Rachunek przepływów pieniężnych (ang. cash flow) jest jednym z elementów sprawozdania finansowego. Jest trudny, ponieważ w przeciwieństwie do bilansu oraz rachunku zysków i strat sporządzany nie jest na podstawie zasady memoriału, tylko na zasadzie kasowej. Dodatkowo systemy księgowe z reguły nie umożliwiają sporządzania tego raportu bezpośrednio na podstawie danych z ksiąg. Trzeba je dopiero przygotować. Cash flow nie jest obowiązkowym elementem każdego sprawozdania finansowego. Nawet jednostki, których sprawozdania podlegają obowiązkowemu badaniu przez biegłego rewidenta, mogą zostać zwolnione z jego sporządzania na podstawie art. 3 ust. 1a lub 1c ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 217; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2106; dalej: u.r.) - poprzez podjęcie stosownej decyzji przez organ zatwierdzający sprawozdania finansowe. Z innej zaś strony wiele jednostek przygotowuje cash flow dobrowolnie na potrzeby zarządcze albo dla banków lub innych instytucji finansowych, od których pozyskują środki pieniężne.
dr Katarzyna Trzpioła, ekspert ds. finansów i rachunkowości, Wydział Zarządzania UW
Ustawa o rachunkowości w minimalnym zakresie - załącznik nr 1 i art. 48b oraz 55 ‒ zawiera wskazówki dotyczące sporządzania rachunku przepływów pieniężnych. Lukę tę uzupełnia Krajowy Standard Rachunkowości 1 „Rachunek przepływów pieniężnych”. Standard ten określa szczegółowe zasady sporządzania rachunku przepływów pieniężnych zgodnie z wymogami załącznika nr 1 do u.r. oraz skonsolidowanego rachunku przepływów pieniężnych. KSR 1 wskazuje, że jego postanowienia należy też odpowiednio stosować do sporządzania rachunku przepływów pieniężnych przez banki, zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji oraz inne instytucje finansowe, których dotyczą załączniki nr 2 i 3 do u.r. Rachunek przepływów pieniężnych prezentuje zmiany środków pieniężnych i ich ekwiwalentów, jakie nastąpiły w ramach działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej. [tabela 1] Każda jednostka musi zidentyfikować, które wpływy i wydatki są właściwe dla poszczególnych rodzajów działalności przy uwzględnieniu specyfiki danego podmiotu. [przykład 1] Zgodnie z podstawową zasadą jedna operacja lub zdarzenie może obejmować różnie klasyfikowane przepływy pieniężne. Dla ujednolicenia podejścia KSR zaleca, aby pieniężne koszty i korzyści związane z daną operacją lub zdarzeniem były zaliczane do tego samego rodzaju działalności co właściwe zdarzenie (operacja), z którym się wiążą. [przykłady 2 i 3]
Tabela 1. Definicje działalności na potrzeby przepływów ©℗
| Rodzaj działalności | Charakterystyka |
| Operacyjna | Podstawowy rodzaj działalności jednostki oraz inne rodzaje działalności, niezaliczone do działalności inwestycyjnej (lokacyjnej) lub finansowej. |
| Inwestycyjna (lokacyjna) | Jej przedmiotem jest nabywanie lub zbywanie rzeczowych aktywów trwałych (środków trwałych, środków trwałych w budowie), wartości niematerialnych i prawnych, długoterminowych inwestycji, w tym inwestycji w nieruchomości i prawa, krótkoterminowych aktywów finansowych (z wyjątkiem środków pieniężnych i ich ekwiwalentów) oraz wszystkie związane z tym pieniężne koszty i korzyści, z wyjątkiem dotyczących podatku dochodowego. |
| Finansowa | Jej przedmiotem jest pozyskiwanie innych niż działalność operacyjna źródeł finansowania, w tym także zwiększających kapitał (fundusz) własny, lub ich spłata oraz związane z tym pieniężne koszty, w tym prowizje, odsetki i dywidendy, oraz korzyści, z wyjątkiem dotyczących podatku dochodowego. Wystąpienie przepływów pieniężnych w działalności finansowej powoduje zmiany rozmiarów i relacji kapitału (funduszu) własnego i zadłużenia jednostki (jeżeli jednostka korzysta z obcych źródeł finansowania). |
przykład 1
Pożyczki ©℗
Spółka A zajmuje się udzielaniem pożyczek osobom fizycznym. Jest to dla tego podmiotu podstawowa działalność, dlatego wpływy i wydatki wynikające z udzielenia i otrzymywania zwrotów pożyczek będą zaprezentowane jako przepływy z działalności operacyjnej.
W spółce B, która zajmuje się sprzedażą laptopów, udzielenie pożyczki spółce C będzie zaprezentowane w ramach działalności inwestycyjnej tej spółki. Spółka B nie zajmuje się na co dzień udzielaniem pożyczek, więc w tym wypadku jest to forma inwestycji finansowej.
W spółce C, która zaciągnęła pożyczkę od spółki B, pożyczka jest źródłem finansowania działalności, zatem będzie zaprezentowana jako wpływy z działalności finansowej.
przykład 2
Kredyt ©℗
Spłata kredytu dewizowego obejmuje spłatę zarówno należności głównej, jak i odsetek, prowizji bankowej oraz zrealizowanych różnic kursowych. Kwotę główną kredytu łącznie ze zrealizowanymi różnicami kursowymi zalicza się w każdym przypadku do przepływów działalności finansowej. Również odsetki i prowizje klasyfikuje się do przepływów działalności finansowej.
przykład 3
Instrument ©℗
W jednostce rozliczany jest pochodny instrument finansowy stanowiący zabezpieczenie określonej pozycji zabezpieczanej. Dlatego przepływy pieniężne z tego tytułu jednostka zalicza do rodzaju działalności, do którego zostały lub będą zaliczone przepływy środków pieniężnych wynikające z pozycji zabezpieczanej.
Jeżeli z jakichkolwiek przyczyn pochodny instrument finansowy nie może być dalej uznawany za pozycję zabezpieczającą, to wpływy i wydatki z tytułu rozliczenia tego instrumentu jednostka zaliczy do przepływów działalności inwestycyjnej.
wybór metody
Zgodnie z u.r. rachunek przepływów pieniężnych można sporządzać metodą bezpośrednią lub pośrednią. Przyjęta do sporządzenia rachunku przepływów pieniężnych metoda stanowi część stosowanych przez jednostkę zasad (polityki) rachunkowości i wymaga odpowiedniego zapisu w opisie tych zasad. Określenie „metoda” dotyczy sposobu prezentacji informacji finansowej o przepływach działalności operacyjnej, a nie technikę obliczeń prowadzących do określonego sposobu prezentacji. Wyboru metody dokonuje kierownik jednostki, biorąc pod uwagę:
- specyfikę działalności jednostki, oczekiwania użytkowników informacji finansowych, potrzeby zarządu jednostki,
- możliwości uzyskania wiarygodnych danych, jakie zapewnia system informacyjny stosowany w jednostce,
- możliwości rozbudowy ewidencji księgowych dla uzyskania danych niezbędnych do sporządzenia, prezentacji i analizy rachunku przepływów pieniężnych,
- wymogi innych niż u.r. aktów prawnych oraz regulacji środowiskowych. Uprawnienie wyboru metody daje jednostkom większą swobodę formy prezentacji informacji o przepływach, a tym samym pozwala lepiej uwzględnić specyfikę działalności oraz możliwości ustalania danych finansowych o określonej postaci.
Zaznaczyć należy, że bez względu na rodzaj zastosowanej metody ostateczna wartość przepływów pieniężnych netto z działalności operacyjnej pozostaje taka sama, inne są jednak informacje wykazywane zależnie od przyjęcia jednej z nich. [tabela 2]
Tabela 2. Zalety poszczególnych metod ©℗
| Bezpośrednia | Pośrednia |
| ■ prezentacja struktury wpływów i wydatków z działalności operacyjnej,■ dostarczanie informacji użytecznych przy określaniu przyszłych wpływów i wydatków działalności operacyjnej, które to dane nie są dostępne w razie stosowania metody pośredniej,■ łatwość weryfikowania w obiektywny sposób pozycji i kwot wpływów i wydatków. | ■ dostępność informacji o relacjach zachodzących między wynikiem finansowym netto a przepływami pieniężnymi netto z działalności operacyjnej, w ramach tego samego elementu sprawozdania finansowego, dla celów analiz danych za okresy przeszłe i przyszłe,■ powiązania pozycji rachunku przepływów pieniężnych z pozycjami bilansu oraz rachunku zysków i strat,■ możliwość - w większości jednostek - sporządzenia rachunku przepływów pieniężnych bez większej rozbudowy ewidencji księgowej. |
Dane dotyczące przepływów z działalności inwestycyjnej i finansowej prezentuje się zawsze metodą bezpośrednią. Z tego względu zdarzenia i operacje niepieniężne dotyczące działalności inwestycyjnej i finansowej są wyłączone z rachunku przepływów pieniężnych. [przykład 4]
przykład 4
Oprogramowanie ©℗
Spółka nabyła oprogramowanie do maszyny za 50 000 zł. Do dnia bilansowego nie uiściła zapłaty. Zdarzenie to nie będzie prezentowane w rachunku przepływów pieniężnych.
Przykładami innych wyłączanych z rachunku przepływów pieniężnych zdarzeń i operacji są:
- nabycie składników aktywów poprzez przejęcie bezpośrednio z nimi związanych zobowiązań lub drogą leasingu finansowego,
- przejęcie jednostki drogą wydania udziałów (akcji) własnych,
- otrzymanie lub przekazanie wkładu niepieniężnego (aportu) w postaci składników aktywów trwałych i zapasów,
- konwersja zobowiązania na kapitał (fundusz) własny i należności na udziały.
Metoda pośrednia polega na tym, że wynik finansowy netto roku obrotowego koryguje się o pozycje niepowodujące zmian stanu środków pieniężnych lub ich ekwiwalentów, jak też o wyniki innych działalności niż operacyjna oraz elementy pieniężne wyniku, które zalicza się do właściwych rodzajów działalności (inwestycyjnej, finansowej). Przykładami korekt wyniku finansowego netto z tytułu operacji o charakterze niepieniężnym są:
- wkład niepieniężny przekazany lub otrzymany w postaci zapasów,
- konwersja długu na kapitał podstawowy,
- amortyzacja,
- aktywa lub rezerwy z tytułu odroczonego podatku dochodowego związane z operacjami rozliczanymi kapitałowo.
działalność operacyjna
Najczęściej wykorzystywaną w praktyce metodą jest metoda pośrednia, w ramach której zysk netto koryguje się o skutki zdarzeń niepieniężnych związanych z działalności operacyjną oraz skutki zdarzeń związanych z działalnością inwestycyjną i finansową. Korekty polegają głównie na:
- wyłączeniu pozycji niepieniężnych (np. amortyzacji, zmiany stanu rezerw, wyniku na działalności inwestycyjnej),
- wyłączeniu pieniężnych przychodów (korzyści) i kosztów wpływających na wynik finansowy, ale dotyczących działalności inwestycyjnej lub finansowej (np. zapłacone odsetki od kredytów, odsetki otrzymane z tytułu inwestycji, otrzymane dywidendy),
- uwzględnieniu zmian stanu krótkoterminowych aktywów (zapasów, należności, rozliczeń międzyokresowych) oraz zobowiązań związanych z działalnością operacyjną.
To te korekty w praktyce sprawiają najwięcej problemów, dlatego warto się im bliżej przyjrzeć. Należy podkreślić, że ich celem jest doprowadzenie wyniku finansowego netto do wyniku kasowego, tj. do wartości przepływów pieniężnych netto z działalności operacyjnej.
KOREKTA NR 1
Amortyzacja dokonywana jest ze znakiem plus. Jest to wyeliminowanie obciążenia wyniku finansowego ze względu na zdarzenie, które nigdy nie powoduje rozchodu środków pieniężnych. Korekta ta obejmuje amortyzację środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, inwestycji w nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne. KSR 1 przypomina, że przepływem pieniężnym (wydatkiem) jest zapłata z tytułu zakupu danego składnika aktywów (a nie dokonanie odpisu amortyzacyjnego) ujmowana w rachunku przepływów pieniężnych w działalności inwestycyjnej w tym okresie, w którym nastąpił wydatek. [przykład 5, s. D1]
przykład 5
Amortyzacja ©℗
Spółka X w 2021 r. wykazała w rachunku zysków i strat amortyzację maszyn i urządzeń w kwocie 350 000 zł oraz jako pozostałe koszty operacyjne amortyzację nieruchomości zaliczonej do inwestycji w kwocie 160 000 zł. W rachunku przepływów pieniężnych pozycja korygująca „Amortyzacja” zostanie wykazana w wartości 510 000 zł ze znakiem plus.
KOREKTA NR 2
Chodzi o zyski (straty) z tytułu różnic kursowych. Celem jest wyeliminowanie różnic kursowych związanych z działalnością inwestycyjną i finansową, aby nie obciążały one wyniku z działalności operacyjnej. Te różnice, które zostały zrealizowane, są wykazywane w przepływach pieniężnych tej działalności, której dane zdarzenie dotyczy. Dokonywana jest korekta wyniku finansowego (różnice dodatnie ze znakiem minus, różnice ujemne ze znakiem plus), a następnie przepływy pieniężne z tytułu tych różnic są wykazywane odpowiednio w działalności inwestycyjnej lub finansowej, ze znakiem zgodnym z charakterem przepływu: różnice kursowe dodatnie ze znakiem plus, różnice kursowe ujemne ze znakiem minus. Różnice, o których mowa, są wykazywane łącznie z kwotą operacji, która je spowodowała, np. spłata kredytu zaciągniętego w walucie obcej jest przeliczana według kursu na dzień spłaty zobowiązania i wykazana jako wydatek w przepływach pieniężnych z działalności finansowej. [przykład 6]
przykład 6
Różnice kursowe ©℗
Spółka w poprzednim roku sprzedała maszynę - środek trwały ‒ za 25 000 franków szwajcarskich po kursie 4,0 PLN/CHF. Otrzymano połowę tej należności w formie zapłaty po kursie 4,25 PLN/CHF. Na dzień bilansowy kurs euro wynosił 4,5 PLN/CHF.
Różnice kursowe realizowane wyniosły 3125 zł (12 500 CHF x [4,25 ‒ 4,0]).
Różnice kursowe niezrealizowane (z wyceny) wyniosły 6250 zł (12 500 CHF x [4,5 ‒ 4,0]).
W obu przypadkach były to różnice dodatnie, zatem wynik finansowy (przychody finansowe) wyniósł 9375 zł (3125 zł + 6250 zł).
Zdarzenie to następująco wpłynie na rachunek przepływów:
| Cash flow | Kwota (zł) | Komentarz |
| Zysk | 9375,00 | |
| Różnice kursowe | ‒ 9375,00 | Eliminuje się zrealizowane i niezrealizowane różnice kursowe. |
| Zmiana stanu należności | 0,00 | Wynosi 0,00, ponieważ nie pokazuje się tu należności związa nych ze sprzedażą środków trwałych i aktywów inwestycyjnych. |
| CF operacyjne | 0,00 | |
| CF inwestycyjne | ||
| Wpływ ze sprzedaży środków trwałych | 53 125,00 | Jest to kwota, którą otrzymała jednostka na rachunek bankowy (12 500 CHF x 4,25 PLN/CHF). |
| CF razem | 53 125,00 |
W ramach korekty dotyczącej różnic kursowych następuje też wyłączenie niezrealizowanych (naliczonych memoriałowo) różnic kursowych niedotyczących działalności operacyjnej, ponieważ nie powodują one zmiany stanu środków pieniężnych i ich ekwiwalentów. Niezrealizowane różnice kursowe dotyczące działalności inwestycyjnej lub finansowej są eliminowane jako niewpływające na stan środków pieniężnych (korekta wyniku finansowego: niezrealizowane zyski ze znakiem minus, niezrealizowane straty ze znakiem plus). Ze względu na niepieniężny charakter tych różnic nie są one uwzględniane w przepływach działalności inwestycyjnej lub finansowej. [przykład 7]
przykład 7
Pożyczka ©℗
Spółka S udzieliła w 2021 r. spółce D pożyczki 50 000 euro. Udzielono jej przy kursie 4,50 PLN/EUR. Na dzień bilansowy kurs wynosił 4,5994 PLN/EUR. Naliczone różnice kursowe od pożyczki 50 000 euro wyniosły 4970 zł (50 000 EUR x [4,5994 ‒ 4,5]). Zostaną one ujęte w pozycji „2. Zyski (straty) z tytułu różnic kursowych” ze znakiem minus.
W tej korekcie najwięcej wątpliwości budzi konieczność wyłączenia różnic kursowych z tytułu wyceny środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach walutowych i w kasie jednostki. Wyłącza się dodatnie różnice ze znakiem minus, ujemne ze znakiem plus. Korekta ta wynika z faktu, że wycena środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach walutowych i w kasie nie spowodowała przepływów pieniężnych w okresie objętym rachunkiem przepływów pieniężnych, dlatego jako pozycja niepieniężna jest eliminowana z wyniku finansowego. Pamiętać należy, że wystąpi na samym końcu rachunku przepływów pieniężnych niezgodność między zmianą środków pieniężnych w cash flow i bilansową zmianą. Będzie wynikała ona właśnie z wyceny środków pieniężnych na dzień bilansowy. [przykład 8]
przykład 8
Środki w kasie ©℗
Spółka F posiada w kasie 10 000 dolarów amerykańskich, które zakupiła po kursie 3,96 PLN/USD. Na dzień bilansowy kurs wynosił 4,2 PLN/USD.
• Pierwotna wartość środków pieniężnych w kasie 10 000 USD x 3,96zł/ USD = 39 600 zł.
• Wartość bilansowa 10 000 USD x 4,2 PLN/USD = 42 000 zł.
• Różnice kursowe 2400 zł (przychody finansowe, dodatnie różnice kursowe).
Zdarzenie to następująco wpłynie na rachunek przepływów:
| Cash flow | Kwota (zł) | Komentarz |
| Zysk | 2400 | |
| Różnice kursowe | ‒2400 | Eliminuje się różnice kursowe dotyczące wyceny środków pieniężnych w kasie. |
| CF operacyjne | 0,00 | |
| Przepływy pieniężne razem | 0,00 | Nie nastąpiły w związku z tym zdarzeniem żadne wpływy i rozchody środków pieniężnych. |
| Bilansowa zmiana środków pieniężnych | 2400 | Mimo że nie nastąpiły żadne wpływy i wydatki, to w bilansie stan środków pieniężnych wzrósł o 2400 zł. Był to wynik wyceny bilansowej. |
| W tym różnice kursowe | ‒2400 | Dzięki pokazaniu wartości różnic wyeliminowanych w korekcie nr 2 w działalności operacyjnej skorygowana wartość bilansowej zmiany środków pieniężnych ma tę samą wartość co przepływy pieniężne. |
Warto podkreślić, że nie ma potrzeby korygowania zrealizowanych i niezrealizowanych różnic kursowych dotyczących działalności operacyjnej. Wynika to z faktu, że różnice kursowe zrealizowane wpływają na zmianę stanu środków pieniężnych, a różnice kursowe niezrealizowane powodują zmianę stanu należności i zobowiązań, a tym samym podlegają samoczynnej eliminacji w ramach działalności operacyjnej. [przykład 9]
przykład 9
Działalność operacyjna ©℗
Spółka w poprzednim roku sprzedała towary za 25 000 franków szwajcarskich po kursie 4,0 PLN/CHF. Otrzymano połowę tej należności w formie zapłaty po kursie 4,25 PLN/CHF. Na dzień bilansowy kurs euro wynosił 4,5 PLN/CHF.
• Należności na początek okresu 25 000 CHF x 4,0 PLN/CHF = 100 000 zł.
• Otrzymana spłata 12 500 zł x 4,25 PLN/CHF = 53 125 zł.
• Stan należności na koniec okresu 12 500 zł x 4,50 PLN/CHF = 56 250 zł.
• Bilansowa zmiana należności 56 250 zł ‒ 100 000 zł = ‒ 43 750 zł.
• Różnicie kursowe zrealizowane wyniosły 3125 zł (12 500 CHF x [4,25 ‒ 4,0]).
• Różnicie kursowe niezrealizowane (z wyceny) wyniosły 6250 zł (12 500 CHF x [4,5 ‒ 4,0]).
W obu przypadkach były to różnice dodatnie, zatem wynik finansowy (przychody finansowe) wyniósł 9375 zł (3125 zł + 6250 zł).
Zdarzenie to następująco wpłynie na rachunek przepływów:
| Cash flow | Kwota (zł) | Komentarz |
| Zysk | 9375,00 | |
| Różnice kursowe | ‒ | Nie eliminuje się tu różnic związanych z działalnością operacyjną. |
| Zmiana stanu należności | 43 750,00 | Nastąpił bilansowy spadek należności, który jest prezentowany ze znakiem plus (objaśnienia w dalszej części opracowania). |
| CF operacyjne | 53 125,00 | |
| CF razem | 53 125,00 |
KOREKTA NR 3
W pozycji 3 korekty „Odsetki i udziały w zyskach (dywidendy)” następuje eliminacja z wyniku finansowego odsetek i otrzymanych dywidend dotyczących działalności inwestycyjnej oraz odsetek dotyczących działalności finansowej. Polega to na tym, że:
- odsetki i dywidendy otrzymane są wyłączane z wyniku finansowego ze znakiem minus (korekta dotyczy pozycji przychodów z operacji finansowych), a jednocześnie włączane do przepływów pieniężnych działalności inwestycyjnej,
- odsetki zapłacone są wyłączane z wyniku finansowego ze znakiem plus, a następnie wykazywane w odpowiednich pozycjach działalności finansowej jako wydatek (w pozycji Odsetki),
- odsetki i dywidendy naliczone, lecz nieotrzymane ani niewypłacone, stanowią odpowiednio korektę wyniku finansowego ze znakiem plus lub minus, tj. przeciwnym do posiadanego; ze względu na ich niepieniężny charakter nie są one uwzględniane w przepływach działalności inwestycyjnej lub finansowej oraz nie wykazuje się ich w zmianie stanu należności lub zobowiązań (w pozycjach odpowiednio: A. II. 7 lub A. II. 8 rachunku przepływów pieniężnych).
KSR 1 podkreśla, że rozwiązaniem alternatywnym jest nieuwzględnianie odsetek i dywidend naliczonych, lecz nieotrzymanych ani niewypłaconych, w omawianej korekcie, ale należy je wtedy wykazać odpowiednio w zmianie stanu należności lub zobowiązań (w pozycjach: A. II. 7 lub A. II. 8 rachunku przepływów pieniężnych). [przykład 10]
przykład 10
Odsetki ©℗
Jednostka wyemitowała obligacje o wartości 68 000 zł. Jest to stan początkowy konta „Zobowiązania - dłużne papiery wartościowe”.
W jednostce miały też miejsce następujące zdarzenia:
1. W bieżącym okresie naliczono odsetki 6000 zł: Wn „Koszty finansowe”, Ma „Zobowiązania - dłużne papiery wartościowe”.
2. Zapłacono odsetki naliczone w poprzednim okresie 11 000 zł: Wn „Zobowiązania - dłużne papiery wartościowe”, Ma „Rachunek bankowy”.
3. Dokonano wykupu obligacji za 20 000 zł: Wn „Zobowiązania- dłużne papiery wartościowe”, Ma Rachunek bankowy.
Na koniec po stronie Ma konta „Rachunek bankowy” była kwota 31 000 zł.
Na rachunek przepływów pieniężnych zdarzenia te wpłyną następująco:
| CF działalność operacyjna | Zysk | ‒6000 |
| Odsetki, które są kosztem finansowym, eliminujemy, pokazując je ze znakiem plus. | Odsetki | 6000 |
| Razem CF działalność operacyjna | 0 | |
| CF działalność finansowa | Wydatki wykup | ‒20 000 |
| Wydatki odsetki | ‒11 000 | |
| Razem CF działalność finansowa | ‒31 000 | |
| CF razem | ‒31 000 |
KOREKTA NR 4
Korekta „Zysk (strata) z działalności inwestycyjnej” polega na skorygowaniu wyniku finansowego o zyski i straty ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych i inwestycji, likwidacji tych składników, a także przekazane darowizny niepieniężne, nadwyżki i niedobory inwentaryzacyjne, niepieniężne straty i zyski nadzwyczajne oraz aktualizacje wartości. Są to pozycje niepieniężne, dlatego wymagają one wyłączenia z przepływów pieniężnych działalności operacyjnej. [przykład 11]
przykład 11
Maszyna ©℗
Spółka C sprzedała w 2021 r. maszynę o wartości 150 000 zł netto, uzyskując przychód 140 000 zł. Stratę 10 000 zł, pokazaną w rachunku zysków i strat jako pozostały koszt operacyjny, w rachunku przepływów pieniężnych należy pokazać ze znakiem plus.
Korekta polega na tym, że ujmujemy w szczególności:
a) (‒) zysk, (+) stratę na sprzedaży składników działalności inwestycyjnej,
b) (+) stratę na likwidacji składników działalności inwestycyjnej, tj. wartość netto zlikwidowanych składników,
c) (+) przekazane darowizny niepieniężnych składników działalności inwestycyjnej,
d) (‒) ujęte w wyniku finansowym, ujawnione nadwyżki inwentaryzacyjne składników działalności inwestycyjnej,
e) (+) ujęte w wyniku finansowym, ujawnione niedobory inwentaryzacyjne składników działalności inwestycyjnej,
f) koszty i przychody związane ze zdarzeniami losowymi, których wystąpienie i skutki są zarówno możliwe, jak i trudne do przewidzenia i które są lub nie są związane z ogólnym ryzykiem prowadzenia działalności (plus lub minus),
g) odpisy korygujące wartość składników aktywów trwałych oraz krótkoterminowych aktywów finansowych z tytułu trwałej utraty wartości i ich korekty (plus lub minus),
h) aktualizację wyceny aktywów finansowych, jeżeli jej skutki są odnoszone na wynik finansowy (np. aktualizacja wartości aktywów finansowych krótkoterminowych do wartości rynkowej in minus ‒ korekta ze znakiem plus), chyba że jednostka wykazuje ją w pozycji A.II.10 „Pozostałe korekty”.
KOREKTA NR 5
Obejmuje zmiany stanu rezerw wykazane w poz. B.I pasywów bilansu. Zwiększenie stanu rezerw wykazuje się ze znakiem plus, a ich zmniejszenie ze znakiem minus. Należy pamiętać, że na zmianę stanu rezerw nie mają wpływu zmiany rezerwy na odroczony podatek dochodowy ujęte w pozycji „Kapitał z aktualizacji wyceny” czy „Zysk (strata) z lat ubiegłych”. KSR 1 podpowiada, że gdyby zachodziła różnica między zmianą stanu tej pozycji w rachunku przepływów pieniężnych oraz analogiczną zmianą stanu w bilansie, to przyczynę powstania różnicy wyjaśnia się w ustępie 4 dodatkowych informacji i objaśnień. [przykład 12]
przykład 12
Rezerwa ©℗
Jednostka B utworzyła rezerwę na naprawy gwarancyjne w kwocie 152 000 zł (obciążyła koszty sprzedaży) oraz w części dotyczącej poprzedniego roku 200 000 zł (w ciężar konta „Rozliczenie wyniku finansowego”, ponieważ wynika to ze zmiany polityki rachunkowości).
Spółka utworzyła też rezerwę na koszty odszkodowania w związku z wyciekiem danych na kwotę 320 000 zł (obciążono pozostałe koszty operacyjne).
Przyrost rezerw wyniósł 672 000 zł, ale na obniżenie wyniku finansowego wpłynęła tylko kwota 472 000 zł.
Zdarzenie to wpłynie następująco na rachunek przepływów pieniężnych:
| A. Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej | Kwota (zł) | Komentarz |
| I. Zysk (strata) netto | ‒472 000 | Nie pokazuje się zmiany stanu rezerw ujętych „kapitałowo”, w tym wypadku wynikającej ze zmiany polityki rachunkowości. |
| II. Korekty razem | ||
| 5. Zmiana stanu rezerw | +472 000 | |
| III. Przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej (I ± II) | 0 |
KOREKTA NR 6
Zasadniczo korekta „Zmiana stanu zapasów” odpowiada zmianie stanu zapasów wykazanych w poz. B.I aktywów bilansu ‒ wzrost wykazuje się ze znakiem minus, a zmniejszenie ze znakiem plus. Zdarzenia nietypowe ‒ takie jak np. odpisy aktualizacyjne zapasów, przekazanie zapasów w darowiźnie ‒ nie wymagają dodatkowych zabiegów księgowych - wprost wpływają na zmianę wartości zapasów. Przygotowując tą korektę, trzeba tylko pamiętać o wyłączeniu ze zmiany stanu zapasów skutków takich zdarzeń jak przekwalifikowanie zapasów na środki trwałe czy otrzymanie/przekazanie zapasów aportem. Jeśli zachodzi różnica między zmianą stanu tej pozycji w rachunku przepływów pieniężnych oraz w bilansie, to przyczynę powstania różnicy wyjaśnia się w ustępie 4 dodatkowych informacji i objaśnień. [przykład 13]
przykład 13
Zapasy ©℗
Spółka posiadała zapasy o wartości 650 000 zł. W bieżącym okresie:
1) wydano sprzedane zapasy o wartości 100 000 zł,
2) otrzymano zapasy w darowiźnie o wartości 2500 zł,
3) przekwalifikowano zapasy na środki trwałe o wartości 18 000 zł.
Zdarzenia te zostały następująco ujęte w księgach:
| Ustalenie zmiany stanu zapasów | ||
| Bilans otwarcia | 650 000,00 | |
| Bilans zamknięcia | 552 500,00 | Bez wpływu przekwalifikowania na środki trwałe. |
| Zmiana bilansu | ‒97 500,00 | 552 500,00 ‒ 650 000,00 |
Efekty powyższych zdarzeń gospodarczych wpłyną następująco na rachunek przepływów pieniężnych:
| Przepływy pieniężne z działalności operacyjnej | |
| Zysk | ‒97 500,00 |
| Zmiana stanu zapasów | 97 500,00 |
| Przepływy razem | 0 |
KOREKTA NR 7
W korekcie dotyczącej zmiany stanu należności prezentuje się jedynie zmiany należności z tytułu sprzedaży na zasadach kredytu kupieckiego, także o terminie płatności powyżej roku (od dnia powstania należności), należności publiczno-prawnych, pracowniczych i innych, które zalicza się do działalności operacyjnej. Wzrost należności wykazuje się ze znakiem minus, a zmniejszenie ze znakiem plus. Zmiany pokazuje się łącznie z naliczonymi odsetkami, różnicami kursowymi, ponieważ wszystkie one dotyczą działalności operacyjnej jednostki. Nie uwzględnia się jednak w tej pozycji zmiany stanu należności dotyczących działalności inwestycyjnej, np. z tytułu sprzedaży środków trwałych lub z operacji i zdarzeń niepieniężnych, jak np. z zamiany należności z tytułu dostaw i usług na udziały. [przykład 14]
przykład 14
Należności ©℗
W spółce A w bieżącym okresie:
1. Sprzedano towary za 60 000 zł + 23 proc. = 73 800 zł:
• Wn „Rozrachunki z odbiorcami”, Ma „Przychody ze sprzedaży” 73 800 zł,
• Ma „Przychody ze sprzedaży” 60 000 zł,
• Ma „VAT należny” 13 800 zł.
2. PK - odpis należności 5000 zł: Wn „Pozostałe koszty operacyjne”, Ma „Odpis aktualizacyjne”.
3. WB - otrzymano zapłatę 14 000 zł: Wn „Rachunek bankowy”, Ma „Rozrachunki z odbiorcami”.
4. Odpisano przedawnioną należność 3600 zł: Wn „Pozostałe koszty operacyjne”, Ma „Rozrachunki z odbiorcami”.
5. Naliczono odsetki 1200 zł: Wn „Rozrachunki z odbiorcami”, Ma „Przychody finansowe”.
Saldo końcowe konta „Rozrachunki z odbiorcami” wyniosło 57 400 zł. Odpisy aktualizacyjne należności wynoszą 5000 zł.
Zdarzenia te wpłyną w następujący sposób na przepływy pieniężne:
| Cash flow | Kwota (zł) | Komentarz |
| Zysk | 52 600,00 | |
| Zmiana stanu należności | ‒52 400,00 | Wzrost należności pokazujemy po uwzględnieniu odpisu aktualizacyjnego należności. |
| Zmiana stanu zobowiązań | 13 800,00 | Zmiana ta wynika z przyrostu zobowiązania z tytułu VAT należnego. |
| Razem CF operacyjne | 14 000,00 | Zmiana ta zgodna jest ze zmianą środków pieniężnych na koncie Rachunek bankowy. |
KOREKTA NR 8
W ramach korekty „Zmiana stanu zobowiązań krótkoterminowych, z wyjątkiem pożyczek i kredytów” ujmuje się zmianę stanu zobowiązań krótkoterminowych (i funduszy specjalnych). Wartość zmian obejmuje przyrost zobowiązań z tytułu naliczonych odsetek, rekompensat czy różnic kursowych. Wzrost zobowiązań wykazuje się ze znakiem plus, a zmniejszenie ze znakiem minus. Wyłącza się jednak zmiany stanu zobowiązań z tytułu kredytów, pożyczek, krótkoterminowych dłużnych papierów wartościowych, zobowiązań wekslowych oraz innych zobowiązań finansowych wobec jednostek powiązanych i pozostałych. Nie uwzględnia się zmian stanu zobowiązań dotyczących działalności inwestycyjnej, finansowej (patrz: korekta A.II.3) ani z operacji lub zdarzeń niepieniężnych, jak np. zamiany zobowiązań dotyczących działalności operacyjnej na kapitał (fundusz) własny czy zmiany stanu zobowiązań z tytułu podatku dochodowego odnoszonych bezpośrednio na kapitał (fundusz) własny. Należy pamiętać, że w zmianie stanu funduszy specjalnych nie ujmuje się m.in. zmiany stanu spowodowanej odpisem z zysku na zasilenie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych oraz na zadeklarowane, lecz niewypłacone nagrody z zysku. [przykład 15, s. D4]
przykład 15
Zobowiązania ©℗
Jednostka posiadała zobowiązanie z tytułu zakupionych towarów o wartości 15 000 euro po kursie 4,52 PLN/EUR (wartość 67 800 zł). Jest to stan początkowy konta „Rozrachunki z dostawcami zagranicznymi”.
W bieżącym okresie:
1. Zakupiono towary i przyjęto do magazynu o wartości 10 000 euro, kurs 4,63 PLN/EUR, czyli o wartości 46 300 zł: Wn „Towary”, Ma „Rozrachunki z dostawcami zagranicznymi”.
2. Spłacono z rachunku złotówkowego zobowiązanie 12 000 euro, po kursie 4,59 PLN/EUR wartość rozchodu środków pieniężnych to 55 080 zł;
• Wn „Rozrachunki z dostawcami zagranicznymi” 55 080 zł,
• Ma „Rachunek bankowy PLN” 55 080 zł.
2a. Różnice kursowe wyniosły 12 000 euro x (4,52 ‒ 4,59) = 840 zł (ujemne): Wn „Koszty finansowe”, Ma „Rozrachunki z dostawcami zagranicznymi”.
3. Zakupiono środek trwały za 28 000 euro, kurs 4,61 PLN/EUR, wartość 129 080 zł: Wn „Środki trwałe”, Ma „Pozostałe rozrachunki”.
4. Dokonano wyceny zobowiązań walutowych z dostawcami po kursie 4,7 PLN/EUR:
• Wn „Koszty finansowe” 1240 zł,
• Ma „Rozrachunki z dostawcami zagranicznymi” 1240 zł.
4a. Ujęto różnice kursowe z wyceny pozostalych rozrachunków na koniec okresu:
• Wn „Koszty finansowe” 2520 zł,
• Ma „Pozostałe rozrachunki” 2520 zł.
Saldo końcowe konta „Rozrachunki z dostawcami zagranicznymi” wyniosło 61 100 zł.
Bilansowe zmiany zobowiązań i towarów przedstawiają się następująco:
| Bilans | Bilans otwarcia | Bilans zamknięcia | Zmiana |
| Zobowiązania z tytułu dostaw i usług | 67 800,00 | 61 100,00 | ‒6700,00 |
| Pozostałe rozrachunki | 0 | 131 600,00 | 131 600,00 |
| Towary | 0 | 46 300,00 | 46 300,00 |
Zmiany te następująco wpłyną na rachunek przepływów pieniężnych:
| Cash flow | Kwota (zł) | Komentarz |
| Zysk | ‒4600,00 | To suma kosztów finansowych. |
| Różnice kursowe | 2520,00 | Korekta dotyczy wyceny zobowiązania związanego z działalnością inwestycyjną. |
| Zmiana stanu zapasów | ‒46 300,00 | Przyrost towarów pokazujemy z minusem. |
| Zmiana stanu zobowiązań | ‒6700,00 | Spadek wyłącznie zobowiązań z tytułu dostaw i usług. |
| Razem | ‒55 080,00 |
KOREKTA NR 9
Dotycząca zmiany stanu rozliczeń międzyokresowych korekta jest złożona, ponieważ w jednostce mogą wystąpić długo- i krótkoterminowe:
a) rozliczenia międzyokresowe dotyczące kosztów i obciążeń przyszłych okresów (w tym czynne rozliczenia międzyokresowe kosztów oraz inne rozliczenia międzyokresowe) oraz
b) rozliczenia międzyokresowe przychodów.
Zmianę stanu tych rozliczeń wykazuje się w rachunku przepływów pieniężnych w kwocie łącznej. Rozliczenia czynne pokazywane są następująco:
- wzrost stanu, oznaczający zwiększenie zaangażowania środków pieniężnych i ich ekwiwalentów ‒ wykazuje się ze znakiem minus,
- zmniejszenie stanu, wiążące się z dokonaniem rozliczenia z wynikiem finansowym netto, bez poniesienia wydatku ‒ wykazuje się ze znakiem plus.
Nie wykazuje się w zmianie stanu rozliczeń międzyokresowych, brak np. zmiany rozliczeń czynnych długo- i krótkoterminowych z tytułu odroczonego podatku dochodowego odnoszonego bezpośrednio na kapitał (fundusz) własny. Z kolei zmianę w zakresie rozliczeń międzyokresowych przychodów wykazuje się: wzrost stanu ‒ ze znakiem plus, natomiast zmniejszenie ‒ ze znakiem minus. Należy pamiętać, że nie wykazuje się zmian stanu rozliczeń ujętych drugostronnie na kontach aktywów lub zobowiązań, a w szczególności: zmiany stanu ujemnej wartości firmy w roku jej powstania, wartości darowizn niepieniężnych otrzymanych w postaci składników aktywów trwałych, a także dotacji ‒ w roku ich otrzymania. [przykład 16]
przykład 16
Rozliczenia międzyokresowe ©℗
W spółce, która na początek okresu posiadała na rachunku bankowym 130 000 zł, wystąpiły następujące operacje gospodarcze:
1. Spółka opłaciła polisę ubezpieczenia majątkowego 48 000 zł: Wn „Rozliczenia międzyokresowe kosztów czynne”, Ma „Rachunek bankowy”.
2. Rozliczono część polisy przypadającej na bieżący rok 10 000 zł: Wn „Pozostałe koszty rodzajowe”, Ma „Rozliczenia międzyokresowe kosztów czynne”.
3. Otrzymano na rachunek bankowy dotację na zakup środka trwałego 75 000 zł: Wn „Rachunek bankowy”, Ma „Rozliczenia międzyokresowe przychodów”.
4. Naliczono amortyzację środka trwałego 6000 zł: Wn „Amortyzacja”, Ma „Umorzenie środków trwałych”.
5. Rozliczono dotację proporcjonalnie do amortyzacji 5000 zł: Wn „Rozliczenia międzyokresowe przychodów”, „Pozostałe przychody operacyjne”.
| Cash flow | Kwota (zł) | Komentarz |
| A. Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej | ||
| I. Zysk (strata) netto | ‒11 000,00 | Zysk to różnica między pozostałymi przychodami operacyjnymi a kosztem amortyzacji i pozostałymi kosztami rodzajowymi. |
| II. Korekty razem | ‒37 000,00 | |
| 1. Amortyzacja | 6000,00 | |
| 9. Zmiana stanu rozliczeń międzyokresowych czynnych | ‒38 000,00 | Wzrost wartości rozliczeń międzyokresowych czynnych prezentuje się ze znakiem minus. |
| 9a. Zmiana stanu rozliczeń międzyokresowych przychodów | ‒5000,00 | Zmiana ta nie obejmuje otrzymanej dotacji na zakup środka trwałego, jedynie jej rozliczenie. |
| III. Przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej (I ± II) | ‒48 000,00 | |
| C. Przepływy środków pieniężnych z działalności finansowej | 75 000,00 | |
| I. Wpływy | 75 000,00 | Otrzymana dotacja dotyczącea środka trwałego jest zaliczana do źródeł finansowania działalności. |
| D. Przepływy pieniężne netto razem (A.III ± B.III ± C.III) | 27 000,00 |
KOREKTA NR 10
W pozycji „Inne korekty” wykazuje się inne niż uprzednio omówione korekty wyniku finansowego netto (korekty nr 1‒9) z tytułu operacji lub zdarzeń niepieniężnych dotyczących działalności operacyjnej, w tym m.in.:
- aktualizację wyceny aktywów finansowych, jeżeli jej skutki są odnoszone na wynik finansowy (np. aktualizacja wartości aktywów finansowych krótkoterminowych do wartości rynkowej in minus ‒ korekta ze znakiem plus), chyba że jednostka wykazuje ją w pozycji A.II.4 rachunku przepływów,
- dotacje w roku ich otrzymania, jeżeli zostały w całości, z pominięciem rozliczeń międzyokresowych przychodów, odniesione na wynik finansowy bieżącego okresu (korekta ze znakiem minus),
- umorzenie zaciągniętych kredytów, pożyczek i innych zobowiązań finansowych (korekta ze znakiem minus),
- umorzenie udzielonych pożyczek (korekta ze znakiem plus).
działalność inwestycyjna i finansowa
W rachunku przepływów pieniężnych do przepływów działalności inwestycyjnej zalicza się wydatki i wpływy poniesione na zakup (budowę) lub uzyskane ze sprzedaży przez jednostkę aktywów trwałych (z wyjątkiem długoterminowych rozliczeń międzyokresowych oraz należności długoterminowych, jeżeli dotyczą one działalności operacyjnej) oraz inwestycji krótkoterminowych (z wyjątkiem środków pieniężnych i innych aktywów pieniężnych oraz aktywów finansowych zaliczanych do ekwiwalentów środków pieniężnych), a także pieniężne korzyści i koszty prowadzenia tej działalności. Działalność inwestycyjna obejmuje zatem nie tylko wpływy i wydatki dotyczące kategorii klasyfikowanych w bilansie do długo- lub krótkoterminowych inwestycji (z wyjątkiem środków pieniężnych i innych aktywów pieniężnych oraz aktywów finansowych zaliczanych do ekwiwalentów środków pieniężnych), lecz także te, które dotyczą środków trwałych, środków trwałych w budowie oraz wartości niematerialnych i prawnych. Z kolei do przepływów działalności finansowej zalicza się wpływy i wydatki związane zarówno z pozyskaniem, jak i spłatą własnych i obcych źródeł finansowania, w tym wpływy i wydatki powodujące zwiększenie lub zmniejszenie kapitału (funduszu) własnego, a także stanu udziałów/akcji własnych. Powodują one jednocześnie zmiany rozmiarów i relacji kapitału (funduszu) własnego i zadłużenia w jednostce, przy czym przez zadłużenie rozumie się tu zadłużenie z innych tytułów niż zakupy (materiałów, surowców, towarów, usług) związane z działalnością operacyjną. [tabela 3]W KSR 1 podkreślono, że zaciągnięte przez jednostkę kredyty (pożyczki), bez względu na ich przeznaczenie, wykazuje się w działalności finansowej jako pozyskanie obcego źródła finansowania (wpływ), a ich spłatę jako utratę obcego źródła finansowania (wydatek). [przykłady 17 i 18] W pozostałych przypadkach wpływy z tytułu „wykorzystanie przyznanych dotacji” wykazuje się w rachunku przepływów pieniężnych jako wydatek zaliczany do odpowiedniego rodzaju działalności (operacyjnej lub inwestycyjnej), zgodnie z przeznaczeniem dotacji. ©℗
Tabela 3. Przykłady przepływów ©℗
| Z działalności inwestycyjnej | Z działalności finansowej |
| • wydatki z tytułu zakupu, montażu, uruchomienia składników środków trwałych, środków trwałych w budowie, wartości niematerialnych i prawnych, inwestycji w nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne, jak też aktywów finansowych, • wydatki i wpływy z tytułu udzielenia i zwrotu krótko- i długoterminowych pożyczek udzielonych innym jednostkom, • wpływy ze sprzedaży środków trwałych, środków trwałych w budowie, wartości niematerialnych i prawnych, inwestycji w nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne, jak też aktywów finansowych, • wydatki z tytułu zaliczek na zakupy dotyczące działalności inwestycyjnej oraz wpływy ze zwrotu tych zaliczek, • wydatki i wpływy z tytułu pieniężnych kosztów i korzyści dotyczących wymienionych wcześniej składników działalności inwestycyjnej, np. otrzymane odsetki od lokat, otrzymane dywidendy,• wydatki i wpływy z tytułu pochodnych instrumentów finansowych. | • wpływy z wydania udziałów (akcji) i innych instrumentów kapitałowych, dopłat do kapitału oraz sprzedaży udziałów (akcji) własnych,• wydatki z tytułu podziału zysku, w tym z lat poprzednich,• wpływy z emisji długo- i krótkoterminowych dłużnych instrumentów finansowych,• płatności na rzecz właścicieli akcji lub udziałów jednostki z tytułu ich wykupu i zwrot dopłat do kapitału,• zaciągnięcie i spłatę kredytów i pożyczek (łącznie ze zrealizowanymi różnicami kursowymi),• wydatki poniesione przez korzystającego na spłatę zobowiązań z tytułu umów leasingu finansowego,• wypłacone dywidendy, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa,• zapłacone odsetki, prowizje bankowe i inne pieniężne koszty (lub korzyści) związane bezpośrednio z pozyskaniem kapitału obcego,• spłaty zobowiązań i należności w walutach obcych łącznie ze zrealizowanymi różnicami kursowymi. |
przykład 17
Dotacja ©℗
Spółka otrzymała na rachunek bankowy dotację na zakup urządzeń 750 000 zł i na przeprowadzenie szkoleń księgowości 37 000 zł. Otrzymane dotacje są bezzwrotnym pozyskaniem obcego źródła finansowania. Jeśli dotacje nie dotyczą podstawowej działalności operacyjnej podmiotu, to wykazuje się je jako przepływy z działalności finansowej.
przykład 18
Pieniądze z Narodowego Centrum Badań i Rozwoju ©℗
Spółka prowadząca działalność badawczą otrzymała ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju na pokrycie kosztów pracy 4 200 000 zł. Zgodnie z KSR 1 wpływy z tytułu dotacji ujmuje się w rachunku przepływów pieniężnych jako przepływy z działalności operacyjnej, jeżeli dotacje te służą podstawowej działalności operacyjnej podmiotu (dopłaty, subwencje, dopłaty do cen, w tym także ze środków pomocowych, z Funduszu Pracy, dotacje Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla uczelni).
poleca