Chodzi o wydatki ZUS na prewencję wypadkową, na którą co roku w ramach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przeznacza się ok. 100 mln zł. Polska nadal bowiem ma jeden z najwyższych wskaźników wypadków śmiertelnych w Europie. Aż 98 proc. pieniędzy z tej puli ZUS wydaje na konkursy zmierzające do poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy. W latach 2021–2023 dofinansowanie przyznano w odpowiedzi na 5890 wniosków na łączną sumę ponad 505 mln zł. Oceną formalną wniosków zajmują się pracownicy ZUS, a merytoryczną – eksperci Centralnego Instytutu Ochrony Pracy.

Zdaniem NIK konkursy nie zostały prawidłowo przygotowane, zrealizowane i rozliczone. Niektóre dofinansowania płatnicy otrzymali na realizację zadań, które i tak muszą wykonywać na podstawie przepisów. Dopłaty otrzymano również na projekty, które tylko w niewielkim stopniu przyczyniły się do poprawy bhp. NIK narzeka również na zagmatwaną ewidencję dotyczącą zwrotu środków i jej prowadzenie w sposób, który „uniemożliwiał ZUS monitorowanie rzeczywistych wydatków”. W rezultacie plan finansowy w 2021 r. został przekroczony o 32 mln zł, a w 2022 r. o 11 mln zł.

Co NIK zarzuca ZUS?

  • Z powodu ustalenia niejasnych warunków konkursowych część zwycięskich płatników dostała przelewy przekraczające 100 proc. wartości realizowanego projektu, mimo że maksymalne dofinansowanie wynosiło 90 proc.. Doszło do tego, że mikroprzedsiębiorcy będący czynnymi podatnikami VAT otrzymali zwroty tego podatku.
  • W badanej próbie 32 wniosków inspektorzy stwierdzili przypadki wystawienia pozytywnej oceny formalnej mimo braków w dokumentacji czy jej niezgodności z konkursowymi wymogami.
  • Niektóre wnioski mimo mizernej punktacji merytorycznej zyskały finalną akceptację. Jednak NIK nie mogła do końca ich zweryfikować, bo Centralny Instytut Ochrony Pracy odmówił udostępnienia kalkulacji kosztów.

Dlatego NIK zaleciła ZUS m.in. wzmocnienie nadzoru nad procesem oceny formalnej i merytorycznej wniosków, ograniczenie dofinansowań dla projektów mało efektywnych kosztowo oraz egzekwowanie od CIOP wyczerpujących uzasadnień dla przyznanej punktacji. ©℗