rozwiń ›

Nie istnieje jedna, obiektywnie optymalna klauzula umowna, która zagwarantuje terminową płatność należności. Wybór odpowiedniego sposobu zabezpieczenia wykonania umowy powinien zależeć m.in. od charakteru transakcji, a także – z uwagi na możliwe dodatkowe koszty – od wysokości zabezpieczanej należności. Jednym z najpowszechniejszych zapisów umownych zabezpieczających terminową zapłatę jest bez wątpienia klauzula odsetkowa.

Standardowe, ale skuteczne rozwiązanie

Przepisy k.c. nie definiują samego pojęcia odsetek. W polskim prawie wyróżnia się:

  • odsetki zwykłe, inaczej określane kapitałowymi, które de facto są rodzajem wynagrodzenia za korzystanie z cudzych pieniędzy, oraz
  • odsetki za opóźnienie w wykonaniu zobowiązania pieniężnego.

Zgodnie z kodeksem cywilnym (dalej: k.c.) w przypadku opóźnienia w zapłacie wierzycielowi przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie. Należą się one w wysokości ustawowej, chyba że strony ustaliły w umowie inną ich wysokość. Przy czym należy pamiętać, że maksymalna ich wartość nie może przekraczać w stosunku rocznym dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie. W razie przekroczenia tego limitu wierzycielowi należą się odsetki maksymalne.

Jak już wskazałam, klauzula odsetkowa jest uniwersalnym zabezpieczeniem terminowej płatności. Warto ją wprowadzić zarówno do umowy pożyczki, jak i umowy najmu czy też leasingu.

Przykład klauzuli odsetkowej w umowie leasingu:

„W przypadku opóźnienia Korzystającego z zapłatą jakiejkolwiek płatności z tytułu umowy leasingu jest on zobowiązany bez dodatkowego wezwania uiścić, razem z wymagalną opłatą leasingową, odsetki za opóźnienie w wysokości równej podwójnym odsetkom ustawowym za opóźnienie”.

Przewłaszczenie na zabezpieczenie – elastyczne narzędzie ochrony…

Coraz większą popularność w praktyce zdobywa przewłaszczenie na zabezpieczenie. Jest ono rozumiane jako powiernicze (fiducjarne) przeniesienie własności na zabezpieczenie na wierzyciela. Obecnie nie ma już wątpliwości, że taka forma zabezpieczenia może dotyczyć zarówno ruchomości, jak i nieruchomości.

Warto pamiętać, że umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie jest umową nienazwaną – brakuje kodeksowej definicji. Niemniej jednak najogólniej rzecz ujmując, polega na przeniesieniu własności rzeczy lub prawa na wierzyciela, z zastrzeżeniem warunku rozwiązującego lub zawieszającego.

…pod warunkiem rozwiązującym...

Konstruując umowę przewłaszczenia pod warunkiem rozwiązującym, należy zastrzec, że jeżeli dług zostanie spłacony, przeniesienie własności traci moc, a przewłaszczający znów stanie się właścicielem przewłaszczonej rzeczy lub prawa. Wskutek tego w przypadku spłaty długu na mocy samej umowy przewłaszczenia następuje zwrotne przeniesienie własności rzeczy ruchomej lub prawa na przewłaszczającego bez konieczności zawierania odrębnej umowy.

Warto rozważyć także opcję zastrzeżenia, na mocy którego:

  • przewłaszczający stanie się ponownie właścicielem przewłaszczonej rzeczy lub prawa na mocy umowy, wówczas gdy to dłużnik dokona spłaty, względnie, że
  • przewłaszczający stanie się z powrotem właścicielem przewłaszczonej rzeczy lub prawa z mocy samej umowy tylko wówczas, gdy dług zostanie spłacony w określonym w umowie terminie.

Nie jest też wykluczone połączenie tych dwóch zastrzeżeń.

…albo zawieszającym

Umowa przewłaszczenia pod warunkiem zawieszającym charakteryzuje się tym, że w jej treści zastrzeżony zostaje warunek, zgodnie z którym na wierzyciela zostaje przeniesiona własność rzeczy dopiero, gdy dłużnik nie spłaci całości lub części długu w określonym terminie lub w przypadku ziszczenia się warunku wskazanego w umowie.

!Przewłaszczenie na zabezpieczenie pod warunkiem:

rozwiązującym – stosuje się najczęściej do przeniesienia własności rzeczy ruchomych,

zawieszającym – stosuje się przede wszystkim do nieruchomości i rzeczy ruchomych.

Istotą tego zastrzeżenia jest to, że wierzyciel nie jest właścicielem rzeczy w momencie zawarcia umowy, ale staje się nim automatycznie w przypadku zaistnienia wymienionego warunku określonego w umowie przewłaszczenia.

Ważne więc, aby umowa przewidywała obowiązek dłużnika do niezbywania lub nieobciążania przedmiotu przewłaszczenia przed terminem spłaty.

Istotne formalności przy przewłaszczeniu

Do umowy przewłaszczenia stosuje się przepisy k.c. dotyczące przeniesienia własności. Tym samym:

  • do zawarcia umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie nieruchomości konieczne jest zachowanie formy aktu notarialnego;
  • w umowie strony powinny szczegółowo i dokładnie oznaczyć przedmiot przewłaszczenia,
  • istotne jest wprowadzenie klauzuli umożliwiającej wierzycielowi (na każde jego żądanie) zbadanie stanu przedmiotu przewłaszczenia.

Ważne! Umowa przeniesienia własności rzeczy zawarta w celu zabezpieczenia wierzytelności jest skuteczna wobec masy upadłości, jeżeli została zawarta w formie pisemnej z datą pewną (art. 84 ust. 2 prawa upadłościowego).

Przykład klauzuli umownej w umowie pożyczki:

„Pożyczkobiorca przenosi na Pożyczkodawcę własność Przedmiotu Przewłaszczenia wskazanego poniżej, z zastrzeżeniem warunku, że jeżeli zabezpieczona wierzytelność zostanie spłacona w całości, zgodnie z terminami wynikającymi z Umowy, przeniesienie własności traci moc, a własność wraca na Pożyczkobiorcę”.

Gwarancja bankowa – ochrona przy dużych transakcjach

Gwarancja bankowa to umowa nazwana, uregulowana w ustawie – Prawo bankowe (dalej: p.b.). Polega na jednostronnym zobowiązaniu banku do zapłaty beneficjentowi określonej kwoty po spełnieniu ustalonych warunków.

Udzielenie gwarancji następuje na piśmie pod rygorem nieważności. Tym samym chcąc wprowadzić taką formę zabezpieczenia zapłaty do umowy, powinniśmy wprowadzić np. warunek, że umowa dochodzi do skutku w przypadku przedłożenia gwarancji zapłaty.

Warto przy tym pamiętać, że gwarancja bankowa jest zobowiązaniem abstrakcyjnym, czyli niezależnym od umowy zawartej pomiędzy zleceniodawcą a beneficjentem gwarancji. Z udzieleniem takiej gwarancji wiąże się konieczność uiszczenia na rzecz banku prowizji, którą powinien zapłacić dłużnik na podstawie zawartej z bankiem umowy zlecenia udzielenia gwarancji zapłaty. Wysokość prowizji banku jest uzależniona od wielu czynników, niemniej jednak najczęściej jest ona procentem od wartości sumy gwarancyjnej, którą bank zobowiązuje się zapłacić beneficjentowi gwarancji na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika.

W praktyce gwarancja bankowa jest dobrym zabezpieczeniem przy większych transakcjach handlowych, mimo konieczności zapłaty prowizji za jej udzielenie.

Przykład klauzuli umownej w umowie najmu:

„Tytułem zabezpieczenia należytego wykonania umowy Najemca zobowiązany jest przedstawić Wynajmującemu nieodwołalną, bezwarunkową i płatną na każde żądanie gwarancję bankową na kwotę 100 000 zł w terminie do 12 kwietnia 2025 r.

W razie nieprzedstawienia w terminie gwarancji umowę uważa się za niezawartą”.

Klauzule mają znaczenie

Wybranie właściwej klauzuli zabezpieczającej terminową płatność, a także właściwe jej sformułowanie i uwzględnienie wszystkich istotnych aspektów może zapobiec wielu problemom i zapewnić przede wszystkim sprawne odzyskanie należności. Dobrze skonstruowana umowa to nie tylko większe bezpieczeństwo prawne, lecz także większe szanse na skuteczne dochodzenie roszczeń. ©℗