Jak ujmować w księgach świadczenie usług finansowych?

Rozpoczęłam pracę w księgowości. Zdarzają się klienci, którzy świadczą usługi finansowe. Kiedy są one zwolnione, a kiedy opodatkowane VAT? Jakie operacje księgowe są z nimi związane?

Usługi finansowe – w zależności od rodzaju – podlegają zwolnieniu lub opodatkowaniu VAT. Trzeba je też w określony sposób ewidencjonować w księgach rachunkowych. I tak, zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 7, 12, 38–41 ustawy o VAT, zwolnieniu od VAT podlegają następujące usługi finansowe:

1) transakcje, łącznie z pośrednictwem, dotyczące walut, banknotów i monet używanych jako prawny środek płatniczy, z wyłączeniem banknotów i monet będących przedmiotami kolekcjonerskimi, za które uważa się monety ze złota, srebra lub innego metalu oraz banknoty, które nie są zwykle używane jako prawny środek płatniczy lub które mają wartość numizmatyczną. Z nimi związane są następujące operacje księgowe:

• zakup waluty obcej w banku w celu zapłaty zobowiązań: Wn konto 13 „Rachunki bankowe-rachunki walutowe”; Ma konto 13 „Rachunki bankowe-rachunki bieżące”,
• odsprzedaż waluty obcej bankowi po jej otrzymaniu od kontrahenta wskutek zapłaty przez niego należności: Wn konto 13 „Rachunki bankowe-rachunki bieżące”; Ma konto 13 „Rachunki bankowe-rachunki walutowe”,
• regulowanie zobowiązań walutą obcą może powodować powstanie różnic kursowych od własnych środków pieniężnych: Wn konto 21 „Rozrachunki z dostawcami”; Ma konto 13 „Rachunki bankowe-rachunki walutowe” oraz różnice kursowe: Wn konto 13 „Rachunki bankowe-rachunki walutowe”; Ma konto 75-0 „Przychody finansowe” lub Wn konto 75-1 „Koszty finansowe”; Ma konto 13 „Rachunki bankowe-rachunki walutowe”; różnice kursowe od własnych środków pieniężnych mogą również powstawać wskutek otrzymania zapłaty w walucie obcej: Wn konto 13 „Rachunki bankowe – rachunki walutowe”; Ma konto 20 „Rozrachunki z odbiorcami” oraz różnice kursowe: Wn konto 13 „Rachunki bankowe – rachunki walutowe”; Ma konto 75-0 „Przychody finansowe” lub Wn konto 75-1 „Koszty finansowe”; Ma konto 13 „Rachunki bankowe – rachunki walutowe”;

2) usługi zarządzania: funduszami inwestycyjnymi, alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi i zbiorczymi portfelami papierów wartościowych, portfelami inwestycyjnymi funduszy inwestycyjnych i alternatywnych funduszy inwestycyjnych, ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, otwartymi funduszami emerytalnymi oraz dobrowolnymi funduszami emerytalnymi, funduszem gwarancyjnym, pracowniczymi programami emerytalnymi, obowiązkowym systemem rekompensat oraz funduszem rozliczeniowym, pracowniczymi planami kapitałowymi;

3) usługi udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych (księguje się je: Wn konto 24 „Pozostałe rozrachunki”; Ma konto 13 „Rachunki bankowe”) oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu usług udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych, a także zarządzanie kredytami lub pożyczkami pieniężnymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę;

4) usługi w zakresie udzielania poręczeń, gwarancji i wszelkich innych zabezpieczeń transakcji finansowych i ubezpieczeniowych (ewidencja pozabilansowa Ma konto 29 „Zobowiązania warunkowe”) oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu tych usług, a także zarządzanie gwarancjami kredytowymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę;

5) usługi w zakresie depozytów środków pieniężnych, prowadzenia rachunków pieniężnych, wszelkiego rodzaju transakcji płatniczych, przekazów i transferów pieniężnych, długów, czeków, a także usługi pośrednictwa w świadczeniu tych usług. Tu z kolei są następujące operacje księgowe:

• potwierdzenie czeku własnego: Wn konto 13 „Rachunki bankowe – rachunek czeków potwierdzonych”; Ma konto 13 „Rachunki bankowe – rachunek bieżący”,
• realizacja czeku własnego: Wn konto 21 „Rozrachunki z dostawcami” lub konto 24 „Pozostałe rozrachunki”; Ma konto konto 13 „Rachunki bankowe – rachunek czeków potwierdzonych”,
• otrzymanie czeku obcego: Wn konto 14 „Krótkoterminowe aktywa finansowe”; Ma konto 20 „Rozrachunki z odbiorcami” lub konto 24 „Pozostałe rozrachunki”,
• złożenie czeku obcego w banku do realizacji: Wn konto 10 „Kasa” lub konto 13-9 „Środki pieniężne w drodze”; Ma konto 14 „Krótkoterminowe aktywa finansowe”,
• realizacja czeku obcego: Wn konto 13 „Rachunki bankowe”; Ma konto 13-9 „Środki pieniężne w drodze”),
• wystawienie weksla własnego: Wn konto 21 „Rozrachunki z dostawcami”; Wn konto 75-1 „Koszty finansowe”; Ma konto 24 „Pozostałe rozrachunki”,
• wykup weksla własnego: Wn konto 24 „Pozostałe rozrachunki”; Ma konto 13 „Rachunki bankowe”,
• otrzymanie zapłaty należności wekslem obcym: Wn konto 14 „Krótkoterminowe aktywa finansowe”; Ma konto 20 „Rozrachunki z odbiorcami” lub konto 24 „Pozostałe rozrachunki”; Ma konto 75-0 „Przychody finansowe”,
• wykup weksla przez wystawcę w terminie płatności: Wn konto 13 „Rachunki bankowe”; Ma konto 14 „Krótkoterminowe aktywa finansowe”;

6) usługi, w tym także usługi pośrednictwa, których przedmiotem są udziały w spółkach, z wyłączeniem usług przechowywania tych udziałów i zarządzania nimi,

7) usługi, których przedmiotem są instrumenty finansowe, z wyłączeniem przechowywania tych instrumentów i zarządzania nimi, oraz usługi pośrednictwa w tym zakresie.

Przy czym zwolnienia od VAT ww. usług finansowych nie mają zastosowania do:

• czynności ściągania długów, w tym faktoringu (Wn konto 24 „Pozostałe rozrachunki – rozrachunki z dłużnikiem”; Ma konto 24 „Pozostałe rozrachunki – rozrachunki ze zbywcą wierzytelności”; Ma konto 84 „Rozliczenia międzyokresowe przychodów” oraz Wn konto 24 „Pozostałe rozrachunki – rozrachunki ze zbywcą wierzytelności”; Ma konto 13 „Rachunki bankowe” oraz Wn konto 13 „Rachunki bankowe”; Ma konto 24 „Pozostałe rozrachunki – rozrachunki z dłużnikiem” oraz Wn konto 84 „Rozliczenia międzyokresowe przychodów”; Ma konto 24 „Pozostałe rozrachunki – rozrachunki z dłużnikiem”; Ma konto 75-0 „Przychody finansowe”),
• usług doradztwa oraz usług w zakresie leasingu:
• leasing operacyjny: Wn konto 20 „Rozrachunki z odbiorcami”; Ma konto 22 „Rozrachunki publicznoprawne – VAT”; Ma konto 84 „Rozliczenia międzyokresowe przychodów” oraz zarachowanie przychodu do właściwego okresu sprawozdawczego: Wn konto 84 „Rozliczenia międzyokresowe przychodów”; Ma konto 70-0 „Sprzedaż usług” lub konto 76-0 „Pozostałe przychody operacyjne”;
• leasing finansowy: Wn konto 24 „Pozostałe rozrachunki – rozrachunki z korzystającym z tytułu przedmiotu leasingu”; Ma konto 01 „Środki trwałe” lub konto 02 „Wartości niematerialne i prawne” lub konto 04 „Inwestycje w nieruchomości i prawa” lub konto 08 „Środki trwałe w budowie” lub konto 33 „Towary” lub konto 60 „Wyroby gotowe” oraz opłata wstępna netto, część kapitałowa opłaty podstawowej netto, opłata końcowa netto: Wn konto 24 „Pozostałe rozrachunki – rozrachunki bieżące z korzystającym”; Ma konto 24 „Pozostałe rozrachunki – rozrachunki z korzystającym z tytułu przedmiotu leasingu” oraz część odsetkowa opłaty podstawowej: Wn konto 24 „Pozostałe rozrachunki – rozrachunki bieżące z korzystającym”; Ma konto 22 „Rozrachunki publicznoprawne – VAT”; Ma konto 70-0 „Sprzedaż produktów” lub konto 75-0 „Przychody finansowe”.

Kiedy rezygnacja

Podatnik VAT może zrezygnować ze zwolnienia od tego podatku ww. usług finansowych świadczonych na rzecz innych podatników VAT i wybrać ich opodatkowanie, pod warunkiem że jest zarejestrowany jako podatnik VAT czynny oraz złożył naczelnikowi urzędu skarbowego pisemne zawiadomienie o wyborze opodatkowania tych usług przed początkiem okresu rozliczeniowego, od którego rezygnuje ze zwolnienia. Podatnik VAT może także, nie wcześniej niż po upływie dwóch lat, licząc od początku okresu rozliczeniowego, od którego wybrał opodatkowanie usług finansowych, ponownie skorzystać ze zwolnienia od opodatkowana VAT tych usług pod warunkiem złożenia naczelnikowi urzędu skarbowego pisemnego zawiadomienia o rezygnacji z opodatkowania przed początkiem okresu rozliczeniowego, od którego ponownie będzie korzystał ze zwolnienia od VAT.

Ponadto podatnik VAT, który zrezygnował z opodatkowania tym podatkiem, może ponownie wybrać opodatkowanie nie wcześniej niż po upływie dwóch lat, licząc od początku okresu rozliczeniowego, od którego ponownie korzysta ze zwolnienia. Trzeba przy tym pamiętać, że podejmując decyzję o opodatkowaniu VAT usług finansowych, trzeba nim objąć wszystkie z tych usług. Nie można więc zrezygnować ze zwolnienia od VAT tylko w odniesieniu do wybranych usług finansowych (np. usług w zakresie udzielania poręczeń i gwarancji), a w stosunku do pozostałych usług nadal stosować zwolnienie od VAT.

Zwolnienie dotyczące usług, których przedmiotem są udziały w spółkach (Wn konto 03 „Długoterminowe aktywa finansowe” lub konto 14 „Krótkoterminowe aktywa finansowe”; Ma konto 24 „Pozostałe rozrachunki” oraz Wn konto 24 „Pozostałe rozrachunki”; Ma konto 13 „Rachunki bankowe”) oraz instrumenty finansowe, nie ma zastosowania do usług dotyczących praw i udziałów odzwierciedlających:

• tytuł prawny do towarów,
• tytuł własności nieruchomości,
• prawa rzeczowe dające ich posiadaczowi prawo do korzystania z nieruchomości,
• udziały i inne tytuły prawne dające ich posiadaczowi prawne lub faktyczne prawo własności lub posiadania nieruchomości lub jej części,
• prawa majątkowe, których instrumentami bazowymi są towary, mierniki i limity wielkości produkcji oraz uprawnienia do emisji zanieczyszczeń, które mogą być zrealizowane poprzez dostawę towarów lub świadczenie usług innych niż zwolnione z podatku VAT.