Gmina (podatnik VAT czynny) w listopadzie 2023 r. ogłosiła przetarg na sprzedaż niezabudowanego gruntu stanowiącego teren budowlany w rozumieniu art. 2 pkt 33 ustawy o VAT. Cena wywoławcza wyniosła 200 000 zł netto, a ustalone wadium 24 600 zł. Kiedy gmina powinna rozliczyć otrzymane wadium – czy w momencie jego wpłaty, czy dopiero w dacie podpisania aktu notarialnego i zapłaty pozostałej części ceny?

Warunkiem przystąpienia do przetargu była wpłata pełnej kwoty wadium. Do przetargu przystąpiło sześć firm, które wpłaciły wadium w listopadzie 2023 r. Z przeprowadzonego przetargu gmina sporządziła 20 grudnia 2023 r. protokół, stanowiący podstawę zawarcia aktu notarialnego. W protokole tym strony transakcji (gmina i wyłoniony w przetargu nabywca nieruchomości – firma X) ustaliły, że: „kwota wadium zostanie zaliczona na poczet ceny nieruchomości w dniu zapłaty pełnej należności”. Dodatkowo wskazano, że nie później niż do dnia zawarcia umowy sprzedaży nieruchomości w formie aktu notarialnego nabywca będzie zobowiązany do zapłaty pozostałej kwoty ceny, przy czym za datę wniesienia wyznaczonej kwoty gmina będzie uważała datę uznania swojego rachunku bankowego. Z tym dniem również nastąpi zaliczenie przez gminę wadium na poczet zapłaty ceny za nieruchomość.

Pozostali uczestnicy przetargu nie wnieśli skargi na czynności związane z przeprowadzeniem tej procedury i obecnie gmina oraz firma X zamierzają podpisać akt notarialny przenoszący własność przedmiotowego gruntu pod koniec stycznia 2024 r. lub na początku lutego 2024 r. Gmina rozlicza VAT na zasadach ogólnych za okresy miesięczne. Pomiędzy gminą a firmą X nie zachodzą powiązania, o których mowa w art. 32 ust. 2 ustawy o VAT. Kiedy gmina powinna rozliczyć otrzymane wadium – czy w momencie jego wpłaty, czy dopiero w dacie podpisania aktu notarialnego i zapłaty pozostałej części ceny?

Opodatkowaniu VAT podlegają m.in. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju (art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT). Przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (art. 7 ust. 1 ustawy o VAT), a przez towary rozumie się rzeczy oraz ich części, a także wszelkie postacie energii (art. 2 pkt 6 ustawy o VAT). W tej definicji towaru mieści się także grunt (por. interpretacje indywidualne dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 8 stycznia 2019 r., nr 0114-KDIP4.4012.779.2018.2.KM; z 7 października 2021 r., 0112-KDIL1-1.4012.492.2021.2.AR). Sprzedaż gruntu – także w drodze przetargu – wypełnia definicję odpłatnej dostawy towaru.

Zawarcie umowy w drodze przetargu

Ustawa o gospodarce nieruchomościami określa m.in. zasady gospodarowania nieruchomościami stanowiącymi własność jednostek samorządu terytorialnego. Nieruchomości takie są sprzedawane w drodze przetargu, a sprzedaż nieruchomości wymaga zawarcia umowy w formie aktu notarialnego.

Wadium wniesione w pieniądzu przez uczestnika przetargu, który go wygrał, zalicza się na poczet ceny nabycia nieruchomości lub pierwszej opłaty z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej (par. 4 ust. 8 rozporządzenia w sprawie sposobu i trybu przeprowadzania przetargów oraz rokowań na zbycie nieruchomości). Na podstawie par. 4 ust. 7 ww. rozporządzenia wadium zwraca się niezwłocznie po odwołaniu albo zamknięciu przetargu, z zastrzeżeniem par. 4 ust. 8 tego rozporządzenia, jednak nie później niż przed upływem trzech dni od dnia, odpowiednio:

• odwołania przetargu;

• zamknięcia przetargu;

• unieważnienia przetargu;

• zakończenia przetargu wynikiem negatywnym.

Do ustalenia chwili zawarcia umowy w drodze przetargu stosuje się przepisy dotyczące przyjęcia oferty, chyba że w warunkach przetargu zastrzeżono inaczej. Jeżeli ważność umowy zależy od spełnienia szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie, zarówno organizator aukcji, jak i jej uczestnik, którego oferta została przyjęta, mogą dochodzić zawarcia umowy (art. 702 par. 3 k.c.). W warunkach aukcji albo przetargu można zastrzec, że przystępujący do aukcji albo przetargu powinien, pod rygorem niedopuszczenia do nich, wpłacić organizatorowi określoną sumę albo ustanowić odpowiednie zabezpieczenie jej zapłaty (wadium) (art. 704 par. 1 k.c.).

Jeżeli uczestnik aukcji albo przetargu, mimo wyboru jego oferty, uchyla się od zawarcia umowy, której ważność zależy od spełnienia szczególnych wymagań przewidzianych w ustawie, organizator aukcji albo przetargu może pobraną sumę zachować albo dochodzić zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia. W pozostałych wypadkach zapłacone wadium należy niezwłocznie zwrócić, a ustanowione zabezpieczenie wygasa. Jeżeli organizator aukcji albo przetargu uchyla się od zawarcia umowy, ich uczestnik, którego oferta została wybrana, może żądać zapłaty podwójnego wadium albo naprawienia szkody (art. 704 par. 2 k.c.).

Stosownie do par. 10 ust. 1 ww. rozporządzenia przewodniczący komisji przetargowej sporządza protokół przeprowadzonego przetargu. Protokół powinien zawierać informacje o:

• terminie i miejscu oraz rodzaju przetargu;

• oznaczeniu nieruchomości będącej przedmiotem przetargu według katastru nieruchomości i księgi wieczystej;

• obciążeniach nieruchomości;

• zobowiązaniach, których przedmiotem jest nieruchomość;

• wyjaśnieniach i oświadczeniach złożonych przez oferentów;

• osobach dopuszczonych i niedopuszczonych do uczestniczenia w przetargu, wraz z uzasadnieniem;

• cenie wywoławczej nieruchomości oraz najwyższej cenie osiągniętej w przetargu albo informację o złożonych ofertach wraz z uzasadnieniem wyboru najkorzystniejszej z nich albo o niewybraniu żadnej z ofert;

• uzasadnieniu rozstrzygnięć podjętych przez komisję przetargową;

• imieniu, nazwisku i adresie albo nazwie lub firmie oraz siedzibie osoby wyłonionej w przetargu jako nabywca nieruchomości;

• imionach i nazwiskach przewodniczącego i członków komisji przetargowej;

• dacie sporządzenia protokołu.

Protokół przeprowadzonego przetargu sporządza się w trzech jednobrzmiących egzemplarzach, z których dwa są przeznaczone dla właściwego organu, a jeden dla osoby ustalonej jako nabywca nieruchomości (par. 10 ust. 2 ww. rozporządzenia).

Protokół przeprowadzonego przetargu podpisują przewodniczący i członkowie komisji przetargowej oraz osoba wyłoniona w przetargu jako nabywca nieruchomości (par. 10 ust. 3 ww. rozporządzenia).). Protokół przeprowadzonego przetargu stanowi podstawę zawarcia aktu notarialnego (par. 10 ust. 4 ww. rozporządzenia). ©℗

Działanie jako podatnik

Należy zaznaczyć, że nie każda czynność stanowiąca dostawę towarów, w rozumieniu art. 7 ustawy o VAT, podlega opodatkowaniu VAT. Aby dana czynność była opodatkowana tym podatkiem, musi być wykonana przez podmiot, który w związku z jej wykonaniem jest podatnikiem VAT (por. interpretacja indywidualna dyrektora KIS z 14 marca 2022 r., nr 0111-KDIB3-1.4012.1094.2021.3.IK). Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, że sprzedająca gmina jest zarejestrowana jako podatnik VAT czynny.

Nie uznaje się jednak za podatnika organów władzy publicznej oraz urzędów obsługujących te organy w zakresie realizowanych zadań nałożonych odrębnymi przepisami prawa, dla realizacji których zostały one powołane, z wyłączeniem czynności wykonywanych na podstawie zawartych umów cywilnoprawnych (art. 15 ust. 6 ustawy o VAT). Do organów władzy publicznej zaliczają się m.in. gminy. Przy czym gminy są podatnikami VAT jedynie w zakresie wszelkich czynności, które mają charakter cywilnoprawny, tzn. są realizowane przez nie na podstawie umów cywilnoprawnych. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 31 stycznia 2019 r., sygn. akt I FSK 1588/16, stwierdził, że „(…) mimo że gmina spornymi gruntami niewykorzystywanymi w jej działalności nie zarządza jednoznacznie w sposób wskazany w wyroku TS C-180/10 i 181/10, to uwzględniając jej charakter i fakt, że grunty te są składnikiem mienia gminnego, objętego przez gminę strategicznym zarządzeniem, którego jedynym z elementów jest zbywanie tych gruntów w celu m.in. kształtowania inwestycji na zbywanych gruntach poprzez tworzenie dla nich stosownych planów zagospodarowania terenu, a także realizacji innych zadań własnych gminy, brak podstaw do stwierdzenia, że sprzedaż taka stanowi jedynie zarządzanie majątkiem prywatnym, gdyż mienie gminne nie ma charakteru prywatnego, a publiczny, a jego zbywanie – jako realizacja strategii gospodarczej gminy – nie służy realizacji celów prywatnych, lecz publicznych, oddziałując przy tym istotnie na lokalny rynek nieruchomości poprzez kształtowanie polityki przestrzennej, jak również od strony popytowej i podażowej, wpływając tym samym zasadniczo na kształtowanie się cen na rynku lokalnym. Gmina zatem w tym zakresie powinna być traktowana jako podatnik VAT prowadzący działalność handlową spornymi gruntami, będącą formą gospodarowania zasobami gminnymi. Ze względu na pozycję gminy jako podmiotu wpływającego znacznie na rynek nieruchomości i spełniającego w tym zakresie warunki postrzegania jako podatnika, dokonywanie przez gminę obrotu nieruchomościami nabytymi w drodze tzw. komunalizacji mienia państwowego należy kwalifikować jako działalność gospodarczą w rozumieniu art. 15 ust.1 i 2 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (....), nawet jeżeli gmina, w zakresie obrotu tymi nieruchomościami, nie podejmuje aktywności podobnej do podmiotu handlującego nieruchomościami”.

Zatem w analizowanej sprawie gmina, sprzedając nieruchomość nabywcy wyłonionemu w przetargu, będzie działała w charakterze podatnika VAT i czynność ta stanowi odpłatną dostawę towarów podlegającą opodatkowaniu na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 7 ust. 1 ustawy o VAT.

Moment powstania obowiązku podatkowego

Istota problemu w analizowanej sprawie sprowadza się do ustalenia, czy i kiedy powstanie po stronie gminy obowiązek zapłaty VAT z tytułu otrzymanego wadium od nabywcy nieruchomości wyłonionego w przetargu.

Zgodnie z regułą zawartą w art. 19a ust. 1 ustawy o VAT obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania dostawy towarów lub wykonania usługi. W przypadku sprzedaży nieruchomości, co do zasady, ostateczna umowa sprzedaży zostaje zawarta poprzez podpisanie aktu notarialnego i w tym dniu powstaje obowiązek podatkowy.

Jednakże – zgodnie z art. 19a ust. 8 ustawy o VAT – jeżeli przed dokonaniem dostawy towaru lub wykonaniem usługi otrzymano całość lub część zapłaty, w szczególności przedpłatę, zaliczkę, zadatek, ratę, wkład budowlany lub mieszkaniowy przed ustanowieniem spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego lub lokalu o innym przeznaczeniu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą jej otrzymania w odniesieniu do otrzymanej kwoty, z wyjątkiem:

  • dostaw towarów, w stosunku do których obowiązek podatkowy powstaje w sposób, o którym mowa w art. 19a ust. 1b ustawy o VAT;
  • dostaw towarów i świadczenia usług, w stosunku do których obowiązek podatkowy powstaje w sposób, o którym mowa w art. 19a ust. 5 pkt 4 ustawy o VAT.

Należy zauważyć, że ustawa o VAT nie definiuje zaliczki ani przedpłaty. Należy się zatem posłużyć znaczeniem językowym tych pojęć, a zatem należy przywołać definicje słownikowe (zob. https://sjp.pwn.pl), tj.:

  • zaliczka – „część należności wpłacana lub wypłacana z góry na poczet tej należności”
  • przedpłata – „określona suma pieniędzy, stanowiąca część ceny towaru, wpłacana z góry w celu uzyskania gwarancji jego zakupu w określonym terminie”.

Z kolei jak wskazał dyrektor KIS w interpretacji indywidualnej z 12 września 2023 r., nr 0112-KDIL1-1.4012.360.2023.1.JKU, „(…) należy przyjąć, że wadium staje się częścią zapłaty w momencie wygrania przetargu i podpisania protokołu z przeprowadzonego przetargu, tj. gdy jednoznacznie znany jest nabywca. W tej sytuacji wpłata wadium dotyczy konkretnej czynności i jako zaliczka podlega zasadom ustawy o podatku od towarów i usług. Wobec powyższego po stronie sprzedawcy (powiatu) powstaje obowiązek podatkowy w zakresie podatku od towarów i usług w części obejmującej otrzymaną należność, w dacie zaliczenia kwoty wadium na poczet ceny sprzedaży na zasadach określonych w art. 19a ust. 8 ustawy. Wadium należy tu bowiem potraktować jako część należności (zaliczkę) otrzymaną przed wydaniem towaru przez powiat. (…) Tym samym, stwierdzić należy, że wybór w przetargu oferenta i podpisanie protokołu z przeprowadzonego przetargu stanowi jednoznaczne określenie dostawy towaru pod względem podmiotowo-przedmiotowym, a wpłacone wadium, które de facto pomniejsza cenę nabycia, należy uznać za uiszczenie części ceny przed wykonaniem dostawy towaru, co – stosownie do art. 19a ust. 8 ustawy – rodzi w podatku od towarów i usług powstanie obowiązku podatkowego z tego tytułu”. Por. interpretacje indywidualne dyrektora KIS z 14 września 2020 r., nr 0111-KDIB3-1.4012.446.2020.1.KO; z 19 listopada 2021 r., 0111-KDIB3-1.4012.831.2021.1.AB; z 1 lipca 2022 r., 0114-KDIP4-3.4012.190.2022.2.DM.

Tak więc wadium staje się częścią zapłaty (i jako zaliczka podlega VAT) w momencie wygrania przetargu, tj. gdy znany jest nabywca, a nie dopiero w dacie podpisania aktu notarialnego, wpłaty pozostałej części należności i zaliczenia wadium na poczet zapłaty ceny, jako strony ustaliły w protokole sporządzonym z przetargu (zob. interpretacja indywidualna dyrektora KIS z 23 sierpnia 2022 r., nr 0113-KDIPT1-1.4012.502.2022.1.JK).

Uwaga! Otrzymane wadium od uczestników przetargu nie rodzi obowiązku podatkowego. Również zwrot wadium uczestnikom przetargu, których oferty nie zostały wybrane, nie rodzi skutków w zakresie VAT.

W świetle przedstawionej praktyki organów podatkowych należy przyjąć, że w momencie wygrania (rozstrzygnięcia) przetargu i podpisania protokołu z przeprowadzonego przetargu (protokół zawiera m.in. informację o imieniu, nazwisku i adresie albo nazwie lub firmie oraz siedzibie osoby wyłonionej w przetargu jako nabywca nieruchomości), wadium oferenta, którego oferta została przyjęta, zostaje zarachowane na poczet ceny nabycia i przybiera postać zaliczki na przyszłą dostawę, z tytułu której powstaje obowiązek podatkowy zgodnie z art. 19a ust. 8 ustawy o VAT.

W analizowanej sprawie gmina 20 grudnia 2023 r. sporządziła z przeprowadzonego przetargu protokół, który został podpisany przez gminę i wyłonionego w przetargu nabywcę nieruchomości (tj. firmę X). Należy zatem uznać, że w tym właśnie dniu otrzymane od firmy X wadium przekształciło się w zaliczkę na poczet dostawy nieruchomości i podlega opodatkowaniu VAT stosownie do art. 19a ust. 8 ustawy o VAT. Obowiązek podatkowy od przedmiotowego wadium powstał zatem w grudniu 2023 r.

Jaka stawka

Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, że przedmiotem dostawy jest niezabudowany grunt. W przypadku dostawy terenów niezabudowanych jest możliwe objęcie ich zwolnieniem z VAT. Zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 9 ustawy o VAT zwolniona z VAT jest dostawa terenów niezabudowanych innych niż tereny budowlane. Zwolnienie to przysługuje więc względem takiej dostawy, której przedmiotem jest grunt niezabudowany i jednocześnie o przeznaczeniu innym niż budowlane. Zatem ze zwolnienia od podatku będą korzystać dostawy gruntów o charakterze rolnym, leśnym itp. (por. interpretacje indywidualne dyrektora KIS z 14 marca 2022 r., nr 0111-KDIB3-1.4012.1094.2021.3.IK; z 21 października 2021 r., nr 0114-KDIP4-2.4012.471.2021.2.AA; z 27 grudnia 2021 r., nr 0112-KDIL1-3.4012.504.2021.2.PR). Zwolnienie z VAT, o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 9 ustawy o VAT, obejmuje wyłącznie zbycie nieruchomości niezabudowanych (gruntów) innych niż tereny budowlane (por. interpretacja indywidualna dyrektora KIS z 7 października 2021 r., nr 0112-KDIL1-1.4012.492.2021.2.AR). Opodatkowane są zatem dostawy, których przedmiotem są nieruchomości gruntowe niezabudowane, będące terenami budowlanymi w rozumieniu ww. art. 2 pkt 33 ustawy o VAT (por. interpretacje indywidualne dyrektora KIS z 14 grudnia 2021 r., nr 0112-KDIL1-1.4012.659.2021.3.MB; z 6 października 2021 r., 0113-KDIPT1-3.4012.614.2021.2.MK). Przy czym przez tereny budowlane rozumie się grunty przeznaczone pod zabudowę zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, a w przypadku braku takiego planu – zgodnie z decyzją o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, o których mowa w przepisach o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (art. 2 pkt 33 ustawy o VAT). Jak wskazał minister finansów w interpretacji ogólnej z 14 czerwca 2013 r., PT10/033/12/207/WLI/13/RD58639: „Tym samym od dnia 1 kwietnia 2013 r. w związku z wprowadzeniem do ustawy o VAT definicji terenu budowlanego dla potrzeb prawidłowej klasyfikacji gruntów celem zastosowania zwolnienia od podatku od towarów i usług, o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 9 tej ustawy, w sytuacji gdy brak jest planu zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, nie należy już kierować się danymi zawartymi w ewidencji gruntów i budynków, które były, zgodnie z wykładnią zaprezentowaną w wyroku z dnia 17 stycznia 2011 r., istotne w stanie prawnym obowiązującym do dnia 31 marca 2013 r. W konsekwencji dostawa terenu niezabudowanego, nieobjętego planem zagospodarowania przestrzennego lub decyzją o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, podlega zwolnieniu z podatku od towarów i usług”.

Z opisu stanu faktycznego wynika, że niezabudowany grunt stanowi teren budowlany w rozumieniu art. 2 pkt 33 ustawy o VAT. Zatem jego dostawa będzie opodatkowana podstawową stawką VAT wynoszącą obecnie 23 proc. (art. 41 w zw. z art. 146ea pkt 1 ustawy o VAT) – por. wiążące informacje stawkowe dyrektora KIS z 13 stycznia 2022 r., nr 0111-KDSB2-1.440.356.2021.2.JD; z 13 stycznia 2022 r., nr 0111-KDSB2-1.440.356.2021.2.JD; z 22 grudnia 2021 r., nr 0111-KDSB1-1.440.320.2021.3.DT).

Formalnie rzecz ujmując, zanim jednak opodatkujemy dostawę gruntu nieobjętego zwolnieniem na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 9 ustawy o VAT, należy wykluczyć zwolnienie, o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT. A na podstawie tego przepisu zwolniona z VAT jest dostawa towarów wykorzystywanych wyłącznie na cele działalności zwolnionej z podatku, jeżeli z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów nie przysługiwało dokonującemu ich dostawy prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego. Należy zauważyć, że zwolnienie z podatku określone w art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT dotyczy dostawy wszystkich towarów, tj. zarówno nieruchomości, jak i ruchomości, przy nabyciu (imporcie lub wytworzeniu) których nie przysługiwało podatnikowi prawo do odliczenia VAT oraz wykorzystywanych – niezależnie od okresu ich używania przez podatnika (kilka dni, miesięcy czy lat) – wyłącznie na cele działalności zwolnionej z VAT (por. interpretacje indywidualne dyrektora KIS z 12 stycznia 2022 r., nr 0114-KDIP1-3.4012.732.2021.2.PRM; z 19 stycznia 2022 r., nr 0112-KDIL1-3.4012.498.2021.2.MR; z 9 stycznia 2019 r., nr 0115-KDIT1-3.4012.756.2018.2.DM; z 2 listopada 2021 r., nr 0112-KDIL1-1.4012.541.2021.2.AR).

Dopiero w sytuacji, gdy dostawa niezabudowanej działki nie będzie korzystała ze zwolnień z VAT, o których mowa w art. 43 ust. 1 pkt 9 ustawy o VAT i w art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT, to będzie opodatkowana VAT wg właściwej stawki VAT (por. interpretacje indywidualne dyrektora KIS z 19 stycznia 2022 r., nr 0112-KDIL1-3.4012.498.2021.2.MR; z 14 grudnia 2021 r., nr 0111-KDIB3-3.4012.528.2021.2.JSU).

W praktyce jednak skorzystanie ze zwolnienia na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT w stosunku do nieruchomości (tak niezabudowanych, jak i zabudowanych) będzie niezmiernie trudne. Z tego względu na potrzeby schematu rozliczenia zakładam, że do dostawy gruntu znajdzie zastosowanie podstawowa 23-proc. stawka VAT.

Wysokość podatku

Podstawę opodatkowania w przypadku dostawy nieruchomości ustalamy zgodnie z art. 29a ustawy o VAT (z wyłączeniem niektórych przepisów). Dostawa nieruchomości nie może być opodatkowana w formie marży (zob. art. 119 i 120 ustawy o VAT).

Zgodnie z regułą zawartą w art. 29a ust. 1 ustawy o VAT podstawą opodatkowania jest wszystko, co stanowi zapłatę, którą dokonujący dostawy towarów lub usługodawca otrzymał lub ma otrzymać z tytułu sprzedaży od nabywcy, usługobiorcy lub osoby trzeciej. Zgodnie z art. 29a ust. 6 ustawy o VAT podstawa opodatkowania obejmuje:

  • podatki, cła, opłaty i inne należności o podobnym charakterze, z wyjątkiem kwoty podatku;
  • koszty dodatkowe, takie jak prowizje, koszty opakowania, transportu i ubezpieczenia, pobierane przez dokonującego dostawy lub usługodawcę od nabywcy lub usługobiorcy.

Zatem podstawę opodatkowania w VAT stanowi wynagrodzenie, które dostawca lub usługodawca otrzymał lub ma otrzymać z tytułu dostawy towarów albo świadczenia usług. Wynagrodzenie to oznacza wartość rzeczywiście otrzymaną (lub która ma być otrzymana) w konkretnym przypadku (por. interpretacja indywidualna dyrektora KIS z 13 grudnia 2021 r., nr 0111-KDIB3-3.4012.541.2021.1.MPU).

Zaliczka jest kwotą brutto, a to oznacza, że tzw. rachunkiem w stu należy wyliczyć kwotę podatku. Pobrane od firmy X wadium wynosiło 24 600 zł. Zatem VAT (od przedmiotowego wadium) wyliczony tzw. rachunkiem w stu wyniesie 4600 zł [(24 600 zł x 23) : (100 + 23)].

Przedmiotem dostawy jest niezabudowany grunt, dlatego szczególne regulacje dotyczące podstawy opodatkowania gruntu w przypadku dostawy budynków (budowli, lokali) zawarte w art. 29a ust. 8 ustawy o VAT zostaną pominięte. Pominięte zostaną również kwestie obniżek i pomniejszej podstawy opodatkowania (art. 29a ust. 7, 10, 13–15 ustawy o VAT).

Gmina na udokumentowanie otrzymanej zaliczki (tj. wadium zaliczonego na poczet zapłaty za nieruchomości) powinna wystawić „samoistnie” fakturę zaliczkową na rzecz firmy X. Zgodnie bowiem z art. 106b ust. 1 pkt 4 ustawy o VAT podatnik jest obowiązany, co do zasady (wyjątki nie dotyczą dostawy nieruchomości), wystawić fakturę dokumentującą otrzymanie przez niego całości lub części zapłaty przed dokonaniem czynności na rzecz innego podatnika podatku, podatku od wartości dodanej lub podatku o podobnym charakterze lub na rzecz osoby prawnej niebędącej podatnikiem.

Przedmiotowa faktura zaliczkowa powinna być wystawiona w terminie do 15 stycznia 2024 r., jak bowiem wynika z art. 106i ust. 2 ustawy o VAT, jeżeli przed dokonaniem dostawy towaru lub wykonaniem usługi otrzymano całość lub część zapłaty, o której mowa w art. 106b ust. 1 pkt 4 ustawy o VAT, fakturę wystawia się nie później niż 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym otrzymano całość lub część zapłaty od nabywcy (art. 106i ust. 2 ustawy o VAT). Faktura zaliczkowa powinna zawierać dane określone w art. 106f ust. 1 ustawy o VAT, w tym m.in. kwotę podatku wyliczonego wg tzw. rachunku w stu.

W analizowanej sprawie zaliczenie wadium (zaliczka) miało miejsce w grudniu 2024 r., a planowana dostawa przedmiotowego gruntu to styczeń lub luty 2024 r., dlatego gmina nie może pominąć wystawienia zaliczki. Możliwość pominięcia faktury zaliczkowej daje wprawdzie dodany z 1 września 2023 r. art. 106b ust. 1a ustawy o VAT, lecz wyłącznie w sytuacji, gdy zaliczka i dostawa towaru (lub usługi) są w tym samym miesiącu.

Uwaga! Gmina nie powinna ujmować wadium na kasie fiskalnej (art. 111 ust. 1 ustawy o VAT). Na potrzeby schematu rozliczenia zakłada, że wadium nie zostało ujęte na kasie fiskalnej.

W związku z naliczonym na poczet ceny wadium zwycięskiego oferenta gmina w JPK_V7M za grudzień 2023 r. powinna wykazać:

  • podstawę opodatkowania wg stawki 23 proc. w kwocie 20 000 zł w polach K_19 (ewidencja) i P_19 (deklaracja) oraz
  • podatek należny wg stawki 23 proc., w kwocie 4600 zł w polach K_20 (ewidencja) i P_20 (deklaracja).

Zaliczkę tę (wadium) gmina powinna ująć w ewidencji JPK_V7M na podstawie wystawionej faktury zaliczkowej z oznaczeniem „GTU 10”. Stosownie bowiem do par. 10 ust. 3 pkt 1 lit. j rozporządzenia w sprawie JPK_VAT ewidencja sprzedaży JPK_VAT zawiera oznaczenie „GTU_10” dotyczące dostawy budynków, budowli i gruntów oraz ich części i udziałów w prawie własności, w tym również zbycia praw, o których mowa w art. 7 ust. 1 ustawy o VAT. Jak wskazał dyrektor KIS w interpretacji indywidualnej z 8 lutego 2021 r., nr 0112-KDIL3.4012.688.2020.2.MS: „(…) oznaczenie GTU_10 dotyczące dostaw budynków, budowli i gruntów obejmuje także dostawy części budowli i budynków w tym udziałów oraz dostawy udziałów w gruntach”.

Na marginesie należy wskazać, że w stosunku do pozostałej części zapłaty obowiązek podatkowy powstanie w dacie dokonania dostawy – jak rozumiem będzie to dzień podpisania aktu notarialnego. Umowa przedwstępna, będąca przyrzeczeniem zawarcia właściwej umowy sprzedaży, nawet jeśli została sporządzona w formie aktu notarialnego, nie powoduje przeniesienia prawa własności nieruchomości (por. interpretacja indywidualna dyrektora KIS z 13 stycznia 2022 r., 0114-KDIP1-1.4012.722.2021.2.MKA). Podpisanie umowy przedwstępnej sprzedaży nieruchomości nie powoduje zatem powstania obowiązku podatkowego w VAT. Po podpisaniu aktu notarialnego gmina będzie zobowiązana wystawić tzw. fakturę końcową (art. 106f ustawy o VAT). Wysokość podatku do pozostałej części zapłaty trzeba będzie ustalić na podstawie przepisów obowiązujących w dacie dokonania dostawy. Kwestie te znajdą się jednak poza schematem rozliczenia. ©℗

Schemat rozliczenia przez gminę zatrzymanego wadium * ©℗

1. Jaki podatek

VAT:

Podstawa opodatkowania: 20 000 zł

Właściwa stawka VAT: 23 proc.

Podatek należny: 4600 zł

Podatek naliczony: nie wystąpi (brak informacji w przedstawionym stanie faktycznym)

2. W jakiej deklaracji wykazać podatek

VAT:

W JPK_V7M w polach K_19 i P_19 należy wykazać podstawę opodatkowania w kwocie 20 000 zł, a w polach K_20 i P_20 podatek należny w kwocie 4600 zł.

3. Termin złożenia deklaracji

JPK_V7M: 25 stycznia 2024 r.

* W schemacie rozliczenia zostały pominięte inne zdarzenia/czynności