócony aktu zgonu; jeśli zasiłek ma przysługiwać w związku z urodzeniem się martwego dziecka, należy złożyć odpis zupełny aktu urodzenia dziecka z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe albo zaświadczenia lekarza lub położnej, że dziecko urodziło się martwe;
  • dokument potwierdzający koszty pogrzebu, a jeżeli rachunki zostały złożone w banku lub Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych – kopie rachunków, potwierdzone przez bank za zgodność z oryginałem;
  • oświadczenie o pokryciu kosztów pogrzebu albo o zobowiązaniu się do ich pokrycia, w całości albo w części;
  • oświadczenie, że po osobie zmarłej nie wypłacono świadczenia od innej instytucji lub osoby oraz że zmarły członek rodziny nie posiadał środków finansowych pozwalających na pokrycie zwiększonych kosztów pogrzebu;
  • informację o numerze posiadanego rachunku bankowego, jeżeli wypłata zasiłku ma być dokonana na rachunek bankowy.

Oświadczenia trzeba będzie złożyć pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych oświadczeń. Klauzula ta zastępuje pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń.

W jakim przypadku zasiłek trzeba będzie zwrócić?

Ponadto, osoba ubiegająca się o zasiłek celowy będzie musiała się zobowiązać do zwrotu części albo całości zasiłku:

  • jeżeli zostanie jej wypłacone świadczenie po osobie zmarłej od innej instytucji lub osoby, z wyłączeniem zasiłku pogrzebowego,
  • z masy spadkowej, jeżeli osoba ta jest spadkobiercą.

Jeśli zajdą takie okoliczności, zasiłek będzie podlegał zwrotowi i zostanie uznany za świadczenie nienależnie pobrane, o którym mowa w art. 6 pkt 16 u.p.s. Zgodnie z nim świadczenie pieniężne uzyskane na podstawie przedstawionych nieprawdziwych informacji lub niepoinformowania o zmianie sytuacji materialnej lub osobistej.

Gmina będzie mogła zatem ubiegać się o zwrot wypłaconego zasiłku.

Podstawa prawna

art. 6 pkt 16 i art. 39 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1283)