Jak obliczyć wymiar zwolnienia na opiekę 
nad dzieckiem dla pracownika niepełnosprawnego

Pracownikowi wychowującemu dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni z zachowaniem prawa do wynagrodzenia (art. 188 kodeksu pracy: dalej: k.p.). Zgodnie z art. 188 par. 4 k.p. regulacje dotyczące zwolnienia wykorzystywanego w godzinach stosuje się odpowiednio do pracownika, dla którego dobowa norma czasu pracy, wynikająca z odrębnych przepisów, jest niższa niż 8 godzin, a więc np. pracowników o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności.

To pracownik decyduje, czy wykorzysta zwolnienie na dni, czy na godziny – nie można tego uprawnienia ograniczyć w regulacjach wewnętrznych obowiązujących u pracodawcy. Pracownik dokonuje wyboru w pierwszym wniosku składanym o to zwolnienie w danym roku kalendarzowym. Wybór raz dokonany wiąże pracownika do końca danego roku kalendarzowego także przy zmianie pracodawcy. [przykład 1]

Przykład 1

Przepisy szczególne

Jak wynika z ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (dalej: ustawa o rehabilitacji), czas pracy osoby niepełnosprawnej uzależniony jest od orzeczonego stopnia niepełnosprawności i wynosi:

• maksymalnie 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo – w odniesieniu do osób o lekkim stopniu niepełnosprawności;
• maksymalnie 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo – dla osób zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności.

Stosowanie norm szczególnych dla osób niepełnosprawnych nie ma jednak bezwzględnego charakteru. Nie stosujemy ich:

• do osób niepełnosprawnych zatrudnionych przy pilnowaniu,
• w sytuacji, gdy na wniosek niepełnosprawnego pracownika lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę.

Może się zatem zdarzyć, że do pracownika, który ma orzeczony np. umiarkowany stopień niepełnosprawności, pracodawca będzie stosował ogólne normy czasu pracy w związku z rodzajem pracy lub – ewentualnie – zgodą lekarza.

Zwolnienie w dniach…

Jeśli pracownik wybierze wykorzystywanie zwolnienia z art. 188 k.p. w dniach, będzie miał prawo do pełnych dwóch dni wolnych z rozkładowych dni pracy. Nie ma znaczenia liczba godzin pracy zaplanowanych na te dni, wymiar czasu pracy czy normy czasu pracy obowiązujące pracownika. [przykład 2]

Przykład 2

Pracownik niepełnosprawny może uzyskać zgodę lekarza na pracę w systemie równoważnym z zachowaniem norm odrębnych z ustawy o rehabilitacji. W takiej sytuacji jego dobowy wymiar czasu pracy może być przedłużony do 12 godzin (chyba że lekarz wskazałby na niższy wymiar maksymalny), przy odpowiednio niższej liczbie godzin pracy w innych dniach lub mniejszej liczbie dni pracy w okresie rozliczeniowym i uśrednieniu w oparciu o normy wynikające z ustawy o rehabilitacji (7 godzin na dobę), a nie k.p. [przykład 3]

Przykład 3

…i w godzinach

Odnosząc się do zwolnienia na opiekę nad dzieckiem w godzinach dla pracownika niepełnosprawnego, należy odwołać się przede wszystkim do art. 188 par. 4 k.p. Zgodnie z nim art. 188 par. 1 i 3 k.p. w zakresie zwolnienia od pracy udzielanego w wymiarze godzinowym stosuje się odpowiednio do pracownika, dla którego dobowa norma czasu pracy, wynikająca z odrębnych przepisów, jest niższa niż 8 godzin.

Odpowiednie stosowanie oznacza stosowanie nie bezpośrednio regulacji o 16-godzinnym zwolnieniu, ale konieczność dostosowania jej do dobowej normy czasu pracy. Wynika z tego, że gdy pracownik:

• ma lekki stopień niepełnosprawności, nic się nie zmienia – ma on prawo do 16 godzin zwolnienia rocznie;
• ma umiarkowany lub znaczny stopień niepełnosprawności – ma on prawo rocznie do 14 godzin zwolnienia.

Warto na marginesie zauważyć, że obecna treść art. 188 k.p. obowiązuje od 26 kwietnia 2023 r. Przedtem w art. 188 k.p. nie było żadnego odniesienia do norm czasu pracy i niezależnie od tych norm przyjmowano wówczas 16-godzinne zwolnienie. [przykład 4]

Przykład 4

Zwolnienie w godzinach może być wykorzystywane nie tylko na początku lub na końcu dnia pracy, ale również w środku. Oczywiście taki sposób realizacji uprawnienia może zwiększać trudności w organizacji pracy, niemniej skoro nie został wyłączony w przepisach, to nie może tego również zrobić pracodawca. Odmowa udzielenia zwolnienia na opiekę nad dzieckiem uzasadniona trudnościami organizacji pracy z tego powodu stanowi naruszenie przepisów zagrożone grzywną.

Niepełny wymiar czasu pracy

Przy zwolnieniu godzinowym udzielanym osobie zatrudnionej w niepełnym wymiarze czasu pracy następuje przeliczenie wymiaru proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy pracownika. Przy obliczeniach niepełną godzinę zwolnienia od pracy trzeba zaokrąglić w górę do pełnej godziny. Zaokrąglenie w górę do pełnej godzin następuje niezależnie od wymiaru wyliczonej liczby godzin „po przecinku”.

Trzeba podkreślić, że nie stosuje się żadnego przeliczenia w razie wyboru przez niepełnoetatowca korzystania ze zwolnienia w dniach. [przykłady 5 i 6]

Przykład 5

Przykład 6

Przepisy w żaden sposób nie odnoszą się do kwestii zwolnień w godzinach przy zmianie wymiaru czasu pracy w trakcie roku kalendarzowego. Taka zmiana musi się jednak wiązać z przeliczeniem okresu zatrudnienia w poszczególnych wymiarach czasu pracy.

Ministerstwo Rodziny Pracy i Polityki Społecznej uznaje, że przy zmianie wymiaru etatu należy oddzielnie ustalić liczbę godzin zwolnienia od pracy przysługujących dla danego etatu, uwzględniając przy tym liczbę godzin już wykorzystanych przed zmianą etatu przez ich odjęcie od przysługującej puli godzin zwolnienia na aktualnym etacie. [przykłady 7 i 8]

Przykład 7

Przykład 8

Uzyskanie orzeczenia w tracie roku

Wątpliwości pracodawców budzić może sytuacja, w której korzystający ze zwolnienia godzinowego pracownik uzyskuje lub traci umiarkowany lub znaczny stopień niepełnosprawności w trakcie roku. W takich sytuacjach, uważam, że należy odpowiednio przyjąć sposób ustalania liczby godzin stosowany przy zmianie wymiaru czasu pracy. [przykład 9]

Przykład 9