Próba ochrony majątku przed ZUS może się skończyć dla przedsiębiorcy karą

Prowadzę działalność gospodarczą. Mam spore zaległości w opłacaniu składek. Obawiam się, że ZUS wpisze hipotekę na jednej z moich nieruchomości. Czy mogę ochronić majątek przed Zakładem i darować synowi nieruchomość, a inną działkę oddać w najem?

Nie. Takie działania mogą zostać uznane za próbę pokrzywdzenia wierzycieli, w tym ZUS.

Hipoteka na majątku dłużnika

Prawo ZUS do ustanowienia hipoteki na majątku dłużnika wynika z art. 26 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa). Zgodnie z nim, dla zabezpieczenia należności z tytułu składek ZUS przysługuje hipoteka przymusowa na wszystkich nieruchomościach dłużnika. Podstawą ustanowienia hipoteki przymusowej jest doręczona decyzja o określeniu wysokości należności z tytułu składek, o odpowiedzialności osoby trzeciej lub o odpowiedzialności następcy prawnego. Przedmiotem hipoteki przymusowej może być:

• część ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowi udział dłużnika;
• nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej dłużnika i jego małżonka;
• nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej wspólników spółki cywilnej, a także część ułamkowa nieruchomości stanowiąca udział wspólników spółki cywilnej – w przypadku gdy dłużnikiem jest spółka.

Właściciel nieruchomości co do zasady może nią dysponować, ale prawo to ulega jednak pewnym ograniczeniom. Taką okolicznością jest m.in. posiadanie zaległości składkowych wobec ZUS i podejmowanie przez właściciela czynności, których celem jest uszczuplanie zaspokojenia wierzycieli.

Nawet pozbawienie wolności

W tym zakresie należy zwrócić uwagę na art. 300 kodeksu karnego. Wynika z niego m.in., że kto, w razie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Jeżeli czyn ten wyrządził szkodę wielu wierzycielom, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Ponadto, kto, w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku zajęte lub zagrożone zajęciem, bądź usuwa znaki zajęcia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Na ten temat wypowiedział się Sąd Najwyższy w postanowieniu z 12 grudnia 2018 r., sygn. akt III KK 134/18. SN stwierdził, że nie może budzić wątpliwości, że przestępstwo określone w art. 300 k.k. należy do kategorii indywidualnych. Wprawdzie ustawa nie posługuje się wprost nazwą „dłużnik” na określenie podmiotu czynu zabronionego, ale skoro do istoty tych przestępstw należy działanie na szkodę „swojego wierzyciela”, to jego sprawcą może być jedynie dłużnik.

W kontekście podanego stanu faktycznego użyteczny będzie także wyrok Sądu Okręgowego w Suwałkach z 12 października 2023 r., sygn. akt II K 89/20, w którym sąd rozpatrywał odpowiedzialność karną osób prowadzących działalność gospodarczą. Sprawa dotyczyła uszczuplenia majątku, z którego wierzyciele, w tym ZUS, mogli zaspokoić swoje roszczenia. Dłużnik dokonał bowiem darowizny nieruchomości na rzecz jego siostry, a inną nieruchomość wynajął. Umowa najmu nie przewidywała przy tym możliwości rozwiązania za wypowiedzeniem przed upływem okresu, na jaki została zawarta. To powodowało, że nieruchomość była znacznie mniej atrakcyjna dla potencjalnych nabywców w przypadku egzekucji z powyższej nieruchomości. Sąd uznał, że dłużnicy postępując w ten sposób, popełnili czyn określony w art. 300 i skazał ich na karę pozbawienia wolności w zawieszeniu.

Podsumowanie

W opisywanej sytuacji dłużnik nie powinien dokonywać darowizny albo wynajmować nieruchomości, ponieważ może to zostać uznane za próbę pokrzywdzenia wierzycieli, w tym ZUS. Może to skończyć się skierowaniem do sądu aktu oskarżenia przeciwko przedsiębiorcy. Warto dodać, że dokonanie tych czynności umożliwia ZUS również podjęcie kroków prawnych na drodze cywilnej, w trybie tzw. skargi pauliańskiej. Zgodnie bowiem z art. 527 par. 1 kodeksu cywilnego, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. W praktyce oznacza to podważenie opisanych czynności prawnych, mimo że były prowadzone z udziałem notariusza. ©℗