Ustalanie prawa do emerytury: czy okres czynnej służby wojskowej zaliczyć do stażu pracy górniczej

W świetle ugruntowanej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego na zadane pytanie należy udzielić odpowiedzi przeczącej – stanowisko ZUS nie jest prawidłowe.

Warunki przyznania prawa do emerytury

Zgodnie z art. 50e ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: u.e.r.f.u.s.) pracownikom, którzy legitymują się stażem minimum 25 lat stałej pracy górniczej wykonywanej pod ziemią w pełnym wymiarze czasu pracy przysługuje prawo do górniczej emerytury, bez względu na osiągnięty wiek oraz zajmowane stanowisko. Z kolei w myśl ust. 2 art. 50e u.e.r.f.u.s. do okresów takiej pracy górniczej wlicza się również okresy:

• niezdolności do pracy z tytułu wypadków przy pracy lub choroby zawodowej, za które wypłacono wynagrodzenie lub zasiłek chorobowy, albo świadczenie rehabilitacyjne,
• oddelegowania pracownika do zawodowego pogotowia ratowniczego, w jednostkach określonych w tej ustawie, o ile poprzedzała je bezpośrednio praca górnicza na zasadach opisanych w art. 50e ust. 1 u.e.r.f.u.s.

W art. 50c u.e.r.f.u.s. ustawodawca doprecyzował, jakie zatrudnienie uważa się za pracę górniczą lub pracę z nią równorzędną. Ustawa ta nie reguluje jednak wprost kwestii zaliczania do stażu pracy górniczej pod ziemią okresu odbywania czynnej służby wojskowej, którą bezpośrednio poprzedzałaby praca górnicza, o jakiej stanowi jej art. 50e ust. 1. Odpowiedzi w tej materii należy poszukiwać w innych przepisach i orzecznictwie.

Ważne regulacje z innych ustaw

Zagadnienia związane z powołaniem do służby wojskowej, w tym te dotyczące uprawnień pracowników otrzymujących takie powołanie, regulowała ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, która została uchylona 23 kwietnia 2022 r. Zgodnie z jej art. 120 ust. 1 pracownikowi, który w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia z czynnej służby wojskowej podjął pracę w zakładzie pracy, w którym był zatrudniony w dniu powołania do tej służby, czas odbywania służby wojskowej wlicza się do okresu zatrudnienia w tym zakładzie w zakresie wszystkich uprawnień wynikających ze stosunku pracy. Analogiczne rozwiązanie zawiera obecnie art. 313 ust. 1 ustawy o obronie Ojczyzny (obowiązuje od 23 kwietnia 2022 r.). Warto jednak zwrócić uwagę, że przepis ten przewiduje pewne wyłączenia – nie obejmuje m.in. zwolnienia ze służby zawodowej ani zasadniczej służby wojskowej, natomiast stosuje się do „dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej”.

Przed uchwaleniem ustawy o obronie Ojczyzny, w różnych okresach obowiązywały odmienne regulacje, dotyczące poszczególnych rodzajów służby. W okresie bezpośrednio poprzedzającym wprowadzenie u.o.o. obowiązywały dwa osobne akty prawne:

• ustawa o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych – regulowała kwestie zawodowej służby wojskowej,
• ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej – dotyczyła innych rodzajów czynnej służby wojskowej i zgodnie z jej art. 59 stosowało się ją do osób, które odbywały: zasadniczą służbę wojskową; przeszkolenie wojskowe; terytorialną służbę wojskową; ćwiczenia wojskowe; służbę przygotowawczą; okresową służbę wojskową; służbę wojskową w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny.

Z przyczyn oczywistych, jako że żołnierz zawodowy co do zasady nie może wykonywać pracy zarobkowej poza służbą, niniejsza porada nie odnosi się w ogóle do czynnej służby żołnierzy zawodowych.

W świetle obowiązującej u.o.o., czynna służba wojskowa to:

• zasadnicza służba wojskowa;
• terytorialna służba wojskowa;
• służba w aktywnej rezerwie w dniach tej służby
• odbywanie ćwiczeń wojskowych w ramach pasywnej rezerwy;
• zawodowa służba wojskowa;
• służba w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny.

Ponadto służba zasadnicza dzieli się na dobrowolną i obowiązkową. Zasadnicza służba obowiązkowa jest zawieszona i była zawieszona od początku obowiązywania u.o.o.

Zatem mimo że czynna zasadnicza służba wojskowa, której dotyczy pytanie, to w istocie służba obowiązkowa, to wobec braku wyodrębnienia w poprzednim stanie prawnym dwóch rodzajów służby zasadniczej oraz w związku z tym, że aktualnie faktycznie istnieje tylko taka służba dobrowolna, wyrażone tutaj stanowisko będzie aktualne zarówno w przypadku powołań do niezawodowej czynnej służby wojskowej w czasie obowiązywania ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, jak i w wypadku u.o.o.

Pogląd Sądu Najwyższego

W wyroku z 30 września 2021 r. (sygn. akt I USKP 77/21) Sąd Najwyższy powołał się na stanowisko, że okres odbywania zasadniczej służby wojskowej, do której ubezpieczony został powołany w trakcie wykonywania pracy górniczej, należy zaliczyć do stażu pracy górniczej w rozumieniu art. 50c ust. 1 u.e.r.f.u.s.,
a więc pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pod ziemią.

Uwaga! Sąd Najwyższy podkreślał w swoich wyrokach, że taki wniosek wynika z pogłębionej analizy przepisów ustawy emerytalnej i ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, a także płynącej z art. 85 ust. 1 oraz art. 2 i art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji RP zasady, która zakazuje takiego stosowania prawa, które prowadziłoby do pokrzywdzenia obywatela z powodu wykonywania publicznego obowiązku obrony. Wykładnia przyjęta przez Sąd Najwyższy ma zatem charakter systemowy i prokonstytucyjny, odwołujący się do spójności prawa i zasad sprawiedliwości społecznej.

Ugruntowana linia orzecznicza

Choć stan prawny nadal nie reguluje jednoznacznie opisywanego zagadnienia, co sprawia, że zaliczenie okresu czynnej służby wojskowej do stażu pracy górniczej, wymaganego dla ubiegania się o przyznanie prawa do emerytury górniczej bez względu na wiek, nie nastąpi automatycznie w każdym wypadku, to jednak sądy, w tym Sąd Najwyższy, prezentują jednolite stanowisko. Zgodnie z nim, jeżeli pracownik wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracę górniczą pod ziemią, a następnie został powołany do odbycia czynnej służby wojskowej i po jej zakończeniu w ciągu 30 dni ponownie podjął pracę u tego samego pracodawcy, u którego był zatrudniony w dniu powołania, to okres służby wojskowej wlicza się do okresu zatrudnienia – we wszystkich aspektach wynikających ze stosunku pracy, w tym także do stażu pracy górniczej, wymaganego do uzyskania prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 50e ust. 1 u.e.r.f.u.s. Stanowisko to potwierdzają m.in.: wyroki Sądu Najwyższego z 25 października 2022 r., sygn. akt I USKP 137/21 i 6 września 2023 r., sygn. akt I USKP 18/22 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 14 maja 2025 r. sygn. akt III AUa 994/24). ©℗