Faktoring w księgach. KSR porządkuje zasady

Nowy projekt KSR

Komitet Standardów Rachunkowości przygotował projekt standardu „Faktoring w księgach rachunkowych i sprawozdaniu finansowym faktoranta”.

Dokument określa zasady ujmowania, wyceny, prezentacji i ujawniania umów faktoringu przez faktoranta – zarówno w przypadku:

• faktoringu należności z tytułu dostaw i usług (tzw. faktoring zwykły),
• faktoringu zobowiązań z tytułu dostaw i usług (tzw. faktoring odwrotny).

Standard będzie stosowany zgodnie z ustawą z 29 września 1994 r. o rachunkowości (dalej: u.r.). Jego zapisy będzie też można stosować do transakcji faktoringu innych składników aktywów i zobowiązań o podobnym charakterze, np. należności i zobowiązań leasingowych.

Zgodność z ustawą i standardami międzynarodowymi

Wyjaśnienia przedstawione w projekcie są zgodne z u.r. oraz – w podstawowym zakresie – z kluczowymi regulacjami międzynarodowymi. Chodzi przede wszystkim o:

• MSSF 9 „Instrumenty finansowe”,
• MSR 7 „Sprawozdanie z przepływów pieniężnych”,
• MSSF 7 „Instrumenty finansowe: ujawnianie informacji”.

Jednocześnie projekt uwzględnia specyfikę polskich przepisów i przewiduje uproszczenia dla małych i mikro jednostek. Dzięki temu ma być rozwiązaniem bardziej praktycznym i łatwiejszym w stosowaniu niż same standardy międzynarodowe.

Szczegółowe wytyczne

Projektowane regulacje zawierają też szczegółowe wskazówki dotyczące prezentacji skutków transakcji faktoringu w sprawozdaniu finansowym faktoranta. Wytyczne obejmują zarówno faktoring należności (zwykły), jak i faktoring zobowiązań (odwrotny), który w ostatnich latach zyskuje coraz większą popularność wśród przedsiębiorstw.

Definicje

Faktorant:

• w wypadku faktoringu zwykłego – wierzyciel, który ma prawo do otrzymania zapłaty od swoich odbiorców za należności z tytułu dostaw i usług;
• w wypadku faktoringu odwrotnego – dłużnik, który ma zobowiązania wobec swoich dostawców.

Finansujący (faktor):

• w wypadku faktoringu zwykłego – jednostka, na którą faktorant przenosi należność z tytułu dostaw i usług;
• w wypadku faktoringu odwrotnego – jednostka, która przejmuje od faktoranta zobowiązanie z tytułu dostaw i usług.

Faktoring zwykły (faktoring należności z tytułu dostaw i usług) – transakcja polegająca na przeniesieniu na finansującego (Faktora) należności z tytułu dostaw i usług faktoranta.

Wyróżnia się:

• faktoring bez regresu (pełny, właściwy, prawidłowy) – umowa faktoringu, na skutek której faktorant przekazuje na finansującego (faktora) zasadnicze ryzyko i prawo do zasadniczej części korzyści ekonomicznych związanych z należnością z tytułu dostaw i usług;
• faktoring z regresem (niepełny, niewłaściwy, nieprawidłowy) – umowa faktoringu, na skutek której faktorant zachowuje zasadnicze ryzyko i prawo do zasadniczej części korzyści ekonomicznych związanych z należnością z tytułu dostaw i usług;
• faktoring mieszany – umowa faktoringu, na skutek której zasadnicze ryzyko i prawo do zasadniczej części korzyści ekonomicznych związanych z należnością z tytułu dostaw i usług są dzielone pomiędzy faktoranta a finansującego (faktora).

Faktoring cichy – transakcja, w której odbiorca nie zostaje zawiadomiony o przeniesieniu należności na finansującego. Faktorant w dalszym ciągu otrzymuje wówczas środki pieniężne tytułem spłaty należności na swój rachunek bankowy i jednocześnie zobowiązuje się przekazać te środki finansującemu w terminach przewidzianych w umowie faktoringowej.

Faktoring odwrotny (faktoring zobowiązań z tytułu dostaw i usług) – transakcja polegająca na przejęciu przez finansującego (faktora) zobowiązań faktoranta z tytułu dostaw i usług w celu ich uregulowania. W ramach tej transakcji finansujący dokonuje płatności na rzecz dostawcy, a faktorant reguluje należność wobec finansującego w ustalonym, zwykle odroczonym terminie. Faktoring odwrotny jest również nazywany finansowaniem łańcucha dostaw lub finansowaniem zobowiązań.

Ujęcie faktoringu należności

Projekt KSR przewiduje dwa modele ujmowania przez faktoranta skutków zawartej umowy faktoringu należności:

• model ogólny,
• model skrócony.

Wybór modelu przez jednostkę

Jednostka, która nie stosuje przepisów dotyczących instrumentów finansowych wydanych na podstawie art. 81 ust. 2 pkt 4 u.r. (obecnie: rozporządzenie ministra finansów z 17 listopada 2024 r. w sprawie uznawania i metod wyceny oraz ujawniania i prezentacji instrumentów finansowych), powinna określić w polityce rachunkowości, który z modeli wykorzystuje do analizy i ujmowania transakcji faktoringu zwykłego.

Z kolei jednostka, która stosuje przepisy o instrumentach finansowych, do analizy i ujmowania faktoringu zwykłego zawsze wykorzystuje model ogólny.

Model ogólny wymaga od faktoranta dokonania analizy w zakresie przeniesienia na finansującego zasadniczego ryzyka i prawa do zasadniczej części korzyści ekonomicznych związanych z należnością.

Model skrócony natomiast pozwala faktorantowi na zaprzestanie ujmowania należności tylko wtedy, kiedy na skutek zawarcia umowy faktoringu zwykłego faktorant nie jest narażony na jakikolwiek poziom ryzyka związanego z należnością.

Zasadą nadrzędną w obydwu modelach jest rzetelne i jasne przedstawienie sytuacji majątkowej i finansowej jednostki. Jednocześnie w modelu skróconym nacisk położony jest na zasadę ostrożności. W modelu skróconym faktoring mieszany skutkuje ujęciem wyższej wartości zobowiązania wobec finansującego niż w przypadku modelu ogólnego. W załączniku nr 2 do standardu przedstawiono w formie tabelarycznej główne różnice pomiędzy modelem ogólnym oraz skróconym.

*Uwaga od autorek artykułu: wskazanie poziomu ok. 10 proc. jako „progu praktycznego” przy ocenie przeniesienia ryzyk i korzyści wynika z objaśnień do projektu KSR. Nie jest to sztywna granica normatywna, lecz przykład pomocny w praktyce stosowania modelu ogólnego.

Uwaga! W praktyce oznacza to, że przy stosowaniu modelu ogólnego faktorant dokładnie analizuje, które ryzyka i korzyści przeniesiono, aby prawidłowo wyksięgować należność. Natomiast w modelu skróconym większą wagę przywiązuje się do ostrożnej wyceny i uwzględnienia ewentualnych zobowiązań, co zapewnia ochronę przed nadmiernym zmniejszeniem aktywów lub przychodów w sprawozdaniu finansowym.

Aby ułatwić stosowanie obu modeli w praktyce, projekt KSR nie ogranicza się do samych opisów. Zostały opracowane także graficzne schematy decyzyjne, które krok po kroku prowadzą księgowego przez proces oceny.

Drzewa decyzyjne dla faktoringu zwykłego

W przypadku transakcji faktoringu zwykłego faktorant musi ustalić, czy na skutek zawarcia umowy z finansującym powinien kontynuować ujmowanie należności, czy też zaprzestać jej ujmowania.

Jeżeli należność pozostaje w księgach, wówczas środki pieniężne otrzymane od finansującego stanowią de facto pożyczkę pod zastaw należności.

W projekcie KSR zaprezentowano dwa schematy – tzw. drzewa decyzyjne, które pomagają w tej ocenie. Oparte są one na analizie szeregu warunków, zarówno ilościowych, jak i jakościowych.

• w ramach modelu ogólnego faktorant posługuje się schematem 1,
• w ramach modelu skróconego – schematem 2.

Przykłady zastosowania w praktyce

Projekt KSR uzupełnia opis modeli i schematów decyzyjnych o konkretne przykłady transakcji. Dzięki nim łatwiej zobaczyć, w jakich sytuacjach należność powinna zostać wyksięgowana z ksiąg faktoranta, a kiedy nadal pozostaje w bilansie.

Wskazówki dla modelu ogólnego

Analiza umowy faktoringu w modelu ogólnym bazuje na pojęciu „zasadniczego ryzyka i prawa do zasadniczej części korzyści ekonomicznych”. W projekcie KSR zawarto przykłady, które objaśniają schemat postępowania przy analizie takich umów. Wskazano przy tym, że faktorant powinien w swojej polityce rachunkowości określić metodologię oceny istotności ryzyka i korzyści związanych z należnością. Powinien również wskazać, w jakich warunkach dochodzi do przeniesienia zasadniczego ryzyka i prawa do zasadniczej części korzyści ekonomicznych związanych z należnością.

W projekcie KSR podkreślono także, że w celu uniknięcia nakładania na faktoranta obowiązku dokonywania jedynie „mechanicznych ocen” w zakresie tego, co oznacza pojęcie „zasadnicze ryzyko i prawo do zasadniczej części korzyści ekonomicznych”, pozostawiono miejsce na jego osąd. Oceniając umowę, faktorant powinien brać pod uwagę m.in. wrażliwość obliczeń na zmiany założeń.

KSR przypomniał, że to właśnie faktorant – w ramach przyjętej metodologii – określa granice, w ramach których możliwe jest stwierdzenie, iż ryzyko i korzyści związane z należnością zostały zasadniczo zachowane lub przekazane na finansującego. Jako cenną praktyczną wskazówkę należy uznać stwierdzenie, że co do zasady przekazanie zasadniczego ryzyka i prawa do zasadniczej części korzyści ekonomicznych na finansującego może mieć miejsce wtedy, gdy ryzyko i korzyści zachowane przez faktoranta po zawarciu umowy faktoringu wynoszą nie więcej niż 10 proc. ryzyka i korzyści, na które był on narażony przed jej zawarciem.

Uwaga! W modelu ogólnym czynnik ludzki i osąd kierownika jednostki mają istotne znaczenie. Nie wystarczy stosować mechanicznej oceny – faktorant samodzielnie określa granice, w których ryzyko i korzyści związane z należnością mogą zostać uznane za zasadniczo przekazane na finansującego. Przekroczenie progu około 10 proc. ryzyka pozostającego u faktoranta może wskazywać, że należność nadal powinna być ujmowana w księgach jako aktywo faktoranta.

Faktoring mieszany

Z projektu KSR wynika również, że w niektórych przypadkach – na podstawie umowy faktoringu zwykłego – zasadnicze ryzyko i prawo do zasadniczej części korzyści ekonomicznych związane z posiadaniem należności nie zostają ani w pełni przeniesione, ani zachowane przez faktoranta. Będzie tak w przypadku zawarcia transakcji faktoringu mieszanego, w ramach której dochodzi do podziału ryzyka i korzyści pomiędzy faktoranta a finansującego.

Odrębnie zostały także omówione sytuacje, gdy transakcja faktoringu mieszanego przybiera formę gwarantowania finansującemu pokrycia strat wynikających z należności za wynagrodzeniem.

Na rynku spotyka się różne odmiany faktoringu mieszanego, np. ograniczenie regresu wyłącznie do wybranych odbiorców lub tylko do określonego procentu wartości należności. Każda z takich konstrukcji wymaga indywidualnej oceny, czy zasadnicze ryzyka i korzyści zostały przeniesione.

W przypadku faktoringu mieszanego należności zazwyczaj pozostają w bilansie faktoranta, ponieważ nie można jednoznacznie stwierdzić, że zasadnicze ryzyka i korzyści zostały przeniesione. Otrzymane środki traktuje się jako zobowiązanie wobec finansującego. W rachunku zysków i strat faktorant ujmuje natomiast koszty odsetek oraz ewentualne koszty związane z gwarantowanym pokryciem części strat kredytowych.

Uwaga! KSR podkreśla, że ocena takich transakcji może być szczególnie złożona, gdyż stopień podziału ryzyk i korzyści zależy od wielu czynników – nie tylko od zapisów umownych, lecz także od realnych możliwości dochodzenia roszczeń przez finansującego, czy też od sposobu ustalenia limitów regresu.

Na rynku spotyka się również rozwiązania hybrydowe, np. faktoring cichy z częściowym regresem lub faktoring, w którym regres ogranicza się wyłącznie do ryzyka kursowego. Każdy taki przypadek wymaga indywidualnej analizy w świetle kryteriów modelu ogólnego.

Uwaga! W faktoringu mieszanym brak jednoznacznego przeniesienia ryzyka i korzyści oznacza, że należności pozostają w bilansie faktoranta, a otrzymane środki są ujmowane jako zobowiązanie wobec finansującego. Każda transakcja wymaga indywidualnej oceny w kontekście modelu ogólnego, uwzględniając realne ryzyko, zapisy umowne oraz ewentualne ograniczenia regresu.

Wskazówki dla modelu skróconego

Odrębne wskazówki przewidziano dla jednostek stosujących model skrócony, które nie przeprowadzają pełnej analizy ryzyk i korzyści, lecz koncentrują się na ocenie, czy jakiekolwiek ryzyko pozostaje przy faktorancie.

Jednostki stosujące model skrócony oceniają przede wszystkim, czy na skutek zawartej umowy faktoringu zwykłego faktorant jest narażony na jakiekolwiek ryzyko wynikające z posiadania należności. W wypadku kiedy:

a) faktorant przenosi całe ryzyko związane z posiadaniem należności – zaprzestaje jej ujmowania, albo

b) faktorant zachowuje jakikolwiek poziom ryzyka związanego z posiadaniem należności – kontynuuje ujmowanie należności.

W modelu skróconym zawarcie transakcji faktoringu mieszanego, w ramach którego dochodzi do dzielenia ryzyka i korzyści pomiędzy faktoranta a finansującego, będzie skutkowało kontynuowaniem ujmowania należności przez faktoranta.

W tym wypadku faktorant nie dokonuje szacunku zmiany poziomu ryzyka związanego z należnością na skutek zawartej umowy faktoringu zwykłego, ale ustala, czy ryzyko to zostało w całości przeniesione na finansującego. Projekt KSR podpowiada, iż faktorant jest w dalszym ciągu narażony na ryzyko związane z należnością będącą przedmiotem faktoringu, jeżeli m.in.:

a) w przypadku faktoringu jawnego faktorant jest zobowiązany do przejęcia zwrotnego (odwrócenia procesu cesji) całości lub części należności w wypadku, gdy odbiorca nie dokona spłaty/całkowitej spłaty/spłaty w terminie;

b) w przypadku faktoringu cichego faktorant jest zobowiązany do przekazania środków pieniężnych finansującemu, pomimo tego że nie otrzymał płatności od odbiorcy;

c) faktorant jest zobowiązany do wypłat dodatkowych kwot na mocy umowy lub dodatkowej umowy gwarancyjnej w wypadku braku płatności przez odbiorcę, opóźnienia płatności przez odbiorcę, niemożności realizacji zabezpieczenia udzielonego przez odbiorcę lub innych zdarzeń typowych dla ryzyka kredytowego danej należności lub portfela, do którego dana należność należy;

d) w niektórych sytuacjach faktorant ma prawo lub jest zobowiązany do dokonania zamiany należności będącej przedmiotem faktoringu na inną należność.

W konsekwencji – w wypadku, kiedy na skutek zawarcia transakcji faktoringu zwykłego faktorant zachował jakikolwiek poziom ryzyka związanego z należnością – kontynuuje on ujmowanie należności.

Uwaga! Model skrócony jest rozwiązaniem prostszym, ale bardziej restrykcyjnym niż model ogólny. Wystarczy, że przy faktorancie pozostaje choćby minimalny poziom ryzyka, a należność pozostaje w jego księgach. W praktyce oznacza to, że faktoring pełny (bez regresu) zwykle prowadzi do wyksięgowania należności, natomiast faktoring z regresem lub mieszany – do ich dalszego ujmowania przez faktoranta. Daje to użytkownikom sprawozdania finansowego bardziej ostrożny obraz sytuacji, choć czasem kosztem mniejszej elastyczności w ocenie nietypowych umów.

Praktyczne przykłady ewidencji

Aby ułatwić stosowanie zasad przedstawionych w projekcie Krajowego Standardu Rachunkowości dotyczącym faktoringu, poniżej prezentujemy autorskie przykłady transakcji wraz z ich analizą i pełnymi zapisami księgowymi. Pokazują one krok po kroku, jak w praktyce rozpoznać, czy należność powinna pozostać w księgach faktoranta, czy też należy ją wyksięgować, a także jak ująć środki pieniężne i koszty finansowe związane z faktoringiem. W przykładach zostały zastosowane dwa modele oceny przewidziane w projekcie KSR. Takie zestawienie ma ułatwić księgowym przełożenie zapisów standardu na konkretne operacje gospodarcze i uniknięcie błędów w ewidencji oraz prezentacji faktoringu w sprawozdaniu finansowym.

ujęcie faktoringu odwrotnego

W przypadku faktoringu odwrotnego (zobowiązaniowego) projekt KSR zwraca szczególną uwagę na prawidłową klasyfikację zobowiązań w bilansie. Co do zasady zobowiązania objęte umową faktoringu odwrotnego ujmuje się w pozycji „Zobowiązania z tytułu dostaw i usług”, przy czym jednostka powinna w informacji dodatkowej ujawnić wartość zobowiązań objętych faktoringiem oraz warunki zawartych umów.

Jednak w sytuacjach, gdy treść ekonomiczna transakcji odpowiada finansowaniu działalności – na przykład przy wydłużeniu terminu płatności, refinansowaniu zobowiązań lub przejęciu przez faktora roli finansującego – konieczne może być przeklasyfikowanie tych zobowiązań i ujęcie ich jako zobowiązań finansowych wobec faktora.

Takie rozróżnienie wpływa nie tylko na prezentację w bilansie, ale również na klasyfikację przepływów pieniężnych. Projekt KSR wyraźnie wskazuje, że jedynie analiza treści i warunków umowy pozwala ustalić, czy dana transakcja ma charakter regulowania zobowiązań handlowych, czy faktycznego finansowania działalności.

W tabeli przedstawiamy zestawienie głównych różnic w ujęciu faktoringu odwrotnego.

Uwaga autorek artykułu 1: Projekt KSR podkreśla, że przeklasyfikowanie zobowiązań na finansowe należy rozważać wyłącznie wtedy, gdy treść ekonomiczna transakcji wskazuje, iż w istocie ma ona charakter finansowania działalności.

Uwaga autorek artykułu 2: Przeklasyfikowanie nie jest automatyczne – każdorazowo wymaga analizy treści i warunków umowy faktoringowej, aby ocenić, czy dana transakcja stanowi regulowanie zobowiązań handlowych, czy finansowanie działalności.

Ubezpieczenie należności a umowa faktoringu

W projekcie odniesiono się również do sposobu postępowania w sytuacji, gdy należności będące przedmiotem faktoringu są objęte ubezpieczeniem. Zwrócono uwagę, iż ubezpieczenie należności zawarte na potrzeby transakcji faktoringu może wpływać na ocenę, czy faktorant przeniósł na finansującego ryzyko i korzyści związane z należnością. Umowa ubezpieczenia ogranicza bowiem ryzyko kredytowe związane z należnością.

Wskazano jednak, że na potrzeby oceny, czy ryzyko i korzyści związane z należnością zostały przeniesione na finansującego, jako pierwotną należność należy traktować należność bez umowy ubezpieczenia.

Omówiona została również sytuacja, w której umowa faktoringu zawiera zapis, że faktorant jest zobligowany do zwrócenia finansującemu otrzymanych kwot (np. zaliczki) w przypadku bankructwa ubezpieczyciela. W takim przypadku, jeśli faktorant stosuje model ogólny, ryzyko kredytowe ubezpieczyciela musi zostać uwzględnione w analizie, czy faktorant przeniósł na finansującego ryzyko i korzyści związane z należnością.

Z kolei w modelu skróconym, przy analizie, czy całość ryzyka związanego z należnością została wyeliminowana, faktorant może pominąć prawdopodobieństwo występowania ryzyka kredytowego związanego z niewypłacalnością podmiotu ubezpieczającego (gwarantującego) spłatę należności. Dotyczy to sytuacji, w której – w skrajnie niekorzystnych warunkach – mogłoby dojść do konieczności zapłaty przez faktoranta kwot na rzecz finansującego bez możliwości ich odzyskania od ubezpieczyciela lub gwaranta. Warunkiem jest jednak, aby podmiot ten na moment udzielenia gwarancji lub objęcia należności ubezpieczeniem charakteryzował się wysokim stopniem wiarygodności kredytowej, na przykład był podmiotem finansowym nadzorowanym i niezagrożonym znaczącym ryzykiem niewypłacalności.

W praktyce oznacza to, że ubezpieczenie należności pełni jedynie funkcję dodatkowego zabezpieczenia, a nie decyduje o tym, czy faktorant przeniósł zasadnicze ryzyko i korzyści na finansującego.

Ewidencja w księgach faktoringu należności

Faktorzy muszą pamiętać, że w zależności od typu umowy faktoringu zwykłego (z regresem, bez regresu, mieszany) moment rozpoczęcia ewidencji skutków umowy faktoringowej może się różnić.

Jeżeli wcześniejszym momentem niż otrzymanie środków pieniężnych od finansującego jest przeniesienie ryzyka i korzyści na finansującego, faktorant dokonuje ujęcia skutków zawartej umowy od momentu tego przeniesienia. Taka sytuacja występuje w przypadku faktoringu bez regresu oraz faktoringu mieszanego.

Natomiast jeżeli w wyniku umowy faktoringu nie doszło do przekazania ryzyka i korzyści (faktoring z regresem), faktorant ujmuje skutki umowy w momencie otrzymania środków pieniężnych od finansującego.

W standardzie wskazano również, że w sytuacji, gdy na skutek umowy faktoringu bez regresu faktorant zaprzestaje ujmowania należności w całości, różnica pomiędzy wartością bilansową należności a wartością należnych lub otrzymanych od finansującego środków pieniężnych (dyskonto) obciąża koszty finansowe.

W kolejnych punktach projektu zostały omówione szczegółowe zasady ewidencjonowania zdarzeń w zależności od wariantu umowy faktoringowej, które dodatkowo zilustrowano przykładami w załączniku. Wskazano m.in., że w przypadku, gdy faktorant nie przeniósł na finansującego prawa do otrzymania środków pieniężnych z należności, ale jest zobowiązany do przekazywania otrzymanych kwot finansującemu, należy ewidencjonować przepływy od odbiorcy i ich dalsze przekazanie faktorowi.

W zależności od okoliczności:

• jeżeli w ramach umowy faktoringu bez regresu lub mieszanego faktorant zaprzestaje ujmowania należności w całości lub w części – środki pieniężne otrzymane od odbiorcy są ujmowane jako zobowiązanie wobec finansującego; jego spłata skutkuje zaprzestaniem ujmowania tego zobowiązania,
• jeżeli w ramach umowy faktoringu z regresem faktorant kontynuuje ujmowanie należności i jednocześnie wykazuje zobowiązanie wobec finansującego – otrzymanie zapłaty od odbiorcy powoduje zaprzestanie ujmowania należności, a przekazanie środków finansującemu prowadzi do wyksięgowania zobowiązania wobec niego.

Projekt nowego KSR szczegółowo omawia również zasady prezentowania skutków zawartych umów w bilansie, rachunku zysków i strat oraz rachunku przepływów pieniężnych, a także zawiera zalecenia dotyczące ujawnień w informacji dodatkowej.

Prezentacja wg projektu KSR: zachowanie ryzyka

Projekt KSR wskazuje, jak należy prezentować należności objęte faktoringiem w bilansie, rachunku zysków i strat oraz rachunku przepływów pieniężnych, w sytuacji gdy faktorant kontynuuje ich ujmowanie (np. przy faktoringu z regresem).

Należności objęte faktoringiem, których ujmowanie jest kontynuowane przez faktoranta, są prezentowane zgodnie z załącznikiem nr 1 do u.r. w aktywach bilansu w jednej z wymienionych pozycji:

• B.II.1a) Należności krótkoterminowe od jednostek powiązanych, z tytułu dostaw i usług,
• B.II.2a) Należności krótkoterminowe od pozostałych jednostek, w których jednostka posiada zaangażowanie w kapitale, z tytułu dostaw i usług,
• B.II.3a) Należności krótkoterminowe od pozostałych jednostek, z tytułu dostaw i usług.

Zaleca się, aby faktorant wyodrębnił w ramach odpowiedniej pozycji należności z tytułu dostaw i usług wartość należności objętych faktoringiem zwykłym.

Jeśli chodzi o ujęcie w rachunku zysków i strat, to w tym zakresie wskazano m.in., iż:

• odsetki, które są płacone przez faktoranta na rzecz finansującego w związku z zawartą umową faktoringu zwykłego oraz
• rozliczenie dyskonta od zobowiązania finansowego wycenianego metodą skorygowanej ceny nabycia są prezentowane zgodnie z załącznikiem nr 1 do u.r. w pozycji K.I. Odsetki rachunku zysków i strat. Oczywiście w przypadku, gdy finansujący jest jednostką powiązaną, należy je wyodrębnić w ramach tej pozycji (K.I. Odsetki, w tym dla jednostek powiązanych).

Jeśli powstaje różnica pomiędzy wartością należności, której ujmowania faktorant zaprzestaje lub częściowo zaprzestaje na skutek zawartej transakcji faktoringu (odpowiednio bez regresu oraz mieszanego), a wartością otrzymanych lub należnych od finansującego środków pieniężnych, to prezentowana jest ona zgodnie z załącznikiem nr 1 do u.r. w pozycji K.IV. Inne koszty finansowe rachunku zysków i strat.

W KSR zaznaczono również, iż prezentacja wpływu środków pieniężnych od finansującego w rachunku przepływów pieniężnych zależy od tego, czy na skutek zawartej umowy faktoringu zwykłego faktorant zaprzestaje ujmowania należności, czy kontynuuje jej ujmowanie. Zostało to w projekcie szczegółowo rozpisane w zależności od postanowień umowy (np. w odniesieniu do rachunku przepływów pieniężnych).

Rachunek przepływów pieniężnych

W projekcie KSR szczegółowo wskazano zasady prezentacji wpływów środków pieniężnych od finansującego w rachunku przepływów pieniężnych – w zależności od tego, czy faktorant zaprzestaje ujmowania należności, czy kontynuuje ich ujmowanie.

• Jeżeli faktorant przeniósł na finansującego prawo do otrzymania środków pieniężnych z należności i zaprzestaje ujmowania należności, to wpływ środków pieniężnych od finansującego prezentowany jest w ramach działalności operacyjnej rachunku przepływów pieniężnych.
• Metoda bezpośrednia: pozycja A.I.1. Sprzedaż.
• Metoda pośrednia: pozycja A.II.7. Zmiana stanu należności.
• Jeżeli faktorant przeniósł prawo do otrzymania środków pieniężnych z należności, ale kontynuuje ich ujmowanie, to wpływ środków pieniężnych od finansującego prezentowany jest w ramach działalności finansowej rachunku przepływów pieniężnych.
• Metoda bezpośrednia i pośrednia: pozycja C.I.4. Inne wpływy finansowe.

Ujawnienia w informacji dodatkowej

Komitet KSR wskazał, iż we wprowadzeniu do sprawozdania finansowego faktorant – będący jednostką, która nie stosuje przepisów o instrumentach finansowych – powinien ujawnić, który z modeli do analizy i ujmowania transakcji faktoringu zwykłego wykorzystuje.

Zalecono także, aby w informacji dodatkowej do sprawozdania finansowego ujawniane były informacje na temat każdej istotnej umowy faktoringu zwykłego, które umożliwiają użytkownikom sprawozdań finansowych ocenę:

• wpływu faktoringu na sytuację finansową i przepływy pieniężne jednostki,
• oraz ekspozycji jednostki na ryzyko płynności.

W szczególności ujawnienia powinny dotyczyć:

• istotnych warunków umów faktoringu zwykłego (np. warunki płatności uzgodnione z finansującym, przedstawione finansującemu zabezpieczenia lub gwarancje, wartość przyznanego limitu faktoringowego),
• poziomu wykorzystania limitu faktoringowego na początek i koniec roku obrotowego,
• wartości bilansowej należności objętych faktoringiem zwykłym na początek i koniec roku obrotowego, których ujmowanie faktorant kontynuuje,
• wartości bilansowej zobowiązania wobec finansującego na początek i koniec roku obrotowego, ujętego w ramach faktoringu z regresem i faktoringu mieszanego,
• opisu czynników, które faktorant wziął pod uwagę przy ocenie, czy ujmowanie należności powinno być kontynuowane,
• wartości kosztów poniesionych w roku obrotowym z tytułu zawartych umów faktoringu zwykłego,
• informacji ilościowych i jakościowych dotyczących koncentracji ryzyka płynności w zakresie umów faktoringu zwykłego, w szczególności w stosunku do faktoringu z regresem oraz faktoringu mieszanego,
• kwoty oraz charakteru ograniczeń związanych ze środkami pieniężnymi.

Wskazówki dla faktoringu zobowiązań

Jak zostało już zasygnalizowane, coraz popularniejszy jest obecnie tzw. faktoring odwrotny. Jednostki dokonujące zakupów od dostawców, wykazujące w swoich księgach rachunkowych zobowiązania z tytułu dostaw i usług, jako element zarządzania płynnością zawierają umowy, w ramach których spłaty zobowiązania na rzecz dostawcy dokonuje finansujący, a faktorant jest zobligowany do dokonania płatności na rzecz finansującego w tym samym lub późniejszym terminie. Zapewnia to faktorantowi możliwość odroczenia płatności, a dostawcy – wcześniejsze otrzymanie należności w porównaniu z terminem płatności wskazanym na fakturze.

W projekcie KSR zaznaczono, iż zawarcie transakcji faktoringu odwrotnego może skutkować koniecznością przeklasyfikowania zobowiązania przedstawionego do faktoringu z zobowiązań z tytułu dostaw i usług do zobowiązań z tytułu finansowania udzielonego przez finansującego (pożyczki). Faktorant dokonuje oceny, czy transakcja faktoringu odwrotnego zmienia charakter zobowiązania z tytułu dostaw i usług (zobowiązania handlowego) na zobowiązanie z tytułu finansowania. Jeśli zobowiązanie dotychczas ujmowane jako handlowe zmieniło swój charakter na zobowiązanie finansowe, to faktorant zaprzestaje ujmowania zobowiązania wobec dostawcy i w to miejsce ujmuje zobowiązanie wobec finansującego.

Faktorant prezentuje jako zobowiązanie z tytułu dostaw i usług takie zobowiązanie, które:

• odpowiada wartości zakupionych dóbr lub usług,
• jest zafakturowane lub formalnie uzgodnione z dostawcą, nawet jeśli faktura nie została jeszcze fizycznie otrzymana,
• stanowi część kapitału pracującego wykorzystywanego przez faktoranta w ramach normalnego cyklu operacyjnego.

Kryteria oceny charakteru zobowiązania

W celu dokonania oceny, faktorant bierze pod uwagę m.in., czy w ramach zawartej umowy faktoringu odwrotnego:

• jest zobligowany do przedstawienia finansującemu dodatkowego zabezpieczenia, które nie występuje w ramach zwykłej transakcji zakupu z dostawcą,
• termin płatności zobowiązania wobec finansującego jest istotnie wydłużony względem terminu płatności uzgodnionego z dostawcą,
• koszty transakcji ponosi faktorant czy dostawca – jeśli koszty ponosi faktorant, może to wskazywać na wynagrodzenie dla finansującego z tytułu udzielonego finansowania; jeśli koszty ponosi dostawca (np. dyskonto za wcześniejszą płatność), może to potwierdzać handlowy charakter zobowiązania.

Faktorant bierze pod uwagę również inne niż wymienione zapisy umowy faktoringowej. Ocena wymaga osądu kierownika jednostki. KSR zaleca, aby jednostka w swojej polityce rachunkowości określiła zasady klasyfikacji zobowiązań z tytułu faktoringu odwrotnego, w tym:

• przesłanki wskazujące na zmianę charakteru zobowiązania handlowego na zobowiązanie finansowe,
• progi ilościowe, np. dotyczące istotnego wydłużenia terminu płatności.

Również w odniesieniu do umów faktoringu odwrotnego w projekcie KSR zawarte są wskazania dotyczące prezentacji w bilansie, rachunku zysków i strat, rachunku przepływów pieniężnych oraz ujawnień w informacji dodatkowej.

Ujęcie faktoringu zobowiązań

Faktoring odwrotny dotyczy finansowania zobowiązań z tytułu dostaw i usług. W praktyce oznacza to, że finansujący reguluje płatność wobec dostawcy faktoranta, a faktorant rozlicza się już bezpośrednio z finansującym. Projekt KSR wskazuje, że sposób prezentacji takich transakcji zależy od tego, czy mają one charakter typowego kredytowania, czy też zmieniają charakter zobowiązań handlowych.

Kluczowe zasady są następujące:

• co do zasady zobowiązanie wobec dostawcy zostaje zastąpione zobowiązaniem wobec finansującego,
• jeśli warunki umowy odbiegają istotnie od standardowego kredytowania, konieczna jest szczegółowa analiza,
• ujawnienia w sprawozdaniu finansowym powinny jasno wskazywać, że zobowiązanie ma charakter finansowy, a nie handlowy.

Z projektu KSR wynika, że:

• jeżeli faktoring odwrotny zmienia charakter zobowiązania (czyli to już finansowanie, a nie zobowiązanie handlowe) → w bilansie wykazuje się je jako zobowiązanie finansowe wobec finansującego, a nie w pozycji „Zobowiązania z tytułu dostaw i usług”;
• jeżeli faktoring odwrotny nie zmienia charakteru (np. szybka płatność na rzecz dostawcy, brak dodatkowych zabezpieczeń, koszty po stronie dostawcy) → pozostaje w zobowiązaniach handlowych;
• koszty związane z faktoringiem odwrotnym (odsetki, prowizje) ujmuje się jako koszty finansowe (tak jak w kredycie/pożyczce), a nie jako koszty operacyjne zakupu;
• jeśli faktoring odwrotny skutkuje zmianą charakteru zobowiązania → przepływy prezentuje się w działalności finansowej (analogicznie jak spłatę pożyczek/kredytów), a jeśli nie zmienia charakteru → przepływy pozostają w działalności operacyjnej (tak jak typowe rozliczenie zobowiązań z dostawcami).

Ujawnienia w informacji dodatkowej

Projekt wymaga, aby jednostki ujawniały:

• istotne warunki umów faktoringu odwrotnego (okres spłaty, zabezpieczenia, koszty, kto je ponosi – dostawca czy faktorant),
• wartość zobowiązań objętych faktoringiem odwrotnym,
• wskazanie, czy klasyfikacja to zobowiązania handlowe czy finansowe,
• wpływ na płynność i strukturę finansowania jednostki. ©℗