Jeżeli rodzice dziecka (z różnych przyczyn) nie mieszkają ze sobą, a nie są w stanie osiągnąć porozumienia co do jego spraw, sąd może ograniczyć władzę rodzicielską jednego z nich, wskazując jednocześnie, o ograniczenia jakich obowiązków i uprawnień chodzi. Sąd może więc na przykład zdecydować, że jednemu z rodziców nie powinny być powierzone decyzje w sprawie kształcenia dziecka (wybór szkoły lub zajęć pozaszkolnych), ochrony zdrowia dziecka (wybór lekarza), rozwoju duchowego przez wychowanie religijne, wyboru kraju zamieszkania itd.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje także, że władzę rodzicielską można ograniczyć, jeżeli zagrożone jest dobro dziecka. Chodzi o krzywdzące dziecko zachowanie rodziców, które nie mus być umyślne - może być to zachowanie w dobrej wierze.
Władza rodzicielska może zostać ograniczona zarówno jednemu, jak i obydwojgu rodzicom.
Wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej
Każdy z rodziców może złożyć wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej. Ponadto - wyjątkowo w sprawach cywilnych - postępowanie może zostać wszczęte z urzędu, na przykład na wniosek pedagoga szkolnego.
Właściwym do rozpoznania sprawy jest sąd rejonowy miejsca zamieszkania (lub miejsca pobytu) dziecka, a postępowanie toczy się przed wydziałem ds. rodzinny i nieletnich w tzw. trybie nieprocesowym - rodzice są uczestnikami tego postępowania. Podczas rozprawy sąd ma prawo przesłuchać także dziecko, o ile jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala.
W jaki sposób sąd może ograniczyć władzę rodzicielską
Sąd wydaje postanowienie o ograniczeniu władzy rodzicielskiej, które może polegać na:
- zobowiązaniu rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, w szczególności zobowiązaniu dziecka do chodzenia do szkoły i dopilnowanie tego przez rodziców, do pracy z asystentem rodziny czy wreszcie skierować małoletniego lub rodziców do placówki wsparcia dziennego albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną/poradnictwem;
- określeniu, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu albo poddaniu rodziców innym ograniczeniom, którym podlega opiekun (na przykład stały nadzór sądu),
- poddaniu wykonywania władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego,
- skierowaniu małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową opiekę nad dziećmi,
- zarządzeniu umieszczenia małoletniego w rodzinie zastępczej, w instytucjonalnej pieczy zastępczej lub w innej placówce opiekuńczo–wychowawczej (w rodzinnym domu dziecka, pogotowiu opiekuńczym) - dzieje się tak jednak tylko wtedy, gdy rodzina dziecka ma negatywny wpływ na jego wychowanie, a dotychczasowe formy ingerencji nie przyniosły oczekiwanego rezultatu.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej nie jest stanem nieodwracalnym, można je więc przywrócić. Można również pozbawić rodzica lub rodziców władzy rodzicielskiej, po tym jak została ona ograniczona, a dobro dziecka za tym przemawia.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2012 poz. 788)