Kontrahent, który jest mi winien pieniądze za zrealizowane usługi, rozpoczął restrukturyzację. Niestety moja wierzytelność została pominięta w spisie wierzytelności. Co w tej sytuacji mogę zrobić, by odzyskać pieniądze?
Kontrahent, który jest mi winien pieniądze za zrealizowane usługi, rozpoczął restrukturyzację. Niestety moja wierzytelność została pominięta w spisie wierzytelności. Co w tej sytuacji mogę zrobić, by odzyskać pieniądze?
Otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego zmusza wierzycieli podmiotu objętego restrukturyzacją do podjęcia działań mających na celu ochronę uprawnień wynikających z przysługujących im wierzytelności. Przede wszystkim muszą oni sprawdzić, czy została ona umieszczona w spisie wierzytelności (to jeden z najważniejszych dokumentów sporządzanych w toku każdego postępowania restrukturyzacyjnego [ramka 1]). W praktyce – podobnie jak w sytuacji opisanej przez czytelnika – niestety się zdarza, że mimo istnienia zobowiązania, w ogóle nie zostało ono umieszczone w spisie wierzytelności (pominięcie w całości) bądź wprawdzie jest w nim ujęte, lecz w niepełnej wysokości (pominięcie w części). Przez pominięcie wierzytelności należy również rozumieć sytuację, w której w ramach omawianego spisu nie uwzględniono innych istotnych jej cech, np. istnienia i rodzaju zabezpieczenia, przyznania lub odmowy prawa do potrącenia czy też zakwalifikowania warunku.
Ramka 1
Ważny dokument
Spis wierzytelności jest zestawieniem wszystkich wierzytelności w stosunku do dłużnika, które powstały przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego i są wierzytelnościami osobistymi lub osobisto-rzeczowymi (czyli osobistymi zabezpieczonymi rzeczowo). Dokument ten jest sporządzany odpowiednio przez:
• nadzorcę sądowego – w przypadku postępowania układowego i przyspieszonego postępowania układowego), lub
• zarządcę – w ramach postępowania sanacyjnego, bądź
• nadzorcę układu – w toku postępowania o zatwierdzenia układu i uproszczonego postępowania o zatwierdzenie układu.
Spis wierzytelności jest sporządzany na podstawie ksiąg rachunków i innych dokumentów dłużnika i nie wymaga dokonywania zgłoszeń wierzytelności przez wierzycieli. Znaczenie spisu wyraża się w tym, że na jego podstawie określana jest suma, z jaką dany wierzyciel uczestniczy w postępowaniu, a ta z kolei determinuje siłę jego głosu w ramach głosowania nad propozycjami układowymi przedstawionymi przez dłużnika. Przez fakt umieszczenia wierzyciela w omawianym spisie uzyskuje on bowiem status uczestnika postępowania. Z takim statusem zaś wiążą się istotne uprawnienia, z jakich można skorzystać w toku postępowania, a więc oprócz prawa oddania głosu w ramach wspomnianego głosowania nad propozycjami układowymi, także m.in. prawa: wglądu w akta postępowania, otrzymania z akt odpisów i wyciągów oraz sporządzania we własnym zakresie fotokopii, kontaktu z nadzorcą sądowym (zarządcą, nadzorcą układu) i związanego z nim prawa do uzyskania określonych informacji, kontrolowania czynności podejmowanych przez organy postępowania, składania pism, wniosków i oświadczeń. ©℗
skutki pominięcia zobowiązania
Pominięcie wierzytelności skutkuje pozbawieniem lub ograniczeniem uprawnień wierzyciela na gruncie postępowania restrukturyzacyjnego. Mianowicie wierzyciel, który nie został umieszczony w spisie wierzytelności, nie nabywa statusu uczestnika postępowania restrukturyzacyjnego, a co za tym idzie, nie korzysta z przysługujących z tego tytułu uprawnień i nie ma żadnego wpływu na przyjęcie lub odmowę przyjęcia układu w toku postępowania. Ponadto nie będzie miał żadnego wpływu na zakres restrukturyzacji przysługującej mu wierzytelności. Zgodnie bowiem z obowiązującymi regulacjami, układ wiąże wierzycieli, których wierzytelności według ustawy są objęte układem, chociażby nie zostały umieszczone w spisie wierzytelności.
Podobnie jeśli w spisie uwzględniona będzie tylko część wierzytelności – to wpływ wierzyciela na rezultat głosowania będzie odpowiednio mniejszy. Przykładowo, jeśli kwota należności za usługę wynosi 50 000 zł, lecz została uwzględniona w spisie wierzytelności tylko w wysokości 20 000 zł, to suma, według której będzie obliczany głos tego wierzyciela w głosowaniu nad układem (siła głosu), będzie wynosić 20 000 zł.
Może się również zdarzyć, że w spisie zawarto błędne informacje odnośnie do danej wierzytelności, np. wskazano, że jest ona uzależniona od warunku zawieszającego, podczas gdy warunek ten już się ziścił. W takiej sytuacji wierzyciel byłby pozbawiony prawa głosu w ramach głosowania nad układem, mimo że w związku ze spełnieniem warunku powinien uczestniczyć w głosowaniu.
Trzeba też podkreślić, że po prawomocnej odmowie zatwierdzenia układu lub prawomocnym umorzeniu postępowania restrukturyzacyjnego – a w razie pomyślnego dla dłużnika zakończenia postępowania po prawomocnym zatwierdzeniu układu – wyciąg z zatwierdzonego spisu wierzytelności zawierający oznaczenie wierzyciela i przysługującej mu wierzytelności stanowi tytuł egzekucyjny przeciwko dłużnikowi. Inaczej mówiąc: znaczenie spisu wierzytelności wykracza poza ramy samego postępowania restrukturyzacyjnego, a informacje zawarte w tym dokumencie rzutują na możliwość i zakres dochodzenia roszczeń przeciwko dłużnikowi już po zakończeniu postępowania.
co zrobić
Odpowiedź na pytanie czytelnika jest uzależniona od rodzaju prowadzonego postępowania restrukturyzacyjnego. To ono determinuje, z jakich instrumentów prawnych ma prawo skorzystać wierzyciel. Przypomnijmy: w ustawie z 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 814; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1177; dalej: p.r.) obowiązują następujące rodzaje postępowań: o zatwierdzenie układu, układowe, sanacyjne, przyspieszone postępowanie układowe. Dodatkowo, w związku z pandemią COVID-19, ustawodawca na mocy specustawy wprowadził uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne, które stanowi odmianę postępowania o zatwierdzenie układu.
Postępowania układowe i sanacyjne
W ramach postępowania układowego i postępowania sanacyjnego wierzyciele zostali przez ustawodawcę wyposażeni w prawo złożenia sprzeciwu co do pominięcia przysługującej im wierzytelności w spisie wierzytelności. Ponadto mogą też jej dochodzić na zasadach ogólnych, a więc w postępowaniu sądowym.
▶ Możliwość 1: sprzeciw. Należy go złożyć do sędziego-komisarza w terminie dwóch tygodni od dnia obwieszczenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym o złożeniu omawianego spisu. [ramka 2] Sprzeciw powinien odpowiadać wymogom formalnym pisma procesowego, a ponadto wskazywać pominiętą wierzytelność oraz zawierać odpowiedni wniosek w związku z jej pominięciem (np. o jej umieszczenie w spisie) wraz z uzasadnieniem. W sprzeciwie konieczne jest też zawarcie informacji wymienionych w treści art. 92 ust. 2 pkt 1–7 p.r. W treści pisma należy wskazać wszystkie twierdzenia i dowody na ich poparcie pod rygorem ich pominięcia na dalszym etapie postępowania, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w sprzeciwie bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy. Przy czym okoliczności uzasadniające sprzeciw mogą być udowodnione wyłącznie dowodem z dokumentu albo opinii biegłego.
Ramka 2
Należy śledzić MSiG
Wzrost liczby postępowań restrukturyzacyjnych to wyzwanie nie tylko dla dłużników, walczących o zachowanie prowadzonych przedsiębiorstw i uniknięcie ogłoszenia upadłości poprzez zawarcie układu z wierzycielami, ale także dla samych wierzycieli, którzy powinni wykazać się aktywną postawą w trosce o los przysługujących im roszczeń. Wierzyciele powinni regularnie śledzić obwieszczenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym dotyczące ich kontrahentów (dłużników) i orientować się, czy wierzytelności, którymi dysponują, zostały umieszczone w spisie wierzytelności, a jeśli tak, to czy ujęto je w pełnej wysokości i czy uwzględniono istnienie innych istotnych cech tych wierzytelności. Brak aktywności w tym zakresie może skutkować pozbawieniem lub istotnym ograniczeniem uprawnień wierzycieli, które wynikają z przepisów prawa restrukturyzacyjnego. ©℗
Ramka 3
Duży wzrost problemu
Z raportu sporządzonego przez Coface Poland wynika, że w I kw. 2021 r. odnotowano otwarcie 422 postępowań restrukturyzacyjnych. Dla porównania: w analogicznym kwartale 2020 r. otwarto 97 postępowań restrukturyzacyjnych. Obecnie największą popularnością dłużników cieszy się uproszczone postępowanie o zatwierdzenie układu – czyli niewymagające zaangażowania sądu na etapie jego wszczynania. W I kw. otwarto aż 354 takie postępowania. ©℗
Od sprzeciwu należy wnieść odpowiednią opłatę sądową. Zgodnie z art. 76b ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 755; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1080; dalej: u.k.s.c.) od sprzeciwu pobiera się piątą część opłaty stosunkowej. Zgodnie zaś z art. 13 ust. 2 u.k.s.c. w sprawach o prawa majątkowe przy wartości przedmiotu sporu ponad 20 000 zł pobiera się od pisma opłatę stosunkową wynoszącą 5 proc. tej wartości, nie więcej jednak niż 200 000 zł. A zatem np. gdy w spisie wierzytelności pominięto wierzytelność o wartości 50 000 zł, opłata od sprzeciwu wyniesie 500 zł (0,2 x 0,05 x 50 000,00 zł); na marginesie warto dodać, że wniesiona opłata od sprzeciwu nie jest uwzględniana w spisie wierzytelności.
Wątpliwości budzi kwestia, jaką opłatę należy uiścić od sprzeciwu w przypadku, gdy wartość pominiętej wierzytelności wyniesie mniej niż 20 000 zł. Analizując powołane wyżej regulacje, są podstawy do stwierdzenia, że w takiej sytuacji sprzeciw wolny jest od opłaty.
Sprzeciw powinien być rozpoznany w terminie dwóch miesięcy od dnia jego wniesienia. Na postanowienie w przedmiocie sprzeciwu zażalenie przysługuje dłużnikowi, nadzorcy sądowemu albo zarządcy oraz wierzycielom. Po uprawomocnieniu się postanowienia uwzględniającego sprzeciw, w spisie wierzytelności dokonuje się zmian w zakresie określonym w postanowieniu, a następnie dochodzi do zatwierdzenia tego spisu.
▶ Możliwość 2: powództwo sądowe. Niezależnie od przyznanego wierzycielom w ramach postępowania układowego i sanacyjnego prawa do złożenia sprzeciwu co do pominięcia wierzytelności, mogą oni dochodzić jej istnienia na zasadach ogólnych, a więc inicjując tradycyjne postępowanie sądowe. Co istotne, prawo to nie wygasa w związku z negatywnym rozstrzygnięciem potencjalnego sprzeciwu co do pominięcia wierzytelności, bowiem postępowanie to nie skutkuje powstaniem stanu powagi rzeczy osądzonej (przesłanka procesowa uniemożliwiająca wszczęcie i prowadzenie procesu w sytuacji, gdy w tej samej sprawie, przeciwko temu samemu oskarżonemu, zapadło już prawomocne orzeczenie – red).
Warte podkreślenia jest, że wierzyciel, którego wierzytelność nie została umieszczona w spisie wierzytelności, decydując się na wytoczenie powództwa o zapłatę poza postępowaniem restrukturyzacyjnym, nie naraża się na ryzyko poniesienia kosztów procesu.
W przypadku uzyskania korzystnego dla wierzyciela orzeczenia sądowego, wyposażonego w walor prawomocności, i przedłożenia go sędziemu-komisarzowi w toku postępowania restrukturyzacyjnego, sędzia komisarz jest zobligowany do naniesienia odpowiednich zmian w spisie wierzytelności.
Pozostałe postępowania
W ramach postępowania o zatwierdzenie układu, uproszczonego postępowania o zatwierdzenie układu i przyspieszonego postępowania układowego ustawodawca nie przewidział uprawnienia wierzycieli do składania sprzeciwów co do pominięcia wierzytelności w spisie wierzytelności. A zatem w tych rodzajach postępowań wierzyciele, których należności pominięto w omawianym spisie, mogą dochodzić ich ustalenia w ramach postępowania sądowego prowadzonego poza ramami postępowania restrukturyzacyjnego. I tak, jeżeli postępowanie to zostałoby zakończone w czasie trwania postępowania restrukturyzacyjnego pozytywnym dla wierzyciela rozstrzygnięciem, regulacja, zgodnie z którą sędzia-komisarz zmieniłby spis wierzytelności stosownie do przedstawionych mu prawomocnych orzeczeń, znalazłaby zastosowanie tylko na gruncie przyspieszonego postępowania układowego. Wynika to z faktu, że w ramach postępowania o zatwierdzenie układu i uproszczonego postępowania o zatwierdzenie układu sędzia-komisarz w ogóle nie jest powoływany.
Co istotne, gdy rozstrzygnięcie zapadnie jeszcze w trakcie trwania postępowania restrukturyzacyjnego, nie będzie przeszkód do zasądzenia całej kwoty, na jaką opiewa dana wierzytelność. Jeżeli zaś postępowanie to zakończy się już po prawomocnym zatwierdzeniu układu w ramach postępowania restrukturyzacyjnego, sąd rozpoznający sprawę nie będzie mógł zasądzić od dłużnika więcej niż to, co układ stanowi (obowiązuje w tym zakresie art. 166 ust. 1 p.r.).
Norbert Frosztęga, adwokat, doradca restruktury-zacyjny, partner w Zimmerman Sierakowski i Partnerzy Kance-laria Radców Prawnych i Adwokatów
Iwo Jedliński, aplikant adwokacki w Zimmer-man Sierakowski i Partnerzy Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów