Pieniądze na wypłatę nagród dla nauczycieli muszą się znaleźć. SIO nie jest wyznacznikiem

Czy nauczycielowi, który nie został uwzględniony na listach Systemu Informacji Oświatowej, trzeba wypłacić pieniądze ekstra z okazji 250. rocznicy utworzenia Komisji Edukacji Narodowej? A jeśli tak, to z jakich środków, skoro jest już po terminie? – pytają księgowe JST. Rozwiązania są dwa

Choć termin wypłaty nagrody KEN upłynął już 14 października, to niektóre jednostki samorządu terytorialnego nadal borykają się z problemem wypłaty tych środków. Tym razem źródłem wątpliwości są dziurawe listy SIO, bo jak wskazują zapytania księgowych na forach dyskusyjnych (MEiN w odpowiedzi na pytanie DGP nie potwierdza sygnałów w tej sprawie), wielu nauczycieli nie zostało przez system uwzględnionych, a ponieważ nie ma ich na listach SIO, pieniądze nie zostały im wypłacone. Zainteresowani przychodzą, pytają dlaczego, i argumentując, że spełniają ustawowe warunki, żądają uregulowania zaległego świadczenia. I choć ze strony samorządu wola do tego jest, to powstaje pytanie, z jakich środków pokryć ten koszt.

Tylko baza

Zacznijmy od tego, że SIO jest wyłącznie bazą określonego rodzaju danych i nie może przesądzać o uprawnieniu materialno-prawnym. W konsekwencji brak ujęcia pewnych danych w SIO, czy to danych dziecka (na które powinna być przekazana dotacja z budżetu samorządowego – por. wystąpienie pokontrolne Naczelnej Izby Kontroli z 9 listopada 2016 r., znak LGD.411.001.01.2016), czy to danych nauczyciela (który wchodzi w krąg uprawnionych do nagrody KEN), nie jest czynnikiem wpływającym na to uprawnienie. Taki status mają regulacje prawne ustawy z 26 stycznia 1982 r. ‒ Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 984; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 2005) – w opisywanej sprawie odnoszące się do nagrody. Oznacza to, że mimo braku wpisu w SIO nauczycielowi przysługuje nagroda KEN i jeśli spełnia ustawowe warunki, należy ją wypłacić. Potwierdza to zresztą pismo zespołu SIO, zamieszczone na jednym z forów dla oświaty, a skierowane do dyrektorów szkół i placówek oświatowych, a także do wiadomości JST. Czytamy w nim, że „w przypadku braku wprowadzenia danych nauczyciela do SIO lub wprowadzenia danych nieprawidłowych, skutkujących nieuwzględnieniem nauczyciela do nagrody, nie będzie możliwości korekty i otrzymania środków finansowych na nagrodę w terminie późniejszym. Szkoła/placówka będzie jednak obowiązana wypłacić nagrody wszystkim uprawnionym nauczycielom, także tym, na których nagrody nie zostaną przekazane środki z powodu niewykazania lub nieprawidłowego wykazania w SIO”.

Z jakich środków

Nie ma zatem wątpliwości co do tego, że nagrodę wypłacić trzeba. Pytanie brzmi, czy z subwencji Ministerstwa Finansów, czy ze środków jeszcze nierozdysponowanych?

Z art. 92c Karty nauczyciela wynika, że środki na wypłatę nagrody, o której mowa w art. 92a ust. 1, są przekazywane odpowiednio z rezerwy, o której mowa w art. 36 ust. 4 pkt 1 ustawy z 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2267; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1586), oraz z części budżetowych, którymi dysponują ministrowie, o których mowa w art. 8 ust. 4‒14a ustawy z 14 grudnia 2016 r. ‒ Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2023 poz. 900; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 2005).

Z nich skorzystać teraz już nie można. Jednak przepisy z zakresu gospodarki finansowej JST umożliwiają inne legalne pokrycie wydatku związanego z wypłatą nagrody KEN nauczycielowi, który nie został ujęty na liście SIO. Wydaje się, że rozwiązania mogą być tu co najmniej dwa. A chodzi zarówno o środki pochodzące z niewykorzystanej puli subwencji ogólnej, jak i środki z rezerwy ogólnej budżetu samorządowego. Wybór konkretnych rozwiązań należy do jednostki, przede wszystkim w kontekście jej możliwości finansowych.

Rozwiązanie 1: Niewykorzystana pula subwencji ogólnej

Możliwa jest wypłata nagrody ze środków subwencji ogólnej pozostałych jednostce ze środków jeszcze nierozdysponowanych. Przemawia za tym status prawny środków subwencji, która stanowi jedno z podstawowych źródeł dochodowych budżetów samorządowych. W art. 7 ustawy z 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego postanowiono, że subwencja ogólna składa się z części:

1) dla gmin:

a) wyrównawczej,

b) równoważącej;

2) dla powiatów:

a) wyrównawczej,

b) równoważącej;

3) dla województw:

a) wyrównawczej,

b) regionalnej;

4) oświatowej ‒ dla gmin, powiatów i województw;

5) rozwojowej ‒ dla gmin, powiatów i województw.

O przeznaczeniu środków otrzymanych z tytułu subwencji ogólnej decyduje organ stanowiący JST. Warto jeszcze wspomnieć o stanowisku Sądu Najwyższego z 10 listopada 2004 r. (sygn. akt II CK 199/40), gdzie wskazano: „W obowiązującym systemie prawnym, zwłaszcza w świetle regulacji zawartych w art. 167 ust. 1 i 2 Konstytucji oraz w powołanej ustawie, subwencja ogólna stanowi bezzwrotny, nieodpłatny transfer środków z zasobów finansowych budżetu państwa do budżetów samorządowych, o której ostatecznym przeznaczeniu decydują samodzielnie organy właściwych jednostek samorządu terytorialnego. Jest zatem formą redystrybucji dochodu narodowego, a więc instrumentem o charakterze publicznoprawnym. Należy podkreślić, że w orzecznictwie istnieje rozbieżność co do tego, czy jednostka samorządu, której nie przekazano należnej subwencji może dochodzić jej przeciwko Skarbowi Państwa na drodze sądowej (takie stanowisko zaprezentowano w orzeczeniach Sądu Najwyższego z dnia 11 sierpnia 1999 r, I CKN 414/99, OSNC 2001/, OSNC 2000, nr 1, poz. 20, oraz z dnia 22 sierpnia 2000 r., IV CKN 1188/00, OSNC 2001, nr 1, poz. 20), czy też właściwa jest tu droga postępowania administracyjnego, z trybem odwoławczym do sądów administracyjnych (tak w uchwale siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 2 lipca 2001 r. FPS 1/01, ONSA 2002, nr 1, poz. 1)”. Zatem z powyższego należy wnioskować, że gmina ma kompetencje ustawowe do rozdysponowania środków subwencji ogólnej, rzecz jasna z uwzględnieniem jej charakteru prawnego, np. część oświatowa na zadania w tym zakresie przedmiotowym.

Rozwiązanie 2: Rezerwa ogólna

Ta możliwość związana jest z dysponowaniem przez każdą z JST tzw. rezerwą ogólną, o której mowa w ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1270; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1872). W art. 222 tej ustawy m.in. postanowiono, że w budżecie JST tworzy się rezerwę ogólną, w wysokości nie niższej niż 0,1 proc. i nie wyższej niż 1 proc. wydatków budżetu. Ponadto zarząd JST dokonuje podziału rezerw, o których mowa w ust. 1 i 2. Jeśli zaś chodzi o jednostkę o statusie gminy, to należy zwrócić uwagę na art. 60 ust. 2 pkt 5 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 40; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1688), z którego wynika, że wójtowi przysługuje wyłączne prawo dysponowania rezerwami budżetu gminy. Na kanwie przywołanych przepisów w doktrynie akcentuje się, że środki wspomnianej rezerwy mogą być wykorzystane na potrzeby budżetowe, bez ukierunkowania. W komentarzu do ww. artykułu (P. Walczak [red.], „Ustawa o finansach publicznych. Komentarz dla jednostek samorządowych”, Warszawa 2021) podano w szczególności, że: „4. Rezerwa ogólna budżetu, jak wskazuje na to już sama jej nazwa, może zostać wykorzystana ogólnie na potrzeby budżetu. Nie jest to rezerwa ukierunkowana, mająca konkretne przeznaczenie, co ma miejsce w przypadku rezerw celowych, ale może być dysponowana szeroko na wydatki budżetu w różnych działach i rozdziałach klasyfikacji budżetowej.” Co więcej, na „elastyczność” wydatkowania środków rezerwy ogólnej wskazywano także w stanowiskach regionalnych izb obrachunkowych nawet w kontekście finansowania zadań w ramach programów wdrażanych przez władze centralne. Przykładem może być pismo Regionalnej Izby Obrachunkowej w Gdańsku z 27 marca 2023 r. (znak RP/063/115/28/2023), w którym odniesiono się do przeznaczenia środków z ww. tytułu na poczet wypłaty środków z tytułu dodatku elektrycznego, o którym mowa w art. 27 ustawy z 7 października 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców energii elektrycznej w 2023 r. w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1704; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1785), w kontekście braku możliwości wprowadzenia stosownych zmian w uchwale budżetowej przed upływem terminu wypłaty ww. dodatków. W podanym piśmie wskazano m.in., że: „Odnosząc się jednak w sposób ogólny do poruszonej w niniejszym piśmie problematyki, należy wskazać, że w opisanej we wniosku sytuacji istnieją przesłanki do skorzystania ze środków rezerwy ogólnej. Środkami tymi, z mocy art. 60 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 40), ma prawo wyłącznie dysponować wójt gminy. Powyższy przepis pozostaje w związku funkcjonalnym z art. 222 ust. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1634 z późn. zm.), z którego wynika, że zarząd jednostki samorządu terytorialnego dokonuje podziału rezerw, o których mowa w ust. 1 i 2 ww. art. 222 ustawy o finansach publicznych, czyli m.in. rezerwy ogólnej. Dysponowanie rezerwami jest formą wykonywania budżetu gminy. W konsekwencji, wójt gminy jest uprawniony do przeznaczenia tych środków finansowych na uzasadnione potrzeby wydatkowe, w tym związane z nieprzewidzianymi stanami faktycznymi, do których można zaliczyć stan opisany w przedłożonym tut. Izbie piśmie”. ©℗