Wiele przedsiębiorczych osób rozważa decyzję o uruchomieniu żłobka. Na szkoleniach pojawiają się często pytania dotyczące m.in. możliwości i warunków pozyskania dofinansowania ze środków gmin. Nie zawsze bowiem w praktyce jednostki samorządu terytorialnego (JST) prowadzą otwartą politykę sprzyjająca rozwojowi tego typu placówek. Odpowiadamy na wybrane pytania związane z uzyskaniem dotacji. Autorem tekstu jest Andrzej Wasilewski, ekspert ds. finansowania oświaty i finansów publicznych JST, biegły sądowy.

O co przedsiębiorcy pytają na szkoleniach

Możliwości pozyskania wsparcia

PYTANIE Moja gmina ze środków unijnych uruchomiła żłobek na 40 miejsc, jednak to za mało jak na potrzeby rodziców. Dysponuję pomieszczeniami, które spełniają warunki na uruchomienie żłobka, jednak wójt poinformował mnie, że gmina nie posiada środków, aby wesprzeć moją działalność. Tymczasem w gminnym żłobku są tylko opłaty za żywienie. Dlaczego w placówce, którą zamierzam prowadzić, rodzice musieliby płacić więcej? Czy gmina nie powinna dać mi dotacji?
ODPOWIEDŹ Ustawa o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (zwana powszechnie ustawą żłobkową) nie przypisała gminom organizacji i prowadzenia takiej opieki jako obowiązkowego zadania własnego. Dała im jedynie taką możliwość. To zatem gmina decyduje, czy i w jakiej formie podejmie się prowadzenia żłobków lub klubów dziecięcych czy też zatrudniania dziennych opiekunów. Aby na terenie danej JST funkcjonowała zorganizowana, zinstytucjonalizowana opieka nad dziećmi w wieku do lat trzech, gmina nie musi być oczywiście podmiotem prowadzącym taką działalność. Może być np. jej inicjatorem, może ją także wspierać, w tym poprzez udzielanie dotacji. To, czy takie działania podejmie, jest jej suwerenną decyzją.
Ustawa żłobkowa zawiera dwa przepisy pozwalające na dotowanie opieki nad dziećmi w wielu do lat 3. W art. 60 w ust. 1 ustawy zapisano, że „podmioty (…) prowadzące żłobek lub klub dziecięcy lub zatrudniające dziennych opiekunów (…)., mogą otrzymać na dziecko objęte opieką w żłobku lub klubie dziecięcym, lub przez dziennego opiekuna dotację celową z budżetu gminy”. Sformułowanie „mogą” zawarte w tym przepisie oznacza fakultatywność. A więc udzielenie dotacji zależy wyłącznie od woli gminy. Ustawa określa także charakter tej dotacji. Gdy postanowienie o jej udzieleniu przez gminę staje się faktem, to jest to dotacja celowa. Ustawa o finansach publicznych w odniesieniu do dotacji celowej udzielanej z budżetu samorządu określa, że zarząd JST, udzielając jej, zawiera umowę (art. 250). W art. 60 ustawa żłobkowa nakłada ponadto na organ stanowiący JST obowiązek określenia uchwałą wysokości i zasad ustalania oraz rozliczania dotacji, w tym określenia kategorii dzieci, na które przyznawana jest dotacja. W uchwale tej może zostać określone, że dotacja może zostać przyznana również na dzieci zamieszkałe na terenie innej gminy niż ta, która przyznaje dotację. Ponieważ jest to dotacja celowa, to jej wypłata nie odbywa się z automatu. Każdy uprawniony podmiot, który chce ją otrzymywać, musi złożyć wniosek i zawrzeć z JST umowę wskazywaną w ustawie o finansach publicznych.
Jak więc wynika z przepisów, to, czy żłobek prowadzony przez przedsiębiorcę jako działalność gospodarcza otrzyma wsparcie z budżetu gminy w postaci dotacji oraz w jakiej wysokości i na jakie wydatki (cele), zależy wyłącznie od woli gminy, jej potrzeb i możliwości.
Drugim przepisem pozwalającym na dotowanie opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 jest art. 61 ustawy żłobkowej, który powala na pozbycie się przez gminę wszelkich spraw związanych z prowadzeniem, utrzymaniem i ryzykiem prowadzenia żłobka. Mianowicie gmina jako inicjator powołania, utworzenia i uruchomienia placówki ma możliwość w trybie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wyłonienia podmiotu (spośród utworzonych zgodnie z ustawą żłobkową), który za otrzymywaną dotację poprowadzi organizację opieki sprawowanej w formie żłobka lub klubu dziecięcego czy przez dziennych opiekunów. Na mocy tych postanowień zadający pytanie może „z własnej inicjatywy złożyć wniosek o realizację zadania publicznego, także takiego, które jest realizowane dotychczas w inny sposób, w tym przez organy administracji publicznej”, czyli może zaproponować gminie prowadzenie żłobka, który aktualnie działa.
Podstawa prawna
• art. 250 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 305, ost. zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1283)
• art. 60, art. 61 ustawy z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1324, ost. zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1383)
• ustawa z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1327)

Treść umowy

PYTANIE Jakie kwestie reguluje umowa dotycząca dotacji celowej?
ODPOWIEDŹ Umowa dotycząca dotacji celowej na prowadzenie żłobka zgodnie z art. 250 ustawy o finansach publicznych określa w szczególności:
1) wysokość dotacji, cel lub opis zakresu rzeczowego zadania, na którego realizację są przekazywane środki dotacji;
2) termin wykorzystania dotacji, nie dłuższy niż do 31 grudnia danego roku budżetowego;
3) termin i sposób rozliczenia udzielonej dotacji oraz termin zwrotu niewykorzystanej części dotacji celowej, z tym że termin ten nie może być dłuższy niż terminy zwrotu określone ustawą.
Umowa może też zawierać inne ustalenia wynikające z postanowień uchwały, dotyczące zarówno dzieci objętych opieką (np. zamieszkałych na terenie innych gmin, z niepełnosprawnościami), jak i zakresu wydatków, na które jest ona przeznaczona (np. wydatki bieżące) lub celu, któremu służy dotacja (np. organizacja bezpiecznych, zbliżonych do domowych, warunków bytowych opieki nad dziećmi w wieku do lat trzech).
Podstawa prawna
• art. 250 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 305; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1283)

Podatek

PYTANIE Czy od dotacji uzyskanej od gminy zapłacę podatek?
ODPOWIEDŹ Jeśli gmina zdecyduje się na przekazanie środków z budżetu w formie dotacji, to zgodnie z art. 126 ustawy o finansach publicznych podlegają one szczególnym zasadom rozliczania, o czym z pewnością będzie postanowione w umowie o dotację. Dla przedsiębiorcy oznaczać to będzie najczęściej konieczność takiego wyodrębnienia w prowadzonej księgowości zarówno przychodów, jak i powiązanych z nimi kosztów, aby możliwa była ich bezsprzeczna identyfikacja – i to bez względu na sposób prowadzenia księgowości. Warto tu wspomnieć, że zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej: ustawa o PIT) dotacja żłobkowa jest przychodem z działalności gospodarczej, ale jednocześnie na mocy art. 21 ust. 1 pkt 129 ustawy o PIT „dotacje, w rozumieniu przepisów o finansach publicznych, otrzymane z budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego, z zastrzeżeniem ust. 36” są one wolne od podatku dochodowego. Ustęp 36 art. 21 ustawy o PIT stanowi, że zwolnienie od opodatkowania nie ma zastosowania do tej części dotacji otrzymanej na prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, która została przeznaczona na wynagrodzenie osoby fizycznej prowadzącej tę działalność i ma głównie zastosowanie do dotacji podmiotowych udzielanych z budżetów JST jednostkom oświatowym. Zatem w przypadku żłobka – o ile uchwała i umowa będą przewidywały możliwość sfinansowania z dotacji wynagrodzenia przedsiębiorcy jako osoby prowadzącej żłobek, klub lub będącej opiekunem dziecięcym – podatkowi będzie podlegała właśnie ta część dotacji.
Podstawa prawna
• 14 ust. 2 pkt 2, art. 21 ust. 21, art. 21 ust. 1 pkt 129 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1128; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1358)
• art. 126 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 305; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1283)

Wiek dzieci

PYTANIE Do jakiego wieku dziecko może uczęszczać do żłobka?
ODPOWIEDŹ Ustawa o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 reguluje to precyzyjnie. W art. 2 ust 3. wskazano, że opieka nad dzieckiem może być sprawowana do ukończenia roku szkolnego (czyli do 31 sierpnia każdego roku kalendarzowego), w którym dziecko ukończy 3. rok życia (a więc dziecko urodzone 2 stycznia będzie miało w sierpniu 3 lata i 8 miesięcy). Natomiast w przypadku gdy niemożliwe lub utrudnione jest objęcie dziecka wychowaniem przedszkolnym – opieka może trwać do 4. roku życia (więc dziecko będzie mogło mieć 4 lata i 8 miesięcy). Przyjęcie do placówki w tym drugim przypadku jest możliwe na uzasadniony wniosek rodziców, zawierający oświadczenie o przeszkodach w objęciu dziecka wychowaniem przedszkolnym.
Podstawa prawna
• art. 2 ustawy z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1324; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1383)

Prowadzenie ksiąg

PYTANIE Otrzymuję z gminy dotację na żłobek. Od września zamierzam rozszerzyć działalność o przedszkole (na które też będzie dotacja). Czy będę musiała prowadzić dwie oddzielne księgowości, aby rozliczać otrzymane środki?
ODPOWIEDŹ Nie, przedsiębiorca prowadzi jedną księgowość, która obejmuje cały zakres jego działalności. Wynika to z art. 6 ustawy o rachunkowości, który stanowi, że: „W księgach rachunkowych jednostki należy ująć wszystkie osiągnięte, przypadające na jej rzecz przychody i obciążające ją koszty związane z tymi przychodami dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty”, oraz z par. 10 i 11 rozporządzenia ministra finansów w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów.
Uwaga! Rozporządzenie zostało uchylone przez art. 1 pkt 39 lit. c ustawy z 29 października 2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2105), ale do 1 stycznia 2023 r. jest aktem obowiązującym.
Należy jednak zapewnić w ramach prowadzonej ewidencji możliwość odrębnego rozliczenia dotacji podmiotowej otrzymywanej na przedszkole oraz dotacji celowej otrzymywanej w związku z prowadzeniem żłobka. Istotą prowadzenia przedszkola jest to, że choć jest to działalność zarobkowa, to jednak z art. 170 prawa oświatowego wynika, że prowadzenie przedszkola nie jest działalnością gospodarczą. Oznacza to, że nie może jej zakończyć w dowolnej chwili i jest zobowiązany stosować się do reguł obowiązujących jednostki oświatowe. Zobowiązany jest także z odpowiednim wyprzedzeniem informować gminę o liczbie uczniów przedszkola i przeznaczać dotację na wydatki określone ustawą o finansowaniu zadań oświatowych. Dlatego będzie konieczne utworzenie odrębnych rejestrów dotyczących rozliczenia dotacji otrzymywanych na przedszkole i na żłobek. ©℗
Podstawa prawna
• art. 6 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 217; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2106)
• par. 10 i 11 rozporządzenia ministra finansów z 23 grudnia 2019 r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2544; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2105)
• art. 170 ustawy z 14 grudnia 2016 r. ‒ Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1383)
• ustawa z 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1930; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1116)