Specustawa ukraińska znika, ale ochrona pozostaje

Koniec niepewności

W ostatnich tygodniach w środowisku prawniczym narastało zaniepokojenie dotyczące losu obywateli Ukrainy, którzy przebywają w Polsce, ale nie mają statusu PESEL UKR. Eksperci alarmowali, że osoby te, wjeżdżające w ramach ruchu bezwizowego lub na podstawie wiz Schengen, mogą stracić prawo do legalnego pobytu znacznie wcześniej, bo już w marcu 2026 r. Analiza projektu ustawy dementuje czarne scenariusze. Ustawodawca wprost zadbał o tę grupę, rozciągając parasol ochronny również na nią.

Projektowane przepisy wyraźnie wskazują, że przedłużeniu ulega okres, w którym pobyt obywatela Ukrainy na terytorium Polski uznaje się za legalny, nawet jeśli odbywa się on na podstawie wizy Schengen wydanej przez Polskę lub inne państwo strefy, a także w ramach ruchu bezwizowego. Oznacza to, że doniesienia o konieczności masowego składania wniosków o pobyt czasowy przez tę grupę pod groźbą deportacji nie znajdują potwierdzenia w faktach. Jeśli osoby te będą chciały dalej pozostać i pracować w Polsce, nie muszą w trybie nagłym szturmować urzędów wojewódzkich, gdyż ich pobyt pozostanie legalny do 4 marca 2027 r., analogicznie jak w przypadku posiadaczy statusu UKR. Warto jednak pamiętać, że czym innym jest legalność pobytu, a czym innym status beneficjenta ochrony czasowej, który wymaga dopełnienia procedur rejestracyjnych.

Zielone światło dla ukraińskiego biznesu

Jednym z najważniejszych aspektów gospodarczych nowej regulacji jest wyjaśnienie przyszłości przedsiębiorców z Ukrainy. Jak zauważył Michał Wysłocki, senior manager zespołu immigration EY Polska, ekspert Związku Liderów Sektora Usług Biznesowych ABSL, dziś obywatele Ukrainy legalnie przebywający w Polsce, mający numer PESEL, mogą zakładać i prowadzić działalność gospodarczą na takich samych zasadach jak obywatele polscy. Jego zdaniem założenia do projektu ustawy nie precyzowały, czy tak pozostanie, a zatem były obawy o ciągłość tych firm i ryzyko konieczności ich zamykania lub skomplikowanego przekształcania. Projektowane przepisy gwarantują pełną ciągłość wykonywania działalności gospodarczej. Obywatele Ukrainy, którzy podjęli aktywność biznesową na podstawie dotychczasowych przepisów specustawy, będą mogli ją kontynuować na niezmienionych warunkach. Ustawodawca przewidział mechanizmy przepływu informacji między rejestrami cudzoziemców a ministrem właściwym ds. gospodarki, co pozwoli na weryfikację uprawnień w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej bez angażowania samych zainteresowanych. Co więcej, utrzymano sprawdzone i elastyczne zasady dostępu do rynku pracy. Pracodawcy nadal będą mogli zatrudniać beneficjentów ochrony czasowej bez konieczności uzyskiwania zezwoleń na pracę, pod warunkiem wysłania powiadomienia do powiatowego urzędu pracy w terminie siedmiu dni od momentu podjęcia zatrudnienia przez cudzoziemca.

Cyfrowa tożsamość zamiast papieru

Rewolucyjne zmiany szykują się natomiast w sferze dokumentacji. Projekt ustawy odchodzi od papierowych zaświadczeń wydawanych przez szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Nowym standardem staje się pełna cyfryzacja. Urzędowym poświadczeniem korzystania z ochrony czasowej będzie posiadanie numeru PESEL ze statusem UKR oraz dokument elektroniczny dostępny w aplikacji mObywatel.

Ustawodawca sankcjonuje rolę karty Diia.pl jako pełnoprawnego dokumentu pobytowego w rozumieniu unijnego kodeksu granicznego Schengen. Oznacza to, że obywatel Ukrainy, mając jedynie ważny dokument podróży oraz smartfon z aplikacją mObywatel i aktywnym dokumentem elektronicznym, będzie mógł przekraczać granice zewnętrzne i wewnętrzne Unii Europejskiej bez konieczności ubiegania się o wizę.

Dwa tygodnie na decyzję

Mimo prouchodźczego charakteru ustawy rząd wyraźnie zaostrza kurs w kwestii bezpieczeństwa i kontroli przepływu osób. Skończył się czas nieograniczonej swobody w kwestii legalizacji statusu po przyjeździe. Projekt określa termin na dopełnienie formalności. Cudzoziemiec deklarujący chęć skorzystania z ochrony czasowej będzie miał 14 dni od momentu wjazdu do Polski na złożenie wniosku o nadanie numeru PESEL ze statusem UKR. Brak złożenia wniosku w tym terminie zostanie potraktowany jako dorozumiana rezygnacja z ochrony, co oznacza wjazd cudzoziemca na zasadach ogólnych ustawy o cudzoziemcach, a w praktyce konieczność opuszczenia terytorium Polski w ciągu maksymalnie 15 dni.

Dodatkowo proces nadawania numeru PESEL zostanie obwarowany wymogami bezpieczeństwa. Od każdego beneficjenta powyżej 6. roku życia będą pobierane odciski linii papilarnych. Wprowadzona zostanie także weryfikacja biometryczna wizerunku – zdjęcia dołączane do wniosków będą porównywane z bazami Straży Granicznej. Uszczelniono również przepisy dotyczące wygaszania ochrony. Status UKR zostanie automatycznie odebrany każdemu, kto opuści Polskę na okres dłuższy niż 30 dni.

Wejście w życie projektowanej ustawy przewidziane jest na 5 marca 2026 r. ©℗