Sygnalista powinien go dokonać dopiero po wyczerpaniu ścieżek zgłoszenia wewnętrznego i zewnętrznego, jeśli nie przyniosły one oczekiwanego skutku.
Ujawnienie publiczne (uregulowane w rozdziale 5 ustawy o ochronie sygnalistów) to odrębna od zgłoszeń wewnętrznych i zewnętrznych forma informowania o naruszeniu prawa przez sygnalistę. Jego adresatem jest całe społeczeństwo lub jego część, jeśli wiadomość o naruszeniu prawa dotyczy działań o charakterze lokalnym lub branżowym. Dokonując ujawnienia publicznego (a jest to możliwe już od 25 września 2024 r.), sygnalista nie musi wybierać organu do podjęcia działań następczych. Każdy organ publiczny, który w konkretnej sytuacji uzna się za właściwy, może zareagować po zapoznaniu się z informacją. Sygnalista może oczywiście określić, który organ jego zdaniem jest właściwy, jednak takie wskazanie nie będzie miało charakteru prawnego.
Sposób realizacji
Ujawnienia publicznego sygnalista ma prawo dokonać, np. zamieszczając post na portalu społecznościowym czy przekazując informację do środków masowego przekazu pod własnym imieniem i nazwiskiem. Nie może tego zrobić anonimowo. Konieczne jest, by informacje o naruszeniu prawa powziął w kontekście związanym z pracą, tzn. pracując na rzecz danego podmiotu, współpracując z nim w ramach B2B czy też ubiegając się dopiero o wakat. Powielanie newsów już istniejących w obiegu medialnym, nawet związanych z pracą sygnalisty, nie stanowi informacji o naruszeniu prawa pozwalającej na przyznanie ochrony. Jednocześnie świadome ujawnienie publiczne naruszenia, do którego nie doszło, wypełnia znamiona przestępstwa z art. 57 ustawy, za co grozi nawet kara pozbawienia wolności do dwóch lat.
Najpierw konieczne zgłoszenie
Jest ważne, by sygnalista dokonał ujawnienia publicznego po wyczerpaniu możliwości zgłoszeń wewnętrznych i zewnętrznych. Zgodnie bowiem z art. 51 ust. 1 ustawy podlega on ochronie, jeśli dokona:
■ zgłoszenia wewnętrznego, a następnie zewnętrznego, zaś podmiot prawny, a potem organ publiczny w terminach na przekazanie informacji zwrotnej (ustalonych w procedurze zgłoszeń wewnętrznych i zewnętrznych) nie podejmą żadnych odpowiednich działań następczych ani nie przekażą informacji zwrotnej lub
■ od razu zgłoszenia zewnętrznego, a organ publiczny w terminie na przekazanie informacji zwrotnej (ustalonym w swojej procedurze zgłoszeń zewnętrznych) nie podejmie żadnych odpowiednich działań następczych ani nie przekaże mu informacji zwrotnej
– chyba że sygnalista nie podał adresu do kontaktu, na który należy przekazać taką informację.
UWAGA! Dokonując ujawnienia publicznego poza opisanymi sytuacjami, sygnalista nie skorzysta z ochrony przed działaniami odwetowymi określonymi w rozdziale 2 ustawy, np. przed utratą pracy, zmniejszeniem premii czy degradacją na niższe stanowisko, na podstawie ustawy o ochronie sygnalistów.
Wyjątkowo od razu publicznie
Jednak ustawa w art. 51 ust. 2 przewiduje nieliczne przypadki, kiedy sygnalista ma prawo dokonać ujawnienia publicznego od razu, bez potrzeby wyczerpania drogi zgłoszenia wewnętrznego i/lub zewnętrznego. Na mocy cytowanego przepisu podlega on ochronie, gdy ma uzasadnione podstawy, by sądzić, że:
■ naruszenie może stanowić bezpośrednie lub oczywiste zagrożenie interesu publicznego, w szczególności gdy istnieje ryzyko nieodwracalnej szkody, lub
■ dokonanie zgłoszenia zewnętrznego narazi sygnalistę na działania odwetowe, lub
■ w razie dokonania zgłoszenia zewnętrznego istnieje niewielkie prawdopodobieństwo skutecznego przeciwdziałania naruszeniu z uwagi na szczególne okoliczności sprawy, jak możliwość ukrycia lub zniszczenia dowodów, istnienia zmowy między organem publicznym a sprawcą naruszenia bądź udziału samego organu publicznego w naruszeniu.
W takich sytuacjach sygnalista musi koniecznie wykazać istnienie wymienionych uzasadnionych podstaw do podjęcia takiej szybkiej decyzji. Inaczej nie przysługuje mu ochrona. ©℗