Kto ma obowiązek płacić alimenty na dziecko w pierwszej kolejności?

W Polsce to rodzice w pierwszej kolejności zobowiązani są do zapewnienia dziecku środków utrzymania. To na nich spoczywa obowiązek pokrywania kosztów związanych z wyżywieniem, mieszkaniem, leczeniem czy edukacją potomka. Zdarzają się jednak sytuacje, w których rodzice – z różnych powodów – nie są w stanie lub nie chcą wywiązywać się z tego zadania. Wówczas pojawia się pytanie, czy obowiązek alimentacyjny może zostać przeniesiony na dziadków dziecka.

Kiedy dziadkowie mogą być zobowiązani do płacenia alimentów?

Patrycja Kułakowska-Wieleba, radczyni prawna prowadząca własną kancelarię, podkreśla, że takie rozwiązanie jest możliwe, ale jedynie w wyjątkowych okolicznościach. Jak dodaje, dziadkowie są zobowiązani do ponoszenia kosztów utrzymania swojego wnuka dopiero w dalszej kolejności, tj. w sytuacji, w której:

  • oboje rodziców nie żyje albo nie żyje jedno z nich, a drugi rodzic samodzielnie nie jest w stanie zaspokoić podstawowych potrzeb dziecka, np. z powodu choroby,
  • rodzice dziecka nie mają możliwości utrzymania dziecka, np. z powodu niepełnosprawności, która skutkuje trwałym brakiem zdolności do pracy,
  • jeden z rodziców uchyla się od obowiązku alimentacyjnego i nie można od niego skutecznie wyegzekwować należnych alimentów nawet w postępowaniu egzekucyjnym lub nigdy nie ustalono ojcostwa, a drugi rodzic sam nie może utrzymać dziecka.

Co oznacza „niedostatek dziecka” w prawie rodzinnym?

Nie zawsze jednak będzie możliwe uzyskanie świadczenia od dziadków na wnuka. Jest to możliwe tylko wtedy, kiedy znajduje się on w niedostatku, czyli gdy nie są zaspokajane jego podstawowe potrzeby życiowe, np. wyżywienie i leczenie.

- W orzecznictwie przyjmuje się, że niedostatek polega na trudności z utrzymaniem się na minimalnym poziomie zbliżonym do minimum socjalnego. Od dziadków nie można żądać świadczenia, które miałoby zostać spożytkowane np. na hobby dziecka, zajęcia pozalekcyjne, szkołę prywatną, itp. – zwraca uwagę Patrycja Kułakowska-Wieleba, radczyni prawna prowadząca własną kancelarię.

Czy dziadkowie odpowiadają za długi alimentacyjne rodziców?

Obowiązek alimentacyjny względem wnuka ma charakter subsydiarny. Co to oznacza dla rodziców? Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego, nie polega on na przerzuceniu na dziadków niespełnionego obowiązku alimentacyjnego rodzica dzieci. Mogą oni być zobowiązani jedynie do takich świadczeń, na jakie pozwalają ich możliwości majątkowe, przy uwzględnieniu również ich usprawiedliwionych potrzeb” (Wyrok SN z 8.10.1976 r., III CRN 205/76). W praktyce oznacza to, że jeśli rodzic nie płaci alimentów, to nie jest to wystarczająca przesłanka do uzyskania świadczenia od dziadków na wnuka.

- Starając się o alimenty od dziadków należy pamiętać, że nawet w sytuacji, gdy dziecko pozostaje w niedostatku, a obowiązek alimentacyjny rodziców nie jest możliwy do wykonania, sąd może oddalić powództwo, jeżeli w toku postępowania dziadkowie wykażą, że zasądzenie od nich alimentów byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, np. z uwagi na fakt bardzo niskiej emerytury. Dodatkowo alimenty od dziadków mogą zostać przyznane w kwocie, która nie będzie satysfakcjonująca dla wnuka lub jego rodzica, np. 100 zł miesięcznie - z uwagi właśnie na sytuację majątkową zobowiązanych. Z tego też powodu przed złożeniem pozwu przeciwko dziadkom należy przeanalizować potrzeby dziecka oraz ich sytuację majątkową, o ile jest ona znana – mówi radczyni prawna.

Czy majątek drugich dziadków może mieć wpływ na wysokość alimentów?

Dla ustalenia alimentów od rodziców ojca, który nie wypełnia ciążącego na nim obowiązku zapewnienia dziecku środków utrzymania, może mieć również znaczenie wysokość dochodów drugich dziadków. Co to oznacza w praktyce?

- Pozwani dziadkowie mogą bowiem próbować wykazywać, że żądanie zasądzenia od nich alimentów stoi w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, ponieważ są oni w trudnej sytuacji finansowej, zaś drudzy dziadkowie są osobami zamożnymi lub osobami, które bez uszczerbku dla swoich finansów mogłyby pomagać zaspokajać potrzeby wnuka – zwraca uwagę Patrycja Kułakowska-Wieleba.

Jak dodaje, jeżeli dziadkowie dobrowolnie nie będą chcieli przekazywać środków na utrzymanie wnuka, należy złożyć pozew do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania wnuka lub dziadków. Przy czym pierwsza opcja jest zwykle wygodniejsza dla uprawnionego do alimentów. W toku postępowania konieczne będzie przede wszystkim udowodnienie niedostatku dziecka, możliwości zarobkowych i majątkowych dziadków oraz zaistnienie jednej z sytuacji określonych powyżej – obowiązek alimentacyjny rodziców nie jest możliwy do wykonania, czyli np. że jeden z rodziców zmarł.