Kto odpowiada za zanieczyszczenie środowiska przez pracowników?

Prowadzę przedsiębiorstwo odpadowe. Wiem, że w mojej branży obowiązują szczególne zasady i staram się uczulać na nie pracowników, ale czasami zauważam, że podwładni ułatwiają sobie pracę, np. niewłaściwie segregując odpady czy obchodząc zabezpieczenia urządzeń i instalacji i tym samym naruszają te zasady. Czy jeśli w wyniku ich działań np. dojdzie do zapalenia się odpadów, to mogę zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej?

Jeżeli w wyniku nieodpowiedniego postępowania z odpadami powstanie ryzyko zagrożenia życia lub zdrowia człowieka, obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi, zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym, wówczas sprawcy grozi kara pozbawienia wolności do lat 10. Odpowiedzialność karną za takie działanie przewiduje art. 183 kodeksu karnego (dalej: k.k.). Zgodnie z przepisami nawet nieumyślne działanie będące wynikiem niedbalstwa czy lekkomyślności jest karalne, choć ustawodawca przewidział w tym przypadku łagodniejszą odpowiedzialność – za to sprawcy grozi grzywna, kara ograniczenia wolności albo kara pozbawienia wolności do lat pięciu.

Poza karą pozbawienia wolności za nieodpowiednie gospodarowanie odpadami grozi także nawiązka, czyli obowiązek zapłaty określonej kwoty na rzecz wskazanego podmiotu. Zważywszy na to, że sądy często orzekają warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności, nierzadko orzeczenie nawiązki może się okazać bardziej dotkliwe niż wymierzona kara. W przypadku umyślnych przestępstw przeciwko środowisku sąd jest zobligowany do orzeczenia nawiązki na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Nawiązka może zostać orzeczona w wymiarze od 10 tys. zł do aż 10 mln zł.

Sąd może także orzec środek karny w postaci zakazu prowadzenia działalności związanej z gospodarowaniem odpadami na podstawie art. 41 par. 2 k.k. Zakaz ten może obowiązywać w okresie od roku do nawet 15 lat od uprawomocnienia się wyroku.

Co istotne, do odpowiedzialności karnej z art. 183 k.k. może zostać pociągnięta zarówno osoba zarządzająca przedsiębiorstwem gospodarującym odpadami, jak i szeregowy pracownik. Odpowiedzialności tej nie wyłączają takie okoliczności, jak wykonywanie poleceń służbowych czy brak świadomości nieprzestrzegania procedur.

Właściciel przedsiębiorstwa, tudzież osoba nim zarządzająca, poniosą odpowiedzialność nie tylko wtedy, kiedy np. aby obniżyć koszty celowo wprowadzą w firmie procedury niezgodne z przepisami, lecz także gdy nie dopilnują by pracownicy przestrzegali obowiązujących w zakładzie zasad. Oczywiście wszystkie tego typu okoliczności nie pozostają bez znaczenia, jako że sąd, decydując o wymiarze kary, powinien brać je pod uwagę. Wpływ na wymiar kary ma także zachowanie się sprawcy już po popełnieniu przestępstwa, np. czy podejmuje działania naprawcze, starania o minimalizację negatywnych skutków dla środowiska, albo czy współpracuje z organami ścigania.

Jak wynika z ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, w przypadku przestępstw przeciwko środowisku pociągnięcie podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności nie zależy od uprzedniego skazania osoby fizycznej. A zatem, nawet jeśli nie uda się ustalić sprawcy, bądź z pewnych przyczyn nie będzie on mógł odpowiadać za przestępstwo, nie stanie to na przeszkodzie, by w związku ze zdarzeniem ukarać podmiot zbiorowy. Zgodnie z art. 7a ustawy dolny wymiar kary pieniężnej w przypadku przestępstw środowiskowych wynosi 10 tys. zł. Z kolei maksymalny – 5 mln zł.

Przede wszystkim warto wprowadzić w przedsiębiorstwie procedury przeciwdziałające nieprawidłowościom i minimalizujące ryzyko wystąpienia negatywnych skutków dla środowiska. Nie wystarczy jednak samo wprowadzenie np. regulaminu, aby obronić się przed zarzutem, jaki mógłby chcieć postawić prokurator. Trzeba także egzekwować od pracowników i podwykonawców przestrzeganie tych zasad.

Warto korzystać z pomocy specjalistów, np. w opracowaniu procedur, regulaminów czy ustaleniu charakteru odpadów. W razie wypadku świadczyć to będzie przede wszystkim o staranności w działaniu, co w niektórych przypadkach może pozwolić na uniknięcie zarzutów karnych w ogóle, a w innych na złagodzenie odpowiedzialności. ©℗