Fundacja rodzinna: Jakie postanowienia muszą się znaleźć w jej statucie, a jakie można dodać?

Planujemy powołanie fundacji rodzinnej. Czy w statucie możemy zawrzeć dowolne postanowienia, które wydają nam się istotne? Chcemy np. uregulować relacje między organami fundacji a jej beneficjentami na wypadek ewentualnych sporów. Jakie inne informacje powinny się znaleźć w statucie, by ten był zgodny z prawem? Problem wyjaśnia Piotr Aleksiejuk, radca prawny, kancelaria Wojarska Aleksiejuk & Wspólnicy.

Warunki związane z powstaniem fundacji rodzinnej zostały precyzyjnie określone przez ustawodawcę w art. 21 ustawy o fundacji rodzinnej. Przypomnijmy, że jednym z najważniejszych dokumentów dla funkcjonowania fundacji takiego podmiotu będzie statut, który ma taką samą rangę jak np. umowa czy statut dla spółek kapitałowych, dlatego jego sporządzenie wymaga zachowania formy aktu notarialnego.

Poza nim kluczowe są:

• złożenie oświadczenia o ustanowieniu takiej fundacji (może to nastąpić zarówno za życia fundatora – wówczas mamy do czynienia z aktem założycielskim – jak i po jego śmierci, przez odpowiednie postanowienia testamentu fundatora);
• sporządzenie spisu mienia wnoszonego przez fundatora do fundacji rodzinnej;
• ustanowienie organów fundacji rodzinnej (warto wiedzieć, że obligatoryjne są: zgromadzenie beneficjentów, zarząd, a rada nadzorcza jest fakultatywnym organem, chyba że liczba beneficjentów przekracza 25 osób);
• wniesienie funduszu założycielskiego, którego wartość musi wynosić min. 100 000 zł;
• wpis do rejestru fundacji rodzinnych przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.

obligatoryjne elementy

Analogicznie jak w przypadku spółek prawa handlowego statut fundacji ma tzw. regulacje, które muszą się w nim obowiązkowo znaleźć. I tak – zgodnie z art. 26 ust. 2 wspomnianej ustawy – do elementów obligatoryjnych statutu zalicza się:

1.Nazwę fundacji rodzinnej – czyli tzw. firmę, która zgodnie z postanowieniami art. 433–10 kodeksu cywilnego przede wszystkim nie może wprowadzać w błąd i musi dostatecznie odróżniać się od nazw innych fundacji rodzinnych, a jeżeli nazwa fundacji rodzinnej korzysta z nazwiska osoby, która nie ma związku z powstaniem ani działalnością fundacji – wówczas jest potrzebna zgoda pisemna tej osoby.

2.Siedzibę fundacji rodzinnej – przez którą należy rozumieć miejscowość położoną na terytorium Rzeczpospolitej, w której zarząd fundacji co do zasady będzie miał swoją siedzibę. Wystarczy, aby siedzibą była wyłącznie miejscowość, nie jest konieczne podawanie adresu siedziby, tj. ulicy i numeru ewidencyjnego nieruchomości.

3.Okres trwania fundacji rodzinnej – co do zasady przyjmuje się, że zostaje ona założona na czas nieokreślony, przy czym nie ma przeciwskazań, aby fundacja rodzinna została ustanowiona na czas określony, np. na 20 lat.

4.Szczegółowy cel fundacji rodzinnej – w tym miejscu należy pamiętać, że fundacja rodzinna jest tworzona w ramach realizacji tzw. celu zasadniczego, o czym mowa w art. 2 ust 2 ustawy o fundacji rodzinnej, tj. ma za zadanie gromadzenie mienia, zarządzanie nim w interesie beneficjentów oraz spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów. W ramach szczegółowego celu można wymienić np. eliminację ryzyka związanego z rozdrobnieniem majątku po śmierci fundatora na rzecz spadkobierców, bezpieczne administrowanie aktywami wniesionymi przez fundatora oraz pozyskanymi lub nabytymi przez fundację rodzinną czy też prowadzenie działalności gospodarczej w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców, zgodnie z zakresem określonym w art. 5.

5.Beneficjenta lub sposób jego określenia i zakres przysługujących beneficjentowi uprawnień – fundator przez odpowiednią konstrukcję statutu ma całkowitą swobodę w kształtowaniu kręgu podmiotów mających status beneficjenta. Nie jest konieczne wymienianie ich przez wskazywanie personaliów – wystarczy wskazać określone kryteria, które dana osoba powinna spełnić, aby stać się beneficjentem (pokrewieństwo, wiek, wykształcenie, doświadczenia, itd.). Za życia fundator może przyznawać uprawnienia do bycia beneficjentem według własnego wskazania, niemniej jednak istotne jest, aby przewidzieć katalog kryteriów lub podmiot uprawniony do nadawania uprawnień beneficjenta po śmierci fundatora. Powyższe uwagi odnoszą się również do uprawnień przyznawanych beneficjentom – mogą one być zróżnicowane lub sklasyfikowane, dotyczy to zwłaszcza świadczeń, jakie danym beneficjentom przysługują czy będą przysługiwać.

6.Zasady prowadzenia listy beneficjentów – zgodnie z art. 54 ustawy o fundacji rodzinnej podmiotem uprawnionym i obowiązanym do prowadzenia listy beneficjentów jest zarząd.

7.Zasady, w tym szczegółowy tryb zrzeczenia się uprawnień przez beneficjenta – w ramach niniejszego elementu statutu należy przewidzieć stosowną procedurę. Przykładowo: beneficjent noszący się z zamiarem zrzeczenia się całości albo części uprawnień jest zobowiązany poinformować zarząd na piśmie. Można także przewidzieć, że za życia fundatora stosowna informacja będzie przekazywana również fundatorowi, który będzie miał możliwość poznania w pierwszej kolejności przyczyn zrzeczenia się całości lub części uprawnień i stosowne kompetencje do rozmowy z beneficjentem przed nastąpieniem skutku. Została również przewidziana szczegółowa forma prawna do zrzeczenia się uprawnienia/uprawnień przez beneficjenta, tj. forma pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi.

8.Wartość funduszu założycielskiego – ustawodawca przewidział – o czym już wspominano wyżej – minimalną jego wartość w wysokości 100 000 zł, a pokrycie niniejszego funduszu następuje przez wniesienie do fundacji rodzinnej aktywów, szczegółowo wymienionych w spisie mienia pod względem ilościowym/rodzajowym i wartościowym.

9.Zasady funkcjonowania organów fundacji rodzinnej – tj. regulacje dotyczące powoływania i odwoływania oraz uprawnienia i obowiązki członków organów fundacji rodzinnej, a także zasady reprezentacji fundacji rodzinnej przez zarząd albo przez inne organy fundacji rodzinnej w przypadkach wskazanych w ustawie. W tym miejscu należy przede wszystkim rozważyć mechanizm ustanowienia zgromadzenia beneficjentów oraz jego skład, ponieważ jest to wyłączna kompetencja fundatora i nie można niniejszej kompetencji delegować (art. 70 ustawy o fundacji rodzinnej). Należy mieć na uwadze, że bycie beneficjentem nie jest tożsame z uczestnictwem w zgromadzeniu beneficjentów.

10.Podmiot uprawniony do zatwierdzenia czynności zarządu fundacji rodzinnej w organizacji – w ramach niniejszego postanowienia to fundator ma obowiązek przewidzieć, jaki organ będzie zatwierdzał czynności zarządu fundacji w organizacji – czyli działającego do momentu wpisu przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim fundacji rodzinnej do rejestru fundacji. Taką kompetencję mogą mieć rada nadzorcza, zgromadzenie beneficjentów albo sam fundator. Przy czym należy mieć na uwadze, że działania fundatora lub pełnomocnika powołanego przez fundatora zatwierdza zarząd (art. 23 ust. 5 ustawy o fundacji rodzinnej).

11.Co najmniej jednego beneficjenta uprawnionego do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów – ponownie warte podkreślenia jest to, że posiadanie statusu beneficjenta nie jest równoznaczne z byciem uprawnionym do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów – jak zostało wskazane w pkt. 9, to fundator określa skład zgromadzenia beneficjentów i to jemu przysługuje kompetencja do wskazania personaliów lub kryteriów do zasiadania w zgromadzeniu beneficjentów.

12.Zasady zmiany statutu – w pierwszej kolejności należy podkreślić, że fundator ma pełną swobodę w określeniu podmiotów uprawnionych do zmiany statutu oraz określeniu stosownej procedury. O ile za życia fundatora taka kompetencja co do zasady będzie przysługiwała jemu, o tyle kluczowe jest przewidzenie sposobu postępowania na wypadek śmierci fundatora. Przykładowo: do zmiany określonych postanowień statutu uprawnienie będzie mieć wyłącznie zgromadzenie beneficjentów, a np. dla postanowień kluczowych z punktu widzenia funkcjonowania fundacji, tj. dotyczących profilu działalności, sposobu reinwestowania aktywów fundacji rodzinnej czy też zmiany sposobu świadczenia na rzecz beneficjentów, będzie wymagana kontrasygnaty rady nadzorczej lub zarządu.

13.Rozdysponowanie mienia po rozwiązaniu fundacji rodzinnej – czyli przeznaczenie mienia fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu, w tym określenie beneficjenta uprawnionego do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Zasada ogólna została wyrażona w art. 103 ustawy o fundacji rodzinnej – mianowicie co do zasady fundator jest uprawnionym do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, chyba że w statucie przewidziano beneficjenta/beneficjentów uprawnionych do stosownego mienia. Jest również dopuszczalne, aby stosowne mienie powstałe w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przypadło w odpowiedniej proporcji zarówno fundatorowi, jak i beneficjentom. Należy pamiętać, że w przypadku śmierci fundatora i braku uprawnionego beneficjenta stosowne mienie przypadnie spadkobiercom fundatora.

zdecyduje fundator

To jednak nie wszystko. Oprócz wskazanych wyżej obowiązkowych elementów statutu fundacji rodzinnej może on – zgodnie z przepisami – zawierać wiele innych uregulowań, zależnych jedynie od woli fundatora. Są to tzw. elementy fakultatywne. Należą do nich:

14.Zasady współpracy lub współdziałania organów fundacji rodzinnej – tj. możliwość powierzenia wykonywania uprawnień (określonych) fundatora na rzecz innego organu/podmiotu, a także prawa i obowiązki fundatorów (w przypadku wielości), zasady i tryb uzyskiwania informacji o funkcjonowaniu fundacji rodzinnej przez beneficjentów, podział zadań wykonywanych przez członków zarządu fundacji rodzinnej, ważne powody ograniczające prawo odwołania członków zarządu.

15.Szczegółowe okoliczności rozwiązania fundacji rodzinnej – np. prowadzenie działalności gospodarczej, która jest niezgodna z dozwoloną działalnością, o czym stanowi art. 5 ustawy o fundacji rodzinnej, zarządzanie w sposób oczywiście sprzeczny z jej celem lub interesami beneficjentów.

16.Wytyczne dotyczące inwestowania majątku fundacji rodzinnej – np. inwestowanie wyłącznie w dozwolony zakres prowadzenia działalności gospodarczej przez fundatora, zakazy nabywania określonych aktywów (kryptowalut,), zakaz inwestowania na określonych rynkach (Rosja, Białoruś).

17.Zapis przewidujący utworzenie jednostki terenowej albo jednostek terenowych – jednostki trenowe należy traktować jak oddziały, co powoduje, że mają one pewną samodzielność organizacyjną.

Powyższy wykaz jest tylko przykładowy. Wskazuje on na kwestie, które mogą, lecz nie muszą się znaleźć w statucie fundacji rodzinnej. O kształcie i zawartych postanowieniach decyduje fundator, z tym zastrzeżeniem, że dodatkowe postanowienia zawarte w statucie fundacji rodzinnej nie mogą być sprzeczne z ustawą ani innymi przepisami prawa, a sam statut musi zawierać elementy obligatoryjne wymienione wcześniej. Przykładowo: istotnym elementem będzie mechanizm rozwiązywania sporów pomiędzy organami fundacji rodzinnej albo beneficjentami. Dobrym rozwiązaniem będzie albo wskazanie mediatora, albo zapis na sąd polubowny. ©℗