Renta szkoleniowa zamiast z tytułu niezdolności do pracy? Rząd porządkuje przepisy

Ogłoszony 14 sierpnia 2025 projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw porządkuje przepisy dotyczące orzekania m.in. o rencie z tytułu niezdolności do pracy i rencie szkoleniowej. Aby uzyskać to pierwsze świadczenie, ZUS musi stwierdzić niezdolność do pracy i brak możliwości przekwalifikowania, a do drugiego lekarz orzecznik musi stwierdzić, że możliwe jest przekwalifikowanie tej osoby.

Dotychczas przepisy na ten temat znajdowały się w rozporządzeniu zamiast w ustawie, co powodowało chaos. Planowana nowelizacja go porządkuje i przenosi te przepisy do ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (dalej: ustawa emerytalna).

Renta z tytułu niezdolności do pracy – kto może ją otrzymać?

Rentę z tytułu niezdolności do pracy może otrzymać jedynie osoba, która została uznana za niezdolną do pracy.

Niezdolną do pracy w rozumieniu ustawy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy, a częściowo niezdolną osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

Jak ZUS ocenia zdolność do pracy?

ZUS przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy musi kierować się wytycznymi zawartymi w ustawie emerytalnej. Zgodnie z art. 13 tej ustawy ZUS bierze pod uwagę:

• stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji;
• możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.

Zgodnie z ogólną zasadą niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat, chyba że według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu.

Wyjątek od tej zasady dotyczy również osób, które były uprawnione do renty z tytułu niezdolności do pracy przez co najmniej ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego i brakuje im mniej niż 5 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego. W takiej sytuacji, gdy ich stan zdrowia się nie poprawił, ZUS orzeka niezdolność do pracy do dnia osiągnięcia tego wieku. Po osiągnięciu tego wieku renta jest zamieniana na emeryturę.

Renta szkoleniowa – kto może ją otrzymać?

Niezdolność do pracy według powyższych zasad orzeka się, gdy na moment badania nie widać możliwości przekwalifikowania danej osoby do wykonywania innego zawodu. Jeśli jednak taka możliwość istnieje, lekarz orzecznik orzeka celowość przekwalifikowania zawodowego. Takie orzeczenie może otwierać drogę do nabycia renty szkoleniowej.

Renta szkoleniowa przysługuje przez 6 miesięcy – to zasada ogólna. Jednak okres ten ulega wydłużeniu na czas niezbędny do przekwalifikowania zawodowego, nie dłużej niż o 30 miesięcy. Przedłużenie prawa do renty następuje na podstawie wniosku starosty.

Okres pobierania renty szkoleniowej może zostać zakończony nawet przed upływem 6 miesięcy, jeśli starosta zawiadomi ZUS:

• braku możliwości przekwalifikowania do innego zawodu;
• tym, że osoba zainteresowana nie poddaje się przekwalifikowaniu zawodowemu.

Renta szkoleniowa – warunki stażowe

Aby otrzymać rentę szkoleniową, trzeba dodatkowo spełnić warunki dotyczące wymaganych okresów składkowych i nieskładkowych określonych w art. 57 ustawy emerytalnej. Warunki te obejmują:

• wymagany okres składkowy i nieskładkowy – w przypadku osób powyżej 30. roku życia jest to łącznie minimum 5 lat;
• datę powstania niezdolności do pracy – w uproszczeniu niezdolność ta musiała powstać w okresie ubezpieczenia albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tego okresu;
• brak ustalonego prawa do emerytury z ZUS lub niespełnianie warunków do jej uzyskania.

Wymagany okres składkowy i nieskładkowy powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy, chyba że wnioskodawca udowodnił okres składkowy (uwaga – w tym przypadku okres nieskładkowy nie ma znaczenia) wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.

Renta szkoleniowa z ubezpieczenia wypadkowego

Przepisy ustawy z 30 października 2002 o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych przewidują także rentę szkoleniowądla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

Przy ustalaniu prawa do tego rodzaju renty szkoleniowej stosuje się odpowiednio powyższe przepisy ustawy emerytalnej, ale z pewnymi odrębnościami. Renta szkoleniowa przysługuje bez względu na datę powstania niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

Kto orzeka o celowości przekwalifikowania?

Kluczowe dla prawa do renty szkoleniowej jest stwierdzenie celowości przekwalifikowania się. Obecnie przesłanki orzeczenia o celowości przekwalifikowania zawodowego są określone w par. 6 ust. 3 rozporządzenia ministra polityki społecznej z 14 grudnia 2004 r. w sprawie orzekania o niezdolności do pracy. Zgodnie z nim celowość przekwalifikowania zawodowego orzeka się, jeżeli osoba ubiegająca się o świadczenie trwale utraciła zdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie i może odzyskać zdolność do pracy po przekwalifikowaniu.

Planowana nowelizacja przepisów porządkuje ten bałagan w przepisach i przenosi ten przepis do ustawy emerytalnej. Do tej ustawy ma zostać dodany art. 13 ust. 6, zgodnie z którym celowość przekwalifikowania zawodowego orzeka się, jeżeli osoba ubiegająca się o świadczenie trwale utraciła zdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie i może odzyskać zdolność do pracy po przekwalifikowaniu.

Jak wskazują autorzy projektowanej zmiany w uzasadnieniu do ustawy nowelizacyjnej, celem tej propozycji jest to, aby wszystkie definicje uwzględniane przy wydawaniu orzeczenia, tj. niezdolności do pracy, jej stopni (całkowita, częściowa), niezdolności do samodzielnej egzystencji, celowości przekwalifikowania zawodowego były zamieszczone w przepisie rangi ustawowej. Zmiana ta wpływa na kompletność i spójność regulacji.

Jakie ograniczenia będzie miał ZUS w orzekaniu?

Podobnie jak dotychczasowe przepisy rozporządzenia, tak i projektowane przepisy rangi ustawowej, przewidują pewne ograniczenia dla ZUS (a dokładniej – lekarzy orzeczników) w orzekaniu celowości przekwalifikowania zawodowego.

Zgodnie z par. 5 rozporządzenia lekarz orzecznik przy orzekaniu jest związany:

• decyzją organu Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie stwierdzenia choroby zawodowej;
• ustaleniami starosty o braku możliwości przekwalifikowania zawodowego;
• orzeczeniem jednostek uprawnionych do oceny zdolności fizycznych i psychicznych pracowników zatrudnionych na stanowiskach bezpośrednio związanych z prowadzeniem ruchu kolejowego (przepisy szczególne dla pracowników kolei).

Podobne zasady zostaną zawarte w projektowanym art. 85d ust. 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z nim lekarz orzecznik przy orzekaniu będzie związany:

• decyzją organu Państwowej Inspekcji Sanitarnej o stwierdzeniu choroby zawodowej albo o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej;
• ustaleniami starosty o braku możliwości przekwalifikowania zawodowego.

Ile wynosi renta szkoleniowa?

Renta szkoleniowa wynosi 75 proc. podstawy wymiaru renty – specjalnego wskaźnika, który oblicza się, w uproszczeniu, w oparciu o wysokość zarobków. Renta szkoleniowa nie może być niższa niż najniższa renta dla osoby częściowo niezdolnej do pracy (obecnie 1409,18 zł brutto).

Renta szkoleniowa z ubezpieczenia wypadkowego wynosi 100 proc. podstawy wymiaru renty i nie może być niższa niż 120 proc. najniższej odpowiedniej renty ustalonej i podwyższonej zgodnie z ustawą emerytalną.

Co ważne, renta szkoleniowa nie przysługuje w razie osiągania przychodu z tytułu działalności bez względu na wysokość tego przychodu. Nie ma więc znaczenia, ile dodatkowo zarobiła osoba pobierająca rentę szkoleniową, nawet gdy był to niski przychód, utraci rentę.

Na jakich zasadach renta szkoleniowa jest zwracana?

Renta szkoleniowa musi zostać zwrócona, jeśli zostanie uznana za nienależnie pobrane świadczenie w rozumieniu art. 138 par. 2 ustawy emerytalnej. Zgodnie z nim za nienależnie pobrane świadczenia uważa się:

• świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do nich albo wstrzymanie ich wypłaty całości lub w części, jeżeli osoba je pobierająca była pouczona o braku prawa do ich pobierania;
• świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Uzyskiwanie przychodu w trakcie pobierania renty szkoleniowej będzie podstawą do uznania renty za nienależnie pobrane świadczenie.