Mobbingu w służbach mundurowych nie ma? Tylko formalnie, bo nie dotyczy ich kodeks pracy

Mobbingiem powszechnie określa się każde niewłaściwe zachowanie przełożonego czy to pracowników, czy to zleceniobiorców, a nawet funkcjonariuszy służb mundurowych i żołnierze. Jednak w świetle prawa mobbing to zachowanie skierowane jedynie wobec pracowników, a więc osób pozostających w stosunku pracy. Osoby, które takiego statusu nie mają, mogą dochodzić swoich prawa na podstawie przepisów o ochronie dóbr osobistych.

Czym jest mobbing?

Definicja mobbingu jest zawarta w art. 94³ kodeksu pracy, z którego wynika także obowiązek pracodawcy przeciwdziałania temu zjawisku. Zgodnie z par. 2 tego artykułu mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.

Roszczenia pracownika z tego tytułu zależą od skutków, jakie mobbing u niego wywołał. Jeśli pracownik doznał rozstroju zdrowia, może dochodzić od pracodawcy zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Z kolei pracownik, który doznał mobbingu lub wskutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę.

Specjalne zasady dla funkcjonariuszy Służby Więziennej

Osoby, które nie są objęte kodeksem pracy, nie mogą zatem powoływać się na definicję mobbingu zawartą w tej ustawie i dochodzić przewidzianych tam roszczeń, chyba że taką możliwość dopuszcza inna ustawa.

I tak właśnie jest w przypadku funkcjonariuszy Służby Więziennej. Zgodnie z art. 157 ust. 4 ustawy o Służbie Więziennej przełożony jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi. Przepisy art. 94³ k.p. pracy stosuje się odpowiednio. Zatem funkcjonariusze SW mają prawo dochodzenia roszczeń z tytułu mobbingu, bo pozwala im na to wprost ich pragmatyka zawodowa.

Warto zwrócić jeszcze uwagę na przepisy ustawy o KAS. Zgodnie z jej art. 254 pkt 11 funkcjonariusze podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za naruszenie obowiązków służbowych, w szczególności za stosowanie dyskryminacji, molestowania oraz mobbingu w rozumieniu przepisów kodeksu pracy.

Pragmatyki służbowe innych służb mundurowych i żołnierzy nie zawierają przepisów dotyczących zapobiegania zjawiskom dyskryminacji i mobbingu.

Przeciwdziałanie mobbingowi w wojsku

Żołnierze nie mogąc skorzystać z przepisów o mobbingu zawartych w kodeksie pracy, mogą odwołać się do postanowień Regulaminu Ogólnego Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z jego pkt. 32 obowiązkiem każdego żołnierza w szczególności będącego przełożonym lub starszym stopniem wojskowym jest przeciwdziałanie mobbingowi. Regulamin nie zawiera jednak wyjaśnienia, co oznacza „mobbing” w odniesieniu do żołnierza.

Dalej regulamin stanowi, że w sytuacji, gdy żołnierz uzna, że był wobec niego stosowany mobbing, może wystąpić z pisemną skargą do przełożonego. Przed złożeniem skargi o mobbing żołnierz może podejmować działania, mające na celu polubowne rozwiązanie sporu. Nie wyłącza odpowiedzialności prawnej za czyny wymierzone przeciwko innej osobie.

Sam regulamin określa jedynie sposób postępowania żołnierzy, ale nie daje podstaw do wystąpienia z określonym powództwem.

Podstawy dla ochrony funkcjonariuszy i żołnierzy przed tymi negatywnymi zjawiskami znajdują się w innych aktach prawnych m.in. w przepisach kodeksu cywilnego o ochronie dóbr osobistych (Sąd Najwyższy w wyroku z 13 listopada 2024 r., sygn. akt I PSKP 9/24).

Zatem żołnierze oraz funkcjonariusze mogą wystąpić z powództwem przeciwko osobie, a więc także np. przeciwko przełożonemu, który narusza ich dobra osobiste.

Czym są dobra osobiste?

Zgodnie z art. 23 k.c. dobra osobiste człowieka, jak w szczególności m.in. zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Czego można żądać

Na podstawie zaś art. 24 par. 1 k.c. ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, żeby osoba, która dopuściła się naruszenia, usunęła jego skutki, w szczególności żeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie.

Osoba, której dobra osobiste naruszono, może również żądać:

• zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę albo zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny;
• naprawienia szkody, jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa.