Tak wynika z przepisów, ale Polski Fundusz Rozwoju zdaje się tego nie dostrzegać. W mediach do tej pory również było o tym cicho, przez co wielu pracodawców nie zdaje sobie sprawy z problemu.
W ostatnim czasie wiele napisano o mniejszych lub większych wątpliwościach na gruncie przepisów ustawy o PPK. Dotychczas nie zgłaszano jednak poważniejszych zastrzeżeń odnośnie do zasad uczestnictwa w PPK osób w wieku 55‒69 lat. Zasady te są uregulowane w art. 15 ust. 2 i 3 ustawy z 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych (Dz.U. poz. 2215; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1572).
Art. 15
2. Podmiot zatrudniający zawiera umowę o prowadzenie PPK w imieniu i na rzecz osoby zatrudnionej, która ukończyła 55. rok życia i nie ukończyła 70. roku życia, wyłącznie na jej wniosek, z zastrzeżeniem ust. 3. Podmiot zatrudniający jest obowiązany do poinformowania osoby zatrudnionej, o której mowa w zdaniu pierwszym, o możliwości złożenia wniosku.
3. Podmiot zatrudniający zawiera umowę o prowadzenie PPK w imieniu i na rzecz osoby zatrudnionej, o której mowa w ust. 2, jeżeli w okresie 12 miesięcy poprzedzających pierwszy dzień zatrudnienia osoba ta była zatrudniona w tym podmiocie zatrudniającym łącznie przez co najmniej 3 miesiące.
W ust. 2 wyrażona jest zasada ogólna, zgodnie z którą dla osoby zatrudnionej w wieku 55‒69 lat umowę o prowadzenie PPK zawiera się wyłącznie na jej wniosek. Gdyby brzmienie art. 15 kończyło się na ust. 2 wszystko byłoby stosunkowo jasne. Po ust. 2 następuje jednak problematyczny ust. 3, który w praktyce jest rozumiany dwojako.
Różne interpretacje
Niektórzy eksperci twierdzą, że ust. 3 wprowadza dodatkowy wymóg, który osoba w wieku 55‒69 lat musi spełnić, aby móc uczestniczyć w PPK. Zgodnie z tą interpretacją – poza samym wnioskiem (o którym mowa w ust. 2) – osoba taka musi dodatkowo legitymować się co najmniej 3-miesięcznym stażem zatrudnienia u danego pracodawcy w okresie 12 miesięcy poprzedzających pierwszy dzień zatrudnienia. Z interpretacją taką trudno jednak się zgodzić, ponieważ jest ona wyraźnie sprzeczna z intencją, jaka legła u podstaw omawianej regulacji, a która została wyrażona w następującym fragmencie uzasadnienia ustawy o PPK:
„Aby jednak zapobiec sytuacji, w której podmiot zatrudniający celowo rozwiąże z osobą zatrudnioną stosunek prawny leżący u podstaw zatrudnienia tuż przed ukończeniem 55. roku życia, a następnie zatrudni ją na nowo po ukończeniu tego wieku, projektowana ustawa przewiduje obowiązek zawarcia umów o prowadzenie PPK na rzecz osób, które w momencie zatrudnienia osiągnęły ten wiek, ale w okresie 12 miesięcy poprzedzających pierwszy dzień zatrudnienia były zatrudnione w tym podmiocie zatrudniającym łącznie przez co najmniej trzy miesiące. Takie rozwiązanie przeciwdziałać będzie potencjalnym nadużyciom polegającym na rozwiązywaniu umów stanowiących podstawę zatrudnienia w okresie bezpośrednio poprzedzającym osiągnięcie wieku 55 lat i ponownym ich zatrudnieniu po osiągnięciu tego wieku, celem wyłączenia obowiązku zawierania umów o prowadzenie PPK”.
Intencją art. 15 ust. 3 nie jest zatem mnożenie dodatkowych wymogów, które osoba w wieku 55‒69 lat musi spełnić, aby uczestniczyć w PPK. Celem jest ochrona takiej osoby przed „procederem” opisanym w przytoczonym wyżej fragmencie uzasadnienia ustawy, który mógłby polegać na krótkotrwałym rozwiązaniu zatrudnienia tuż przed osiągnięciem wieku 55 lat, a następnie ponownym zatrudnieniu danej osoby już po 55. urodzinach. W ten sposób osoba zatrudniona byłaby sztucznie wepchnięta w reżim zapisu do PPK na wniosek, podczas gdy powinna podlegać zasadzie autozapisu. Przyjmując więc interpretację, zgodnie z którą ust. 3 wprowadza tylko dodatkowy wymóg do ust. 2, moglibyśmy wręcz dojść do absurdalnego wniosku, że nowo zatrudniona osoba w wieku 55+, która nie ma żadnej wcześniejszej historii zatrudnienia w danym podmiocie zatrudniającym, nie jest w stanie spełnić warunków z art. 15 ust. 3, a zatem nigdy nie będzie mogła uczestniczyć PPK w tym podmiocie.
Trzeba zatem przyjąć interpretację, według której art. 15 ust. 3 wprowadza wyjątek od zasady, że osoba w wieku 55‒69 lat podlega włączeniu do PPK wyłącznie na swój wniosek. W szczególnych warunkach opisanych w tym przepisie osoba taka będzie więc do PPK zapisana automatycznie (o ile nie zrezygnuje na ogólnych zasadach). I tu pojawia się problem, ponieważ moim zdaniem ani pracodawcy, ani pracownicy nie są tego świadomi. Dominuje bowiem przekaz, że osoba 55+ zawsze uczestniczy w PPK wyłącznie na swój wniosek. Raczej nie wspomina się o tym, że w pewnych przypadkach osobę 55+ będzie trzeba do PPK zapisać automatycznie.
Kuriozalne sytuacje
Intencje wyrażone w uzasadnieniu do ustawy nie zostały, niestety, prawidłowo odzwierciedlone w treści komentowanych przepisów. Mamy przez to do czynienia z istotną rozbieżnością pomiędzy celem przepisów (przedstawionym w uzasadnieniu do ustawy o PPK) a faktycznym ich brzmieniem i znaczeniem wynikającym z tekstu ustawy. W mojej ocenie rozbieżność ta jest na tyle duża i istotna, że nie jest możliwe usunięcie jej przez proste powołanie się na wykładnię celowościową. Nie można bowiem w drodze wykładni celowościowej abstrahować całkowicie od stosunkowo wyraźnego literalnego brzmienia omawianych przepisów.
Problematyczność art. 15 ust. 3 można pokazać na przykładzie. Powiedzmy, że pracodawca zatrudni ponownie pracownika w wieku 58 lat, który w poprzedzających 12 miesiącach przepracował u tego pracodawcy trzy miesiące. Zgodnie z art. 15 ust. 3 osoba taka powinna być zapisana do PPK z automatu. Co więcej, osoba taka już w pierwszym dniu ponownego zatrudnienia będzie traktowana jako spełniająca wymóg stażu zatrudnienia (art. 16 ust. 2), w związku z czym automatyczny zapis powinien nastąpić już do 10. dnia kolejnego miesiąca. Zwróćmy uwagę, że mówimy o pracowniku w wieku 58 lat. Pracownik w tym wieku w ogóle nie miałby szans na zapis automatyczny. W takim przypadku nie zachodzi żadna próba obejścia przepisów, która uzasadniałaby zastosowanie reżimu autozapisu. Tymczasem art. 15 ust. 3 wpycha takiego pracownika w tryb automatycznego zapisu do PPK. Zdaję sobie sprawę, że taka interpretacja nie była celem ustawodawcy, jednak naprawdę trudno jest znaleźć inne rozsądne rozwiązanie w świetle jednoznacznego art. 15 ust. 3 (no, chyba że będziemy udawać, iż tego przepisu w ustawie nie ma…).
Podobna sytuacja będzie dotyczyła np. pracowników przechodzących na emeryturę. Zgodnie z art. 103a ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1270; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 2070) warunkiem wypłaty emerytury jest uprzednie rozwiązanie przez emeryta stosunku pracy z pracodawcą, u którego jest on zatrudniony bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury. W praktyce świeżo upieczony emeryt, który chce otrzymywać emeryturę oraz jednocześnie kontynuować zatrudnienie u swojego pracodawcy, rozwiązuje zatrudnienie na co najmniej jeden dzień, po czym ponownie nawiązuje stosunek pracy z tym samym podmiotem. W świetle art. 15 ust. 3 ustawy o PPK przy takim ponownym zatrudnieniu osoba będzie podlegała automatycznemu zapisowi do PPK. Pamiętajmy, że najczęściej będzie to osoba w wieku 60+. Tak więc objęcie takiej osoby reżimem autozapisu wydaje się niezrozumiałe.
Opisany problem może mieć jeszcze inne praktyczne konsekwencje, zwłaszcza dla pracodawców – i co więcej, znacznie poważniejsze. Wyobraźmy sobie pracodawcę 250+, który zgodnie z powszechnym przekazem żył w przeświadczeniu, że w kwestii uruchomienia PPK obowiązują go terminy wynikające z art. 134 ustawy o PPK:
• 25 października 2019 r. ‒ na zawarcie umowy o zarządzanie PPK,
• 12 listopada 2019 r. ‒ na zawarcie umowy o prowadzenie PPK.
Jeżeli taki pracodawca nieświadomie zatrudniłby 10 lipca 2019 r. osobę 55+ (przy czym byłoby to zatrudnienie ponowne i osoba ta legitymowałaby się trzymiesięcznym stażem zatrudnienia u tego pracodawcy w okresie poprzedzających 12 miesięcy), to zgodnie z art. 16 ust. 2 ustawy o PPK pracodawca byłby zobowiązany do zawarcia dla takiej osoby umowy o prowadzenie PPK już 10 sierpnia 2019 r. W konsekwencji umowę o zarządzanie PPK musiałby zawrzeć już 29 lipca 2019 r., czyli prawie trzy miesiące wcześniej, niż zakładał. Obawiam się, że w skali kraju nie będą to jednostkowe przypadki, a pamiętajmy, że niezawarcie powyższych umów w wymaganych terminach grozi wysokimi grzywnami (art. 106 i 107 ustawy o PPK).
Postawa PFR
Co na to Polski Fundusz Rozwoju? Z jego wyjaśnień (przedstawionych w odpowiedzi na pytanie jednego z naszych czytelników – patrz ramka) wynika, że albo PFR problemu nie dostrzega albo nie wie, co z tym fantem zrobić. Odpowiedź sprowadza się do prostego „kopiuj-wklej” pkt II.1. z zestawienia zagadnień prawnych opublikowanego na www.mojeppk.pl (zob. zamieszczony tam PDF pt. „Zagadnienia prawne w zakresie Ustawy o PPK” v 1.3, str. 23). Fragment ten nie odnosi się jednak w ogóle do art. 15 ust. 2 i 3 ustawy o PPK.
Docierają do mnie informacje, że na spotkaniach z pracodawcami przedstawiciele PFR podtrzymują twardo stanowisko, że osoby 55+ bez wyjątków podlegają zapisaniu do PPK wyłącznie na swój wniosek. Stanowisko to wydaje się dla wszystkich korzystne, ponieważ upraszcza całą sytuację, jednakże – moim zdaniem – nie ma ono oparcia w przepisach ustawy (pomija całkowicie dość jednoznaczne brzmienie art. 15 ust. 3).
Pozostaje mieć nadzieję, że PFR, a także Państwowa Inspekcja Pracy i inne instytucje nadzorujące stosowanie ustawy o PPK, będą konsekwentne w swoich interpretacjach i żaden pracodawca nie zostanie ukarany za stosowanie się do nich, choćby były wątpliwe. Z innej zaś strony pamiętajmy, że interpretacje PFR nie zastępują przepisów ustawy i nie można ich przyjmować bezrefleksyjnie.
Odpowiedź PFR na pytanie jednego z czytelników DGP
pytanie: Czy osoby, które ukończyły 55 lat, ale nie ukończyły 70 lat, niezatrudnione na dzień objęcia danego podmiotu PPK, ale pracujące w danym podmiocie w ciągu 12 miesięcy wstecz, są objęte automatycznym zapisem do PPK po ponownym zatrudnieniu?
ODPOWIEDŹ PFR: W odpowiedzi na zadane pytanie uprzejmie informuję, że zgodnie z art. 134 ust. 2 ustawy o PPK okres zatrudnienia nie ma znaczenia w przypadku osób zatrudnionych w danym podmiocie zatrudniającym w dniu, od którego znajduje do tego podmiotu zastosowanie ustawa o PPK. Tym samym w podmiotach zatrudniających, które zatrudniają co najmniej 250 osób zatrudnionych według stanu na dzień 31 grudnia 2018 r. – dla osób pozostających w zatrudnieniu w dniu 1 lipca 2019 roku w tym podmiocie termin zawarcia umowy o prowadzenie PPK nie jest zależny od upływu 3-miesięcznego okresu zatrudnienia w tym podmiocie. Natomiast dla każdej osoby zatrudnionej po dacie, od której dany podmiot zatrudniający ma obowiązek stosować ustawę o PPK, umowa o prowadzenie PPK zawierana jest po upływie 3-miesięcznego okresu zatrudnienia w danym podmiocie zatrudniającym (art. 16 ust. 1 ustawy o PPK). Na podstawie art. 16 ust. 2 ustawy o PPK do okresu zatrudnienia, o którym mowa powyżej, wlicza się okresy zatrudnienia z poprzednich 12 miesięcy, które miały miejsce w tym podmiocie zatrudniającym, a także okresy zatrudnienia w innych podmiotach zatrudniających, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podmiot zatrudniający jest następcą prawnym w stosunkach prawnych nawiązanych przez podmiot zatrudniający, który poprzednio zatrudniał osobę zatrudnioną. Dla osób zatrudnionych po dniu objęcia danego podmiotu zatrudniającego przepisami ustawy o PPK, zgodnie z art. 134 ust. 1 tej ustawy, do terminu zawarcia przez niego umowy o prowadzenie PPK (okres przejściowy), art. 16 tej ustawy będzie miał zastosowanie tylko jeśli chodzi o wymóg posiadania przez osobę zatrudnioną określonego w tym przepisie okresu zatrudnienia. Termin na zawarcie umowy o prowadzenie ustalany dla nich będzie natomiast zgodnie z art. 134 ust. 2 ustawy o PPK (będzie taki sam jak dla osób zatrudnionych w danym podmiocie zatrudniającym w dniu, w którym ustawa zaczyna mieć do niego zastosowanie). W zakresie sposobu obliczania 3-miesięcznego okresu zatrudnienia, o którym mowa w art. 16 ust. 2 ustawy o PPK, wskazać należy na dyspozycję art. 110 kodeksu cywilnego, który w przypadku braku regulacji określającej sposób obliczania terminu oznaczonego ustawą nakazuje stosować w tym zakresie przepisy kodeksu cywilnego.