Poradnia budżetowa – wybrane problemy z kontroli RIO

Odpowiedź: Tak. Ustalenia RIO są prawidłowe. W sprawozdaniu Rb-ST w pozycji „stan środków na rachunku budżetu” należy wykazać również środki zgromadzone na rachunkach lokat terminowych. Nie są to środki wyłączone z obowiązku sprawozdawczego.

Uzasadnienie: Ocena prawna wymaga w pierwszej kolejności odniesienia się do przepisów ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe. Zgodnie z art. 49 ust. 1 tej ustawy banki mogą prowadzić m.in. rachunki lokat terminowych. Oznacza to, że lokaty terminowe są jedną z form rachunków bankowych, na których jednostki samorządu terytorialnego mogą gromadzić swoje środki pieniężne.

Środki lokowane na rachunkach lokat terminowych pozostają mieniem jednostki samorządu terytorialnego. Operacje związane z ich lokowaniem oraz zwrotem są ujmowane w budżecie jako odpowiednio przychody lub rozchody. Co więcej, zgodnie z art. 217 ust. 2 pkt 7 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, środki pochodzące z lokat dokonanych w latach ubiegłych mogą stanowić źródło pokrycia deficytu budżetowego. Przemawia to jednoznacznie za ich budżetowym charakterem.

W aspekcie sprawozdawczym kluczowe znaczenie mają przepisy rozporządzenia w sprawie sprawozdawczości budżetowej. Sprawozdanie Rb-ST jest sprawozdaniem o stanie środków na rachunkach bankowych jednostki samorządu terytorialnego, a jego wzór określa załącznik nr 31 do rozporządzenia. Instrukcja sporządzania sprawozdań budżetowych w zakresie budżetów jednostek samorządu terytorialnego, stanowiąca załącznik nr 38 do rozporządzenia, w par. 20 ust. 1 wskazuje, że w sprawozdaniach rocznych wykazuje się stan środków na rachunku budżetu na podstawie dowodów bankowych.

Instrukcja nie przewiduje wyłączenia z tego obowiązku środków zgromadzonych na rachunkach lokat terminowych. Skoro lokaty są prowadzone w formie rachunków bankowych i dotyczą środków budżetu jednostki, powinny zostać ujęte w sprawozdaniu Rb-ST łącznie z pozostałymi środkami na rachunku budżetu.

Stanowisko to potwierdzają regionalne izby obrachunkowe. Przykładowo, w wystąpieniu pokontrolnym Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy z 4 listopada 2025 r. Regionalna Izba Obrachunkowa w Bydgoszczy (znak RIO-KF-4104-38/2025) wskazała na nierzetelne sporządzenie sprawozdania Rb-ST polegające na niewykazaniu środków zgromadzonych na rachunkach lokat terminowych. RIO uznała takie działanie za naruszenie przepisów rozporządzenia i nakazała wykazywanie stanu środków na rachunku budżetu zgodnie z ewidencją księgową, obejmującą również lokaty terminowe.

W konsekwencji nie można uznać środków zgromadzonych na lokatach terminowych za „środki specjalne” wyłączone z obowiązku wykazania w sprawozdaniu Rb-ST. Ich pominięcie prowadzi do zaniżenia stanu środków na rachunku budżetu i skutkuje nierzetelnym sporządzeniem sprawozdania.

Czy nieopłaconą w terminie notę księgową trzeba ująć w sprawozdaniu Rb-Z

W trakcie kontroli Regionalna Izba Obrachunkowa zakwestionowała prawidłowość sporządzenia sprawozdania Rb-Z. Jednostka świadomie nie wykazała w pozycji „wymagalne zobowiązania” noty księgowej wystawionej przez sąsiednią gminę, która nie została opłacona w terminie. Uzasadnieniem było to, że zobowiązanie dotyczy innej jednostki samorządu terytorialnego. Powstała wątpliwość, czy takie zobowiązanie należy wykazać w sprawozdaniu Rb-Z.

Odpowiedź: Tak. Nieopłaconą w terminie notę księgową dokumentującą wymagalne zobowiązanie wobec innej jednostki samorządu terytorialnego należy wykazać w sprawozdaniu Rb-Z, w pozycji E.4 „wymagalne zobowiązania”.

Uzasadnienie: Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, że jednostka została obciążona zobowiązaniem przez inną gminę, co zostało udokumentowane notą księgową. Brak zapłaty w terminie oznacza, że zobowiązanie stało się zobowiązaniem wymagalnym.

Na wstępie należy odnieść się do zasad wydatków publicznych określonych w ustawie z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. Zgodnie z art. 44 ust. 2–3 tej ustawy jednostki sektora finansów publicznych są obowiązane dokonywać wydatków: – zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków, – w sposób celowy i oszczędny, – w sposób umożliwiający terminową realizację zadań, – w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.

Nieuregulowanie zobowiązania w terminie narusza zasadę terminowości realizacji wydatków, co ma bezpośrednie znaczenie dla obowiązków sprawozdawczych jednostki.

W ujęciu sprawozdawczym zobowiązania wymagalne wykazuje się w sprawozdaniu Rb-Z, sporządzanym na podstawie przepisów rozporządzenia w sprawie sprawozdań jednostek sektora finansów publicznych w zakresie operacji finansowych. Szczegółowe zasady wynikają z Instrukcji sporządzania sprawozdań, stanowiącej załącznik nr 8 do tego rozporządzenia.

Zgodnie z par. 2 ust. 2 pkt 4 Instrukcji przez zobowiązania wymagalne rozumie się wszystkie bezsporne zobowiązania, których termin płatności minął, a które nie przedawniły się, ani nie zostały umorzone. Do tej kategorii zalicza się w szczególności zobowiązania wynikające z dostaw towarów i usług, w tym z faktur lub innych dokumentów księgowych niezapłaconych w terminie. Zobowiązanie staje się wymagalne od dnia następnego po upływie terminu płatności wskazanego w dokumencie zapłaty lub w umowie.

Instrukcja wyraźnie przewiduje także prezentację zobowiązań w układzie podmiotowym. Wśród wierzycieli wymienione są jednostki sektora finansów publicznych, w tym jednostki samorządu terytorialnego, które zostały zakwalifikowane do grupy III. Oznacza to, że fakt, iż wierzycielem jest inna JST, nie wyłącza obowiązku wykazania zobowiązania w sprawozdaniu Rb-Z.

Konstrukcja sprawozdania Rb-Z potwierdza ten obowiązek, gdyż wiersz E.4 został przeznaczony do wykazywania zobowiązań wymagalnych, niezależnie od tego, czy wierzycielem jest podmiot spoza sektora finansów publicznych, czy inna jednostka tego sektora.

Stanowisko to potwierdzają regionalne izby obrachunkowe. Przykładowo, RIO w Kielcach w wystąpieniu z 6 listopada 2025 r. (znak WK.60.19.2025) wskazała na nieprawidłowość polegającą na niewykazaniu w sprawozdaniu Rb-Z zobowiązania wymagalnego wynikającego z nieopłaconej w terminie noty księgowej wystawionej przez inną gminę. RIO nakazała sporządzanie sprawozdań w sposób rzetelny i zgodny z przepisami rozporządzenia oraz Instrukcji sporządzania sprawozdań.

W konsekwencji należy jednoznacznie stwierdzić, że zobowiązanie wymagalne wobec innej jednostki samorządu terytorialnego musi być wykazane w sprawozdaniu Rb-Z. Jego pominięcie skutkuje nierzetelnym sporządzeniem sprawozdania.

Jak zaklasyfikować dochody z opłat za korzystanie z przystanków komunikacyjnych

Gmina pobiera od operatorów i przewoźników opłaty za korzystanie z przystanków komunikacyjnych. Powstała wątpliwość, w jakiej klasyfikacji należy ująć te dochody w budżecie gminy.

Odpowiedź: Dochody z opłat za korzystanie z przystanków komunikacyjnych należy ująć w dziale 600 „Transport i łączność”, rozdziale 60020 „Funkcjonowanie przystanków komunikacyjnych”, paragrafie 069 „Wpływy z różnych opłat”.

Uzasadnienie: Podstawę materialnoprawną pobierania opłat za korzystanie z przystanków komunikacyjnych przez operatorów i przewoźników stanowią przepisy ustawy z 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym. Zgodnie z art. 16 ust. 1 tej ustawy w transporcie drogowym za korzystanie przez operatora i przewoźnika z przystanków komunikacyjnych lub dworców mogą być pobierane opłaty. Ponadto, w myśl art. 16 ust. 4 ustawy, za korzystanie z przystanków komunikacyjnych lub dworców, których właścicielem albo zarządzającym jest jednostka samorządu terytorialnego, mogą być pobierane opłaty, a stawka tych opłat ustalana jest w drodze uchwały właściwego organu JST, z uwzględnieniem zasad niedyskryminujących. Jednocześnie art. 16 ust. 7 wymienionej ustawy przesądza, że opłaty te stanowią dochód właściwej jednostki samorządu terytorialnego i mogą być przeznaczone wyłącznie na:

• utrzymanie przystanków komunikacyjnych oraz dworców,
• realizację zadań określonych w art. 18 ustawy (zadań gminy jako organizatora publicznego transportu zbiorowego) – w przypadku gdy organizatorem transportu jest gmina.

W orzecznictwie sądów administracyjnych podkreśla się, że opłata pobierana na podstawie art. 16 ust. 4 i 5 ustawy o publicznym transporcie zbiorowym ma charakter celowy. Oznacza to, że gmina nie ma pełnej swobody w wydatkowaniu tych środków, a ustalając stawkę opłaty, powinna uwzględnić rzeczywiste koszty związane z utrzymaniem przystanków komunikacyjnych oraz sposób wykorzystania uzyskanych wpływów (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 26 kwietnia 2023 r., sygn. akt III SA/Po 1053/22).

Dochody z omawianych opłat powinny być ujęte w budżecie gminy zgodnie z przepisami rozporządzenia w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych. W tym zakresie pomocne jest stanowisko Regionalnej Izby Obrachunkowej w Katowicach wyrażone w piśmie z 16 lipca 2025 r. (znak WA.5210.72.2025). RIO wskazała, że skoro opłaty za korzystanie z przystanków stanowią dochód jednostki samorządu terytorialnego i są bezpośrednio związane z funkcjonowaniem infrastruktury transportowej, to właściwe jest ich ujęcie w dziale 600 „Transport i łączność”, rozdziale 60020 „Funkcjonowanie przystanków komunikacyjnych”. Jako paragraf dochodowy należy zastosować paragraf 069 „Wpływy z różnych opłat”, który ma charakter otwarty i obejmuje różnego rodzaju opłaty niewymienione wprost w innych paragrafach klasyfikacji budżetowej.

W konsekwencji dochody z opłat za korzystanie z przystanków komunikacyjnych pobierane od operatorów i przewoźników powinny być klasyfikowane w budżecie gminy w dziale 600, rozdziale 60020, paragrafie 069, z zastosowaniem odpowiedniej czwartej cyfry paragrafu. ©℗