Tak będzie, gdy kobieta została w tym czasie odsunięta od pracy w szczególnych warunkach. ZUS uwzględni jej za to urlop macierzyński, ale wychowawczy już nie.
Wielu pracowników stara się o uzyskanie emerytury w obniżonym wieku, powołując się na wykonywanie pracy w warunkach szczególnych. Możliwość taką przewiduje art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna). [ramka]
Zasadnicze znaczenie dla nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku ma to, czy pracownik wykonywał pracę określoną w wykazach prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zamieszczonych w załącznikach do rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (dalej: rozporządzenie). W skrócie – można uzyskać prawo do wcześniejszej emerytury, jeśli ukończy się 60 lat (mężczyzna) lub 55 (kobieta), ma się okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn oraz 15 lat pracy w warunkach szczególnych.
Przeniesienie na inne stanowisko
W praktyce powstały wątpliwości, czy do okresu pracy w warunkach szczególnych można doliczyć czas, w którym pracownica nie wykonywała takiej pracy, gdyż była ona dla niej zabroniona ze względu na ciążę. Problem dotyczył także okresu pobierania zasiłku chorobowego oraz zasiłku macierzyńskiego. Rozstrzygając tę kwestię, Sąd Najwyższy w wyroku z 7 października 2014 r. (sygn. akt I UK 51/14) stwierdził, że kobieta zatrudniona na stanowisku pracy zaliczanym do pracy w szczególnych warunkach zabronionej kobietom w ciąży, musi być przeniesiona do innej pracy na podstawie przepisów prawa pracy. Nie można jednak tracić z pola widzenia tego, że jeśli po skorzystaniu z uprawnień związanych z urodzeniem dziecka wraca do pracy na stanowisko zaliczane do pracy w szczególnych warunkach, powinna mieć zaliczone do okresu zatrudnienia w tych warunkach okresy pobierania zasiłku chorobowego oraz zasiłku macierzyńskiego związane z ciążą i macierzyństwem. Uznano więc możliwość doliczenia do okresów pracy w warunkach szczególnych tylko okresów zasiłkowych. Nie można natomiast do tych okresów zaliczyć okresu pracy, do której pracownica została przeniesiona, jeśli nie należała ona do prac w warunkach szczególnych.
Należy też podkreślić, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego, m.in. w wyroku z 5 listopada 2012 r. (sygn. akt II UK 82/12) zaliczono do stażu pracy w szczególnych warunkach uprawniającego do emerytury urlop wypoczynkowy i urlop macierzyński kobiety, która pracowała na stanowisku zaliczanym do pracy w warunkach szczególnych, a następnie została w związku z ciążą przeniesiona do pracy na inne stanowisko.
Nie ma natomiast podstaw do uwzględnienia urlopu wychowawczego. Tak też wskazywał Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 15 września 2015 r. (sygn. akt III AUa 7/15). Podkreślił w nim, że skoro przez pracę w szczególnych warunkach rozumie się wykonywanie takiej pracy, a nie tylko pozostawanie w stosunku pracy, to nie ma podstaw do zaliczenia urlopu wychowawczego do okresu pracy w szczególnych warunkach, skoro pracownik jest wtedy zwolniony ze swoich obowiązków.
Problemy dowodowe
Wykazanie stażu pracy w warunkach szczególnych rodzi w praktyce dużo problemów, nie tylko kobietom, które zostały przeniesione tymczasowo do innej pracy, ale wszystkim pracownikom. Ubiegając się o wcześniejsza emeryturę, trzeba pamiętać, że decydujące znaczenie ma rzeczywiste wykonywanie pracy, a nie zapisy dokonane przez byłego pracodawcę w świadectwie wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Tak też wypowiadał się Sąd Najwyższy w wyroku z 25 maja 2010 r., sygn. akt I UK 3/10, stwierdzając, że nawet jeżeli pracodawca uznał pracę na danym stanowisku za pracę w szczególnych warunkach, taki pracownik może nie otrzymać wcześniejszej emerytury. ZUS odmówi jej bowiem, gdy nie była wykonywana stale i w pełnym wymiarze. Potwierdzał to także Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z 27 września 2012 r., sygn. akt III AUa 697/12, podnosząc, że dowód ze świadectwa pracy nie ma charakteru niepodważalnego czy ostatecznego, a jego przedstawienie nie zwalnia sądu z prowadzenia postępowania dowodowego, szczególnie że w toku postępowania odwoławczego toczącego się już według przepisów postępowania cywilnego, nie obowiązują ograniczenia w zakresie środków dowodowych takie jak w postępowaniu przed organem emerytalno-rentowym. Świadectwo pracy w warunkach szczególnych powinno znajdować potwierdzenie w aktach osobowych pracownika. Dlatego też pracownik posiadający świadectwo pracy w warunkach szczególnych nie może mieć całkowitej pewności, że zostanie ono uwzględnione przez ZUS i otrzyma emeryturę. Jeśli bowiem występują rozbieżności np. między treścią dokumentu a dokumentami płacowymi lub zapisami w jego legitymacji ubezpieczeniowej, to wówczas ZUS może odmówić przyznania emerytury, podnosząc, że nie wykazał wymaganego okresu pracy w warunkach szczególnych.
Problem ten bardzo często pojawia się także w postępowaniach sądowych toczących się na skutek odwołania pracowników od niekorzystnych decyzji ZUS. W toku procesu sądy za pomocą dowodów z dokumentów (zwłaszcza zgromadzonych w aktach osobowych pracowników) oraz zeznań świadków starają się ustalić faktyczny charakter pracy i na tej podstawie ocenić, czy odwołujący się spełnia warunki do uzyskania emerytury. W razie ustalenia, że mimo zapisów w świadectwie pracy, rzeczywiście nie wykonywał on pracy wskazanej w załącznikach do rozporządzenia, sąd odmówi przyznania emerytury.
Ważne
Jeśli pracownica po zakończeniu pobierania zasiłku chorobowego i macierzyńskiego wróciła do pracy na dawnym stanowisku, może ten okres zaliczyć do wymaganych 15 lat pracy w warunkach szczególnych
Dla kogo wcześniejsze świadczenia
Dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., którzy:
1) ukończyli 60 lat i mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 25 lat (mężczyźni),
2) ukończyli 55 lat i mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 20 lat (kobiety),
3) mają staż w szczególnych warunkach wynoszący co najmniej 15 lat,
4) nie przystąpili do OFE lub złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE na dochody budżetu państwa.
Podstawa prawna
Art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 748 ze zm.).
Rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 ze zm.).