Wraz z ogłoszeniem 20 lipca 2023 r. upadłości Getin Noble Banku w znaczący sposób zmieniły się zasady dochodzenia roszczeń wynikających z umów kredytów indeksowanych lub denominowanych we franku szwajcarskim, tzw. umów frankowych. Kredytobiorca nie ma już możliwości dochodzenia swojej wierzytelności o zapłatę lub unieważnienie umowy w drodze postępowania cywilnego. Postępowania te zostaną zawieszone. Z chwilą ogłoszenia upadłości właściwym podmiotem do rozsądzania o roszczeniach banku i kredytobiorców stał się syndyk i sąd upadłościowy.
Zawieszenie postępowań sądowych
Jeżeli kredytobiorca przed ogłoszeniem upadłości banku wytoczył powództwo o zapłatę i/lub o ustalenie nieistnienia zobowiązania umownego, sąd rozpoznający sprawę jest zobowiązany do zawieszenia postępowania. Dzieje się tak, ponieważ roszczenia te związane są z masą upadłości. Zawieszenie postępowania powoduje czasowe wstrzymanie czynności. W przypadku roszczenia o ustalenie sąd może jednak podjąć postępowanie z urzędu z chwilą ustalenia osoby pełniącej funkcję syndyka.
Obecnie jedyną możliwością skutecznego dochodzenia roszczeń przez frankowiczów jest zgłoszenie swojej wierzytelności z tytułu zwrotu wszystkich świadczeń spełnionych w wykonaniu nieważnej umowy kredytowej do syndyka za pośrednictwem Krajowego Rejestru Zadłużonych. To system teleinformatyczny prowadzony przez Ministerstwo Sprawiedliwości służący do prowadzenia postępowań upadłościowych i postępowań restrukturyzacyjnych w formie elektronicznej.
Jak zgłosić swoją wierzytelność?
W przypadku gdy kredytobiorca nie dokona zgłoszenia wierzytelności, nie będzie uczestnikiem postępowania upadłościowego i tym samym nie otrzyma zaspokojenia z masy upadłości – choćby nawet w części. Zgłoszenia wierzytelności należy dokonać za pośrednictwem systemu teleinformatycznego na poświęconym temu formularzu 30048: „Zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym”. Formularz nie jest jednak przystosowany do zgłaszania wierzytelności w postępowaniu upadłościowym banku. Przewiduje jedynie cztery kategorie, które nie są stosowane w upadłości banku. W związku z tym, zgłaszając wierzytelność, należy dołączyć plik zewnętrzny, w którym określi się wysokość wierzytelności oraz odsetki wraz ze wskazaniem właściwych kategorii należności. Jeżeli wierzyciel nie dokona zgłoszenia wierzytelności w terminie 30 dni od dnia ogłoszenia upadłości (czyli do 19 sierpnia 2023 r.), zobowiązany jest dodatkowo uiścić zryczałtowaną opłatę za spóźnione zgłoszenie w wysokości 1010,49 zł.
W przypadku odmowy syndyka co do uznania wierzytelności na liście wierzytelności lub uznania jej w niższej wysokości kredytobiorca ma możliwość w terminie dwóch tygodni od dnia obwieszczenia złożyć do sędziego-komisarza sprzeciw. Jeżeli sędzia-komisarz oddali sprzeciw, kredytobiorcy przysługuje zażalenie do sądu upadłościowego.
Oświadczenie o potrąceniu
Szczególnie istotnym zagadnieniem z perspektywy frankowiczów jest potrącenie. Złożenie oświadczenia o potrąceniu drugiej stronie prowadzi do umorzenia wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej. Upadłość banku nie wpływa na realizację roszczeń wzajemnych, tj. świadczenia wzajemne nie są automatycznie potrącane. Syndyk nadal ma roszczenie o zwrot udostępnionego kapitału, natomiast kredytobiorca o zwrot wszystkich świadczeń spełnionych w wyniku wykonania nieważnej umowy kredytowej. Zgodnie z art. 93 prawa upadłościowego (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1520 ze zm.) potrącenie wierzytelności upadłego z wierzytelności wierzyciela jest dopuszczalne tylko wtedy, jeśli obie wierzytelności istniały w dniu ogłoszenia upadłości, choćby termin wymagalności jednej z nich jeszcze nie nastąpił.
Kredytobiorca może złożyć syndykowi oświadczenie o potrąceniu nie później niż wraz ze zgłoszeniem wierzytelności. Jeżeli kredytobiorca dokona zgłoszenia wierzytelności bez równoczesnego złożenia oświadczenia o potrąceniu, wówczas na dalszym etapie postępowania upadłościowego nie będzie miał prawa podniesienia zarzutu potrącenia (np. wyrok SN z 22 marca 2012 r., sygn. akt V CSK 95/11).
Złożenie oświadczenia o potrąceniu nabiera szczególnego znaczenia w związku z uchwałą Sądu Najwyższego z 16 lutego 2021 r. (III CZP 11/20). SN opowiedział się w niej za teorią dwóch kondykcji. W sytuacji stwierdzenia nieważności umowy kredytu roszczenia kredytobiorcy z tytułu zwrotu wszystkich świadczeń spełnionych w wykonaniu nieważnej umowy kredytowej oraz banku z tytułu wypłaconego kapitału należy traktować oddzielnie. Konsument ma wobec banku roszczenie o zwrot niezależnie od tego, czy spłacił kredyt w całości. Roszczenia wzajemne nie są automatycznie potrącane, w konsekwencji bank ma prawo przedstawić własne roszczenia w celu dochodzenia środków udostępnionych w ramach umowy kredytowej.
Co dalej z hipoteką
Po ogłoszeniu upadłości Getin Noble Banku wielu kredytobiorców zaczęło zadawać sobie pytanie, czy grozi im utrata swoich nieruchomości zabezpieczonych hipoteką. Ich niepokoje są jednak niepotrzebne. Jeżeli kredytobiorca, który nie kwestionuje ważności umowy, nie zalega ze spłatą rat kredytu, nie powinien obawiać się utraty nieruchomości.
Utrata nieruchomości nie grozi też tym kredytobiorcom, którzy zakwestionowali ważność umowy i zaprzestali płacenia rat. W związku z przesądzeniem o nieważności umowy kredytowej – z uwagi na klauzule abuzywne – nie ma podstaw do utrzymywania zabezpieczenia spłaty kredytu. W przypadku kredytów frankowych zabezpieczeniem tym była hipoteka ustanowiona najczęściej na nieruchomości nabytej za środki uzyskane z kredytu.
Hipoteka jest prawem akcesoryjnym w stosunku do zabezpieczonych nią wierzytelności. Może istnieć tylko wtedy, gdy istnieje wierzytelność nią zabezpieczona.
W sytuacji nieważności umowy kredytowej nie ma podstaw do utrzymania zabezpieczenia. W momencie, gdy syndyk umieści zgłoszoną w postępowaniu upadłościowym wierzytelność na liście wierzytelności, tym samym uznając umowę kredytową definitywnie za nieważną, zgodnie z art. 94 w zw. z art. 100 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 146 ze zm.), powinien dokonać wszelkich czynności umożliwiających wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej. To na syndyku spoczywa obowiązek złożenia wniosku o wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej. Może też przekazać kredytobiorcy sporządzone we właściwej formie oświadczenie o zgodzie na wykreślenie hipoteki. Wtedy o wykreślenie hipoteki występuje kredytobiorca.
Jeżeli syndyk odmówi wydania oświadczenia o wyrażeniu zgody na wykreślenie hipoteki, pozostaje pozwanie syndyka o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. ©℗