Mandela zmarł w swoim domu w Johannesburgu w wieku 95 lat. W tym roku trzykrotnie przebywał w szpitalu z powodu infekcji płuc.
"To dla nas czas wielkiego smutku. Nasz naród stracił swojego największego syna" - mówił południowoafrykański przywódca. Zuma podkreślił, że od piątku flagi państwowe zostaną opuszczone do połowy masztu i pozostaną tak, aż do pogrzebu Nelsona Mandeli. Prezydent RPA podkreślał, że życie zmarłego przywódcy powinno być inspiracją dla południoafrykańskiego narodu.
"To musi być czas naszej wielkiej determinacji, aby żyć tak jak on, walczyć tak jak on walczył, i nie spocząć dopóki nie zrealizujemy jego wizji zjednoczonej południowej Afryki" - mówił Jacob Zuma.
Afrykański Kongres Narodowy - partia, której Nelson Mandela był wieloletnim przywódcą, w wydanym oświadczeniu nazywa go "kolosem i uosobieniem skromności, równości, sprawiedliwości i pokoju".
Życie Mandeli
Nelson Mandela, czyli Rolihlahla Mandela, urodził się 18 lipca 1918 roku w Transkei. Był synem wodza plemienia Thembu. Imię Nelson otrzymał w szkole podstawowej zgodnie ze zwyczajem, aby wszystkim dzieciom nadawać „chrześcijańskie” imiona.
Z wykształcenia był prawnikiem. Studia rozpoczął na uniwersytecie w Fort Hare. Został jednak relegowany z uczelni po tym, jak przyłączył się do protestu studentów. Tytuł licencjata obronił na Uniwersytecie w Południowej Afryce. Później próbował jeszcze kontynuować studia na Uniwersytecie Witwatersrand, a także w Londynie. W 1952 roku otworzył pierwszą „czarną” kancelarię prawniczą.
W 1944 roku ożenił się z pielęgniarką Evelyn Mase. Mieli dwóch synów madiba Thembekile „Thembi" i Makgatho i dwie córki, obie zwane Makaziwe (pierwsza z nich zmarła w dzieciństwie). Rozwód, poprzedzony trzyletnią separacją, wzięli w 1958 r. Drugą żonę Mandela poślubił w 1958 roku. Została nią Winnie Madikizela. Z tego małżeństwa Mandela miał dwie córki: Zenani i Zindziswa. Para rozwiodła się w 1996 roku. Trzecie i ostatnie małżeństwo Mandela zawarł w 1998 roku z Graça Machel.
W 1948 roku zwycięstwo w wyborach Partii Narodowej doprowadziło do systemu apartheidu. W 1949 roku wprowadzona została ustawa zakazująca mieszanych małżeństw, a rok później zaczęła obowiązywać ustawa, w myśl której białej osobie, której udowodniono stosunek seksualny z osobą innej rasy, groziło więzienie.
Wprowadzenie polityki apartheidu zostało umożliwione przez Ustawę o Spisie Ludności z roku 1950. Apartheid narzucał klasyfikację wszystkich mieszkańców na "białych" (tytuł Honorowej Rasy Białej przyznano Japończykom, a później rozszerzono na prawie wszystkie azjatyckie narody rasy żółtej), "czarnych" i "kolorowych" . Później dodano czwartą kategorię – "Azjatów", do której zaliczano przede wszystkim Hindusów.
System apartheidu został wzmocniony przez serię praw z lat 50. XX wieku. Ustawa o Zbiorowej Przestrzeni z 1950 r. przypisała poszczególnym rasom oddzielne strefy mieszkaniowe i komercyjne. Ustawy o Ziemi z lat 1954 i 1955 zabroniły przebywania poszczególnym rasom w określonych strefach.
Wprowadzano segregację rasową w instytucjach publicznych oraz różne standardy edukacyjne, stworzono zdefiniowane rasowo kategorie zawodowe. Oddzielono też władze polityczne, jedynie biali mieli prawo głosu w wyborach do białych władz krajowych. Regiony zamieszkane przez czarnych – Transkei, Ciskei, Bophuthatswana, Venda i KwaZulu – zostały wydzielone.
Mandela swoją działalność polityczną rozpoczął w 1942 roku, ale do pierwszej ligi trafił 10 lat później. W 1952 roku wstąpił do Afrykańskiego Kongresu Narodowego – organizacji walczącej z apartheidem.
W 1956 roku Mandeli został wytoczony pierwszy proces. Pod koniec 1955 roku został aresztowany wraz ze 155 innymi działaczami w ogólnokrajowej akcji policji i oskarżony o zdradę. Ostatecznie został uniewinniony.
Cztery lata później 31 marca po raz pierwszy wprowadzono w RPA stan wyjątkowy. Było to konsekwencją brutalnie stłumionych protestów (policja zabiła 69 osób), które wybuchły 21 marca. Decyzją rządu Afrykański Kongres Narodowy został zdelegalizowany 8 kwietnia, a Mandela i pozostali przywódcy trafili do więzienia. W końcu zostali jednak uniewinnieni i przystąpili do planowania strajku, który ostatecznie został odwołany w obliczu ogromnej mobilizacji państwa.
11 stycznia 1962 roku, pod fałszywym nazwiskiem David Motsamayi, Nelson Mandela potajemnie opuścił RPA. Podróżował po Afryce, odwiedził Anglię, odbył szkolenie wojskowe w Maroku i Etiopii. Do Afryki Południowej wrócił w lipcu 1962 roku. Już w sierpniu po raz kolejny został aresztowany i oskarżony o nielegalne opuszczenie kraju i nakłanianie pracowników do strajku.
W 1963 roku Mandela, wraz z ośmioma innymi przywódcami ruchów walczących, zasiadł na ławie oskarżonych w słynnym procesie „Rivonia”. Za sabotaż polityki apartheidu wszyscy zostali skazani na dożywocie. Mandela, w swojej mowie końcowej mówił: „Walczyłem z dominacją białych i walczyłem przeciwko dominacji czarnych. Wyznaję ideał demokratycznego i wolnego społeczeństwa, w którym wszyscy ludzie żyją razem w harmonii i równości szans. Jest to ideał, którego mam nadzieję dożyć i osiągnąć. Ale jeśli trzeba, to jest to także ideał, w imię którego jestem gotów na śmierć”.
W trakcie odsiadywania wyroku Mandela miał odrzucić co najmniej trzy oferty warunkowego zwolnienia z więzienia.
W 1980 roku ANC rozpoczęła międzynarodową kampanię przeciwko apartheidowi i domagała się uwolnienia Mandeli. Zakończyła się w 1988 roku koncertem na stadionie Wembley.
W 1990 roku prezydent FW de Klerk zniósł zakaz funkcjonowania ANC, a Nelson Mandela został zwolniony z więzienia. Rozpoczęły się także rozmowy na temat formowania nowego wielorasowego społeczeństwa RPA.
W grudniu 1993 roku za swoje zasługi dla czarnych mieszkańców RPA, Nelson Mandela i de Klerk otrzymali Pokojową Nagrodę Nobla.
Pięć miesięcy później, po raz pierwszy w historii RPA, przedstawiciele wszystkich ras głosowali w demokratycznych wyborach, a Mandela zdecydowaną większością został wybrany na prezydenta.
W kampanii wyborczej obiecywał, że jeśli zostanie wybrany, będzie sprawował tylko jedną kadencję. Obietnicy dotrzymał i w 1999 roku przeszedł na aktywną emeryturę.
Nadal podróżował po świecie, spotykał liderów i brał udział w konferencjach. Kierował także założoną przez siebie fundacją na rzecz dzieci.
Po przejściu na emeryturę jeszcze raz w 2005 roku zabrał głos w ważnej społecznie sprawie.
W czasach, gdy epidemia AIDS wciąż była w RPA tematem tabu, Mandela przyznał, że jego syn Makgatho zmarł w wyniku zarażenia AIDS. Wezwał mieszkańców RPA, by mówić o AIDS "jako o normalnej chorobie”.
Mandela odegrał również kluczową rolę w przyznaniu RPA w 2010 roku tytułu gospodarza Mistrzostw Świata w piłce nożnej.
Po Mistrzostwach wycofał się z życia publicznego.
Mandela w czasie pobytu w więzieniu zachorował na gruźlicę. Od tego czasu zmagał się z częstymi infekcjami płuc.