Zasiłek opiekuńczy przysługuje w przypadku, gdy ubezpieczony (chodzi tu o osobę objętą obowiązkowym lub dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym) został zwolniony z obowiązku wykonywania pracy z powodu konieczności zaopiekowania się:
- zdrowym dzieckiem w wieku do 8 lat jeśli z nieprzewidzianych przyczyn zamknięto placówkę oświatową, do której uczęszcza lub w przypadku choroby, porodu, lub pobytu w zakładzie opieki zdrowotnej drugiego z małżonków, który stale opiekuje się dzieckiem;
- chorym dzieckiem do lat 14;
- innym chorym członkiem rodziny jeśli pozostaje we wspólnym gospodarstwie z osobą sprawującą opiekę (za członka rodziny uznaje się małżonka, rodziców, teściów, wnuków, rodzeństwo, oraz dzieci powyżej 14 lat);
Zasiłek opiekuńczy przysługuje pod warunkiem, że nie ma innych członków rodziny mogących zapewnić opiekę. Zasada ta nie obowiązuje w przypadku chorego dziecka do lat 2.
Liczba dni, za które można otrzymać zasiłek opiekuńczy jest ograniczona w roku i różna w zależności od tego, z którą z wymienionych sytuacji mamy do czynienia. W przypadku opieki nad zdrowym dzieckiem do lat 8 i chorym dzieckiem do lat 14 jest to maksymalnie 60 dni. W pozostałych przypadkach jest to 14 dni. Należy jednak pamiętać, że niezależnie od liczby dzieci i innych członków rodziny wymagających opieki, łączny okres pobierania tej formy wsparcia finansowego nie może przekraczać 60 dni w roku kalendarzowym.
Prawo do zasiłku opiekuńczego ma zarówno matka jak i ojciec dziecka. Pomoc trafia jednak jedynie do tego rodzica, który wystąpił o jej wypłatę za dany okres.
W przypadku gdy ubezpieczona matka po urodzeniu dziecka ze względu na zły stan zdrowia wymaga opieki szpitalnej, ubezpieczonemu ojcu (lub innemu członkowi rodziny) przysługuje zasiłek opiekuńczy w wymiarze 8 tygodni. Tego okresu nie wlicza się do wspomnianych wyżej 60 dni w roku kalendarzowym.