Gromadzenie środków w pracowniczych planach kapitałowych jest możliwe od 2019 r. Wtedy bowiem najwięksi pracodawcy byli zobligowani do utworzenia PPK w zakładach pracy, umożliwiając tym samym swoim pracownikom długoterminowe oszczędzanie.

Kto jest uprawniony do środków w PPK po śmierci uczestnika?

Wymiar powszechny PPK mają od 2021 r. Poza nielicznymi wyjątkami i warunkami określonymi w ustawie z 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych (dalej: ustawa o PPK) obowiązek utworzenia PPK objął wszystkich pracodawców. Zatem osoby zatrudnione już od kilku lat mogą systematycznie gromadzić środki w pracowniczych planach kapitałowych. Środki te mają charakter prywatny (art. 3 ust. 2 ustawy o PPK), a oszczędzający może nimi zadysponować na wypadek swojej śmierci.

Wyznaczenie osób uprawnionych do środków z PPK

Każdy uczestnik PPK może wyznaczyć osobę lub osoby, które w razie jego śmierci będą uprawnione do środków zgromadzonych na jego rachunku PPK – na zasadach i z ograniczeniami wynikającymi z przepisów ustawy o PPK. Wyznaczenie takiej osoby (osób) może nastąpić od razu po przystąpieniu do pracowniczego planu kapitałowego (tj. po zawarciu umowy o prowadzenie PPK) lub w późniejszym czasie (np. nawet po kilku latach od rozpoczęcia oszczędzania w PPK). Wskazanie osoby uprawnionej wymaga zachowania formy pisemnej (zob. art. 21 ust. 1 ustawy o PPK). Przekazuje się je instytucji finansowej, która prowadzi rachunek PPK.

Ważne

W przypadku śmierci uczestnika PPK, zgromadzone przez niego oszczędności nie przepadają - podlegają dziedziczeniu.

Ustawa o PPK stawia wymóg, by osobą wyznaczoną była osoba fizyczna. Nie ma zaś ograniczeń dotyczących np. wieku osoby uprawnionej czy ewentualnego pokrewieństwa lub powinowactwa pomiędzy uczestnikiem PPK a osobą uprawnioną. Uczestnik PPK może zatem wskazać zarówno członka rodziny, jak i osobę spoza tego kręgu.

Uczestnik PPK ma swobodę w decydowaniu, czy wyznacza jedną czy więcej osób, które będą uprawnione do zgromadzonych przez niego środków. W razie wyznaczenia więcej niż jednej osoby uczestnik PPK określa udziały, w jakich osoby te będą uprawnione do środków zgromadzonych w pracowniczym planie kapitałowym. Jeśli jednak nie określi ich udziałów, nie powoduje to nieważności takiej czynności, bowiem wówczas – zgodnie z art. 21 ust. 2 ustawy o PPK – przyjmuje się, że udziały osób uprawnionych są równe.

Ważne

Uczestnik PPK ma swobodę w wyznaczeniu osoby, która po jego śmierci będzie uprawniona do środków zgromadzonych w PPK (nie musi to być członek rodziny).

PPK - zmiana osób uprawnionych lub ich udziałów

Dyspozycje dotyczące osób uprawnionych na wypadek śmierci uczestnika PPK mogą zostać w każdej chwili przez niego zmienione. Może on zatem dokonać w tym zakresie zmian i wyznaczyć inną osobę (osoby) uprawnioną do zgromadzonych przez niego środków w PPK. Taka czynność nie wymaga zgody uprzednio wyznaczonej osoby (nie ma ona żadnych roszczeń wobec uczestnika PPK i nie może skutecznie zablokować dokonania takiej zmiany). Uczestnik PPK może też w każdym czasie zmienić wielkość udziałów osób uprawnionych.

Przykład

Mirosław S., przystępując do PPK w lutym 2020 r., wskazał swoją siostrę i syna jako osoby uprawnione do środków PPK na wypadek jego śmierci, określając, że każde z nich ma udział w wysokości 50%. W kwietniu 2025 r. Mirosław S., pozostawiając jako uprawnionych siostrę i syna, zmienił ich udziały, decydując, że siostra ma otrzymać 10% środków, a syn 90%.

Możliwa jest również sytuacja, w której uczestnik PPK odwoła swoją wcześniejszą deklarację o osobach uprawnionych i nie wskaże nikogo w zamian. Gdyby wówczas doszło do śmierci uczestnika PPK, środki zgromadzone w PPK, co do zasady, weszłyby do masy spadkowej.

Zgodnie z art. 21 ust. 4 ustawy o PPK, jeśli wyznaczona przez uczestnika PPK osoba uprawniona zmarła przed śmiercią uczestnika PPK, wówczas udział, który był przeznaczony dla tej osoby, przypada w równych częściach pozostałym wskazanym osobom – chyba że uczestnik PPK zadysponuje tym udziałem w inny sposób (np. może zdecydować, że udział tej osoby w całości przypada innej osobie wyznaczonej).

Przykład

Małgorzata W. wskazała jako osoby uprawnione do środków w PPK matkę, ojca i męża. Udziały tych osób były równe. Małgorzata W. zastrzegła jednak, że w razie śmierci matki lub ojca udział tej osoby przypada drugiemu rodzicowi.

Kiedy środki z PPK przypadają spadkobiercom?

Jeśli uczestnik PPK nie wyznaczy żadnej osoby uprawnionej, wówczas środki zgromadzone w PPK wchodzą do masy spadkowej. A zatem uprawnionymi do nich będą spadkobiercy zmarłego uczestnika PPK na ogólnych zasadach wynikających z przepisów prawa spadkowego. Jeśli uczestnik PPK nie sporządził testamentu, będzie miało miejsce tzw. dziedziczenie ustawowe. Oznacza to, że krąg osób uprawnionych do dziedziczenia ustala się na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego.

Należy przy tym zwrócić uwagę na pewne odrębności w odniesieniu do PPK zarządzanego przez zakłady ubezpieczeń (a nie TFI czy banki), bowiem co do zasady to z ogólnych warunków ubezpieczenia będzie wynikało, kto jest uprawniony do środków zgromadzonych w PPK – w sytuacji gdy uczestnik PPK nie wskaże osoby uprawnionej do oszczędności w PPK (zob. art. 832 § 2 Kodeksu cywilnego).

Tabela 1. Kto jest uprawniony do środków PPK po zmarłym uczestniku

osoba fizyczna wyznaczona przez uczestnika PPK może to być członek rodziny lub osoba spoza kręgu rodziny może to być członek rodziny lub osoba spoza kręgu rodziny
osoba, o której mowa w art. 832 § 2 Kodeksu cywilnego, tj. członek najbliższej rodziny zgodnie z ogólnymi warunkami ubezpieczenia – jeśli uczestnik PPK nie wyznaczył osoby uprawnionej dotyczy wyłącznie PPK zarządzanych przez zakłady ubezpieczeń
spadkobierca uczestnika PPK – jeśli uczestnik PPK nie wyznaczył osoby uprawnionej spadkobierców ustala się zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego

Uczestnik PPK pozostający w związku małżeńskim

Jeśli uczestnik PPK w chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim, a środki w PPK stanowiły przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej, wówczas połowa środków zgromadzonych w PPK przynależy do małżonka zmarłego. Pozostała część środków zostanie rozdysponowana zgodnie ze wskazaniem (czyli będzie należna wskazanym przez uczestnika PPK osobom uprawnionym, a w razie ich braku wejdzie do masy spadkowej). Możliwy jest również zwrot tych środków w formie pieniężnej.

Ważne

Jeżeli w chwili śmierci uczestnik PPK pozostawał w związku małżeńskim we wspólności majątkowej, to połowa oszczędności w PPK przypada małżonkowi zmarłego, a pozostała część osobom uprawnionym.

Przykład

Jadwiga S. oszczędza w PPK od 2021 r. Jako osobę uprawnioną wskazała swojego męża (z którym pozostaje we wspólności majątkowej) i syna (ich udziały były równe). Jadwiga S. zmarła w marcu 2025 r. Zatem mąż zmarłej jest uprawniony do środków w wysokości 75%:

• połowa środków (50%) jest jemu należna z uwagi na małżeńską wspólność majątkową,

• 25% środków zgromadzonych w PPK przysługuje w związku z wyznaczeniem jego jako osoby uprawnionej.

Reszta (25% środków) przypada synowi.

Podstawa prawna

art. 2 ust. 1 pkt 17, art. 3 ust. 2, art. 21, art. 85–86 ustawy z 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych – j.t. Dz.U. z 2024 r. poz. 427

art. 832 § 2, art. 922, art. 926 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny – j.t. Dz.U. z 2024 r. poz. 1061, poz. 1237