Ten urlop wykorzystasz jeszcze tylko w 2024 r., nie przechodzi na 2025 r. Jeśli pracodawca nie udzieli, grozi mu kara finansowa

Ten urlop wykorzystasz jeszcze tylko w 2024 r., nie przechodzi na 2025 r. Jeśli pracodawca nie udzieli, grozi mu kara finansowa do 30 000 zł

Urlop opiekuńczy został wdrożony do polskiego porządku prawnego w 2023 r., na skutek konieczności implementacji dwóch dyrektyw. Od tego czasu sytuacja pracowników i pracownic miała się znacznie poprawić. Chodziło o zapewnienie większej równowagi w życiu osobistym i zawodowym, zmniejszenie różnic w sytuacji zatrudnieniowej kobiet i mężczyzn, zmniejszenie luk, uelastycznienie czasu pracy jak i zapewnienie większego udziału mężczyzn w sprawowaniu opieki nad dziećmi. Czy tak się stało, każdy musi ocenić we własnym zakresie. Pewne jest jedno, przedsiębiorcy nie zapatrują się tak pozytywnie na to uelastycznienie rynku pracy, który i tak jest propracowniczy. W związku z ciągle rozszerzającą się funkcją prawa pracy wprowadzono nowe urlopy m.in. urlop z powodu działania siły wyższej jak i urlop opiekuńczy. To właśnie m.in. te urlopy nie przechodzą na następny rok kalendarzowy i warto je wykorzystać jeszcze w 2024 r.

Co znaczy urlop opiekuńczy?

Urlop opiekuńczy oznacza instytucję prawa pracy, która uprawnia pracownika do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy. Nieobecność pracownika z powodu urlopu opiekuńczego jest w pełni uzasadniona. Kwestię urlopu opiekuńczego reguluje ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1465, dalej jako: KP). Urlop opiekuńczy został wprowadzony do polskiego porządku prawnego na skutek wdrożenia postanowień ww. dwóch dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady (UE): 2019/1152 oraz 2019/1158. Z uzasadnień i motywów do dyrektyw wynika, że aby zapewnić mężczyznom i kobietom pełniącym obowiązki opiekuńcze większe możliwości pozostania na rynku pracy, każdy pracownik powinien mieć prawo do urlopu opiekuńczego wynoszącego pięć dni roboczych w roku.

Nie jest oczywiste co rozumieć przez sformułowanie takie jak: "wsparcie". Ustawodawca nie dookreślił czy chodzi o pomoc w bieżących czynnościach dnia codziennego czy też może o inne okoliczności – np. wizyta u lekarza. Ustawodawca nie wskazał też czym są też względy medyczne i kiedy są poważne. Może to rodzić praktyczne problemy, np. gdy pracodawca zakwestionuje zasadność udzielenia takie urlopu.

Ile wynosi urlop opiekuńczy?

Pracownikowi przysługuje 5 dni urlopu opiekuńczego w ciągu roku kalendarzowego. Urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.

Urlop opiekuńczy to nie urlop na opiekę nad członkiem rodziny z prawem do zasiłku (60, 30 czy 14 dni)

Trzeba wiedzieć, że urlop opiekuńczy to nie urlop na opiekę nad członkiem rodziny, czy chorym członkiem rodziny, np. dzieckiem. Za taki urlop przysługuje zasiłek. To zasadnicza różnica pomiędzy tymi dwoma urlopami: kwestia finansowania oraz kwestia czasowa. Zasiłek opiekuńczy przysługuje w wymiarze 60, 30 czy 14 dni. Przykładowo można otrzymać maksymalnie za 60 dni w roku kalendarzowym, jeśli opiekujemy się: chorym dzieckiem w wieku do 14 lat; zdrowym dzieckiem w wieku do 8 lat, np. z powodu nieprzewidzianego zamknięcia żłobka czy przedszkola, do którego dziecko uczęszcza. Możesz skorzystać z zasiłku opiekuńczego z powodu opieki nad dzieckiem własnym, dzieckiem małżonka, dzieckiem przysposobionym, a także dzieckiem, które przyjmiesz na wychowanie i utrzymanie.

Czym się różni urlop opiekuńczy od urlopu bezpłatnego?

Urlop opiekuńczy od bezpłatnego różni się powodem, celem i czasem na jaki jest udzielany. Urlop opiekuńczy jest ściśle związany z zapewnienie osobistej opieki lub wsparcia bliskiej osobie, która tego wymaga z poważnych względów medycznych. Urlop bezpłatny może być udzielony na czas długiej podróży, pracy u innego pracodawcy, na czas rozwoju osobistego i inne. Może trwać, i zwykle trwa znacznie więcej niż 5 dni.

Jak podkreśla M. Nałęcz [w:] W. Muszalski, K. Walczak (red.), Kodeks pracy. Komentarz. Wyd. 14, Warszawa 2024, Legalis/el: "Urlop opiekuńczy należy do kategorii urlopów bezpłatnych. Z zasady ogólnej wynika bowiem, że za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią (art. 80 KP). Żaden przepis KP nie stanowi o zachowaniu prawa do wynagrodzenia za czas nieobecności w związku z korzystaniem z urlopu opiekuńczego. Zatem za czas urlopu bezpłatnego pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia ani do świadczeń z ubezpieczenia społecznego w razie choroby".

Czy urlop opiekuńczy wlicza się do lat pracy?

Okres urlopu opiekuńczego wlicza się do lat pracy, do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze (np. odprawa, nagroda jubileuszowa).

Kto może skorzystać z urlopu opiekuńczego?

Urlop przysługuje pracownikowi. Zatem osobie, która jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania, wyboru czy też spółdzielczej umowy o pracę. Osoby zatrudnione na podstawach cywilnoprawnych, m.in. umowa o dzieło, zlecenia, agencyjna – nie mają prawa do urlopu opiekuńczego. Urlop ten ma być uregulowany w Kodeksie Pracy a nie w Kodeksie Cywilnym.

Wniosek o urlop opiekuńczy

Pracodawca zobowiązany jest udzielić urlopu opiekuńczego jeżeli tylko pracownik o niego zawnioskuje. Urlopu opiekuńczego udziela się na wniosek pracownika. Wniosek może być złożony w postaci papierowej lub elektronicznej, w terminie nie krótszym niż 1 dzień przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu. We wniosku o urlop opiekuńczy wskazuje się:

• imię i nazwisko osoby, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych;
• przyczynę konieczności zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia przez pracownika;
• oraz w przypadku członka rodziny ‒ stopień pokrewieństwa z pracownikiem;
• lub w przypadku osoby niebędącej członkiem rodziny ‒ adres zamieszkania tej osoby.

Czy podczas urlopu opiekuńczego pracodawca może rozwiązać z pracownikiem umowę?

Nie, pracownikowi, który korzysta z urlopu opiekuńczego przysługuje ochrona stosunku pracy. Pracodawca nie może rozwiązać umowy (nawet za wypowiedzeniem). Co ważne, według nowych regulacji nie będzie tego mógł zrobić nawet kilka czy kilkanaście dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Ponadto pracownik ma prawo powrotu na dotychczas zajmowane stanowisko po urlopie opiekuńczym.

Obowiązek udzielenia urlopu opiekuńczego

Jak wynika z § 4 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy z dnia 15 maja 1996 r. (Dz.U. z 2014 r. poz. 1632)pracodawca jest obowiązany zwolnić pracownika od pracy, jeżeli obowiązek taki wynika z Kodeksu pracy, z przepisów wykonawczych do Kodeksu pracy albo z innych przepisów prawa. Jeżeli pracodawca nie udzieli pracownikowi urlopu opiekuńczego, o który wniosku może zostać nałożona na niego kara nawet do 30 000 zł w związku z popełnieniem wykroczenia przeciwko prawom pracownika.