Obowiązująca od kilku dni specustawa wprowadza wiele korzystnych rozwiązań dla osób uciekających do naszego kraju przed wojną. Ułatwia im legalizację pobytu, podejmowanie pracy, daje prawo do świadczeń czy zapewnia pomoc w dostępie do edukacji. Niesie to jednak za sobą wyzwania: zarówno dla samorządów, jak i dla potencjalnych pracodawców. Zanim zatrudnią kogoś w przyspieszonym, uproszczonym trybie, będą musieli rozstrzygnąć status legalizacyjny takiej osoby na terenie RP, a tym samym rozwikłać wiele prawnych problemów z tym związanych.
Jakie informacje znajdziesz w poradniku?
1 - Prawo do legalnego pobytu - podstawowe informacje (krąg uprawnionych, przesłanka - bezpośrednie przybycie, przesłanka - zamiar pozostania w Polsce, członkowie rodziny, posiadacze Karty Polaka i ich bliscy, rejestracja pobytu, pozwolenie na pobyt, kto nie może skorzystać ze specustawy, przedłużenie wiz i kart pobytu)
2 - Komu specustawa bezspornie pozwala na pracę w Polsce (czy korzystanie z prawa do pracy jest uzależnione od rejestracji na granicy, czy jest uzależnione od posiadania numeru PESEL)
3 - Osoby, co do których są wątpliwości, czy stosuje się wobec nich specustawę
4 - Kto nie jest objęty nową regulacją
5 - Status cudzoziemców spoza Ukrainy, którzy uciekli przed wojną - analiza przypadków
6 - Na jakiego rodzaju pracę i w jakiej formie pozwala specustawa
Chcesz zatrudnić obywateli Ukrainy? O tym musisz wiedzieć
Choć specustawa ukraińska daje im prawo do wykonywania pracy w naszym kraju bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę przez 18 miesięcy, to odpowiedź na pytanie, kto może z tego przywileju skorzystać, wcale nie jest prosta. W pierwszej kolejności należy bowiem ustalić, czy kandydat do pracy przebywa u nas legalnie.
13 marca 2022 r. weszła w życie - z mocą działającą wstecz od 24 lutego 2022 r. - ustawa z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (dalej: specustawa). Ma ona znaczenie nie tylko dla wskazanych w jej tytule beneficjentów, lecz także m.in. dla szerokiego kręgu przedsiębiorców. Oprócz prawa legalnego pobytu w Polsce wprowadziła ona bowiem dla dużej grupy Ukraińców (i, w pewnym zakresie, także dla członków ich rodzin będących obywatelami innych krajów) prawo do wykonywania pracy w Polsce bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę lub dopełnienia podobnych formalności.
Ponadto również na szczeblu Unii Europejskiej przyjęto akt prawny mający bezpośredni wpływ na prawo do pobytu i pracy w Polsce obywateli Ukrainy i innych osób dotkniętych skutkami wojny w Ukrainie. Chodzi tu o decyzję Rady Unii Europejskiej nr 2022/382 z 4 marca 2022 r. stwierdzającą istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy w rozumieniu art. 5 dyrektywy 2001/55/WE i skutkującą wprowadzeniem tymczasowej ochrony. Na jej mocy szeroko określone kategorie osób, które musiały opuścić Ukrainę w związku z wojną, zostały objęte w całej UE tzw. ochroną czasową, która pociąga za sobą m.in. prawo do wykonywania pracy. W Polsce przepisami precyzującymi zakres i sposób korzystania z powyższej unijnej ochrony czasowej są przede wszystkim ustawa z 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a także inne ustawy regulujące różne dziedziny życia dotyczące cudzoziemców. ramka 1
Ramka 1
Polska specustawa a ochrona czasowa wynikająca z decyzji Rady UE
Relacja między reżimem specustawy a reżimem przepisów wdrażających zasady unijnej ochrony czasowej jest niejasna. Należy uznać, że:
▶ 1. Osoby z głównej kategorii objętej specustawą (czyli wskazani w art. 2 ust. 1 specustawy obywatele Ukrainy oraz ich małżonkowie przybywający bezpośrednio do Polski z Ukrainy od 24 lutego 2022 r. w związku z wojną i z zamiarem pozostania w Polsce) mogą skorzystać tylko z reżimu specustawy;
▶ 2. Osoby wjeżdżające do Polski niebezpośrednio, tylko tranzytem przez inny kraj (czyli osoby z innych niż wskazana w art. 2 ust. 1 kategorii osób objętych specustawą) mogą korzystać zarówno z reżimu specustawy, jak i reżimu przepisów wdrażających zasady unijnej ochrony czasowej (o ile spełniają przesłanki określone w decyzji Rady Unii Europejskiej);
▶ 3. Osoby w ogóle niespełniające przesłanek objęcia specustawą mogą korzystać z reżimu przepisów wdrażających zasady unijnej ochrony czasowej (o ile spełniają przesłanki określone w decyzji Rady UE) - jak się wydaje, z pewnymi wyjątkami dotyczącymi osób ubiegających się w Polsce o status uchodźcy lub ochronę międzynarodową (zapewne osoby ubiegające się o status uchodźcy lub ochronę międzynarodową nie będą mogły skorzystać ani ze specustawy, ani z przepisów wdrażających zasady unijnej ochrony czasowej).
Co do głównej kategorii osób objętych specustawą, czyli wskazanych w jej art. 2 ust. 1 obywateli Ukrainy przybywających bezpośrednio do Polski z Ukrainy od 24 lutego 2022 r. w związku z wojną i z zamiarem pozostania w Polsce (oraz ich małżonków), specustawa wprost potwierdza, że osoby te uznaje się za korzystające z unijnej ochrony czasowej. Jednocześnie specustawa wprost wyłącza wobec tych osób stosowanie odrębnych przepisów o ochronie czasowej. W zamyśle ma to zapewne porządkować sytuację tych osób i nie dopuścić do regulowania ich statusu kilkoma aktami prawnymi, między którymi mogą zachodzić kolizje. Jednak te odrębne przepisy specustawa wyłącza tylko częściowo - np. nie wyłącza stosowania ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, która w art. 87 ust. 1 pkt 6 przesądza, że cudzoziemiec, który korzysta z ochrony czasowej w Polsce, jest uprawniony do wykonywania w Polsce pracy. Prowadzi to właśnie do kolizji między specustawą a innymi aktami prawnymi, wobec zaistnienia której uprawniony wydawałby się pogląd, że obywatele Ukrainy wymienieni w art. 2 ust. 1 specustawy są uprawnieni do wykonywania w Polsce pracy zarówno na zasadach określonych specustawą (a więc pod warunkiem dopełnienia określonych formalności, o których mowa niżej), jak i na zasadach określonych w art. 87 ust. 1 pkt 6 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (czyli bezwarunkowo). Jednak w świetle całości ustawy wydaje się, że osoby wymienione w art. 2 ust. 1 specustawy korzystają tylko z reżimu specustawy, a nie korzystają z odrębnych przepisów wdrażających zasady ochrony czasowej.
Jeśli chodzi o osoby inne niż wskazani w art. 2 ust. 1 obywatele Ukrainy przybywający bezpośrednio do Polski z Ukrainy od 24 lutego 2022 r. w związku z wojną i z zamiarem pozostania w Polsce (oraz ich małżonkowie), to specustawa nie przewiduje wobec nich żadnych wyłączeń spod reżimu odrębnych przepisów wdrażających zasady unijnej ochrony czasowej. Oznacza to, że te inne osoby (np. obywatele Ukrainy wjeżdżający do Polski tranzytem przez inny kraj, a nie bezpośrednio z Ukrainy) będą mogły korzystać zarówno z rozwiązań przewidzianych specustawą (w razie spełnienia przesłanek specustawy, jak i z reżimu odrębnych przepisów wdrażających zasady ochrony czasowej (o ile spełniają przesłanki określone w decyzji Rady UE).
Prawo do legalnego pobytu - podstawowe informacje
Wielu cudzoziemców przybyło do Polski po ataku Rosji na Ukrainę bez wizy albo wręcz bez paszportu. Już na samym początku wojny pojawiły się pytania co do możliwości ich dalszego przebywania w Polsce. Rządowe komunikaty zapewniały, że wszystkie osoby uciekające z Ukrainy nie muszą obawiać się o legalność swojego pobytu. Ostatecznie jednak nie wszyscy cudzoziemcy, którzy dostali się do Polski po ucieczce z Ukrainy, są objęci prawem pobytu wynikającym ze specustawy. Nadaje ona bowiem prawo pobytu w Polsce ograniczonemu kręgowi cudzoziemców. Przede wszystkim nie obejmuje cudzoziemców spoza Ukrainy, którzy nie mają związków rodzinnych z Ukraińcami. Problem ten dotyczy np. pokazywanych w mediach zagranicznych studentów ukraińskich uczelni, pochodzących z państw Azji lub Afryki (status cudzoziemców spoza Ukrainy omawiamy szerzej na s. B5).
Krąg uprawnionych
Dzięki specustawie w Polsce będą mogli przebywać przede wszystkim obywatele Ukrainy, którzy przybyli do naszego kraju bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa (art. 1 ust. 1 specustawy). W ich przypadku pobyt będzie uważany za legalny do 24 sierpnia 2023 r., jeśli przybyli do Polski 24 lutego 2022 r. lub później (art. 2 ust. 1 specustawy). Cudzoziemcy ci nie będą musieli np. uzyskiwać karty pobytu w zwykłej procedurze zezwolenia na pobyt czasowy. Jednocześnie prawo pobytu na podstawie specustawy nie przysługuje cudzoziemcom, którzy np. już mają zezwolenie na pobyt czasowy lub stały w Polsce (omawiamy tę kwestię w dalszej części artykułu).
W przyszłości Rada Ministrów określi w oddzielnym rozporządzeniu końcową datę przyjazdu do Polski, która będzie uprawniać do pobytu w Polsce na podstawie specustawy (w dacie oddania niniejszego artykułu do druku nie były znane plany publikacji takiego rozporządzenia). Jego wydanie będzie zależeć m.in. od perspektywy zakończenia działań wojennych na terytorium Ukrainy. Należy się spodziewać, że działanie specustawy zostanie ograniczone nie wcześniej niż np. zostanie podpisane zawieszenie broni między Ukrainą i Rosją.
Przesłanka: bezpośrednie przybycie
Kluczowym warunkiem uzyskania prawa pobytu do 24 sierpnia 2023 r. na podstawie specustawy jest bezpośredni i legalny wjazd z terytorium Ukrainy. Powoduje to, że poza zakresem specustawy pozostają obywatele tego państwa, którzy przybyli do Polski z innego kraju. Także jeśli przyjazd nastąpił z innego państwa członkowskiego UE (np. przybycie lądowo ze Słowacji czy lotem z Rumunii lub Węgier), cudzoziemiec nie jest objęty polską specustawą. Podobnie cudzoziemiec, który początkowo uciekł np. do Mołdawii, a potem przybył do Polski, również nie jest objęty zakresem specustawy. Z liczby zapytań, jakie otrzymujemy w ramach prowadzonej bezpłatnej pomocy prawnej, wnioskujemy, że przypadki wjazdów do Polski z innego kraju niż Ukraina są stosunkowo częste.
Przykład 1
Podróż przez Słowację
Obywatel Ukrainy przybył do Polski 24 lutego przez Słowację. Posiada paszport biometryczny, uprawniający go do podróży do strefy Schengen w ruchu bezwizowym. Cudzoziemiec nie ma Karty Polaka. W tym przypadku nie korzysta z prawa pobytu wynikającego ze specustawy. Natomiast jako obywatel Ukrainy uciekający przed wojną jest objęty u nas unijnym mechanizmem ochrony czasowej, który zapewnia mu m.in. legalny pobyt przez rok, licząc od 4 marca 2022 r. (a nie od daty wjazdu do Polski). Gdyby cudzoziemiec posiadał Kartę Polaka, możliwe byłoby korzystanie z prawa pobytu wynikającego ze specustawy mimo dotarcia do Polski poprzez inne państwo UE, a nie bezpośrednio.
Uwaga! Obywatele Ukrainy, którzy nie przybyli do Polski bezpośrednio ze swojego kraju, nie są jednak całkowicie pozbawieni możliwości legalnego pobytu w Polsce. W ich przypadku możliwe będzie:
- skorzystanie z mechanizmu ochrony czasowej, wynikającego z prawa UE lub
- legalizacja pobytu na zasadach ogólnych.
W przypadku ochrony czasowej cudzoziemiec oraz członkowie najbliższej rodziny są uprawnieni do pobytu przez 12 miesięcy (licząc od 4 marca 2022 r.) oraz wykonywania pracy bez zezwolenia na pracę. Na wniosek cudzoziemca Urząd ds. Cudzoziemców wyda bezpłatnie zaświadczenie (nie kartę pobytu) potwierdzające korzystanie z ochrony czasowej w Polsce. Przy czym ochrona czasowa przysługuje z mocy prawa, a nie od momentu otrzymania zaświadczenia, które służy celom dowodowym dla potwierdzenia, że cudzoziemiec ma prawo do wykonywania pracy w Polsce.
Oprócz obywateli Ukrainy (którzy nie przybyli bezpośrednio do Polski w związku z wojną) ochrona czasowa jest skierowana do niektórych bezpaństwowców i obywateli państw trzecich innych niż Ukraina. W wypadku osób bez ukraińskiego obywatelstwa warunkiem jest korzystanie przed 24 lutego 2022 r. z ochrony międzynarodowej lub równoważnej ochrony krajowej w Ukrainie lub udowodnienie legalnego przebywania na jej terytorium na podstawie ważnego zezwolenia na pobyt stały wydanego zgodnie z prawem ukraińskim (połączonego z brakiem możliwości bezpiecznego powrotu do kraju lub regionu pochodzenia). Te grupy cudzoziemców mogą korzystać z ochrony czasowej - zarówno jeśli przybyli do Polski bezpośrednio z Ukrainy, jak i z innego państwa.
W przypadku cudzoziemców, którzy nie korzystają ani z rozwiązań specustawy, ani z mechanizmu ochrony czasowej, możliwa jest legalizacja pobytu na zasadach ogólnych. Cudzoziemiec może w szczególności ubiegać się o zezwolenie na pobyt czasowy, także w przypadku przyjazdu do Polski na podstawie zgody na wjazd na 15 dni, udzielonej przez Straż Graniczną. Jednocześnie wciąż obowiązują przepisy ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej: ustawa covidowa), które przedłużają legalny pobyt cudzoziemców automatycznie. Oznacza to, że cudzoziemiec ma możliwość złożenia wniosku o pobyt czasowy także np. po upływie ważności zgody na wjazd na 15 dni. Mimo legalnego pobytu cudzoziemiec nie zawsze będzie miał jednak prawo do wykonywania pracy, zanim otrzyma zezwolenie na pobyt. Jeśli zatem obywatel Ukrainy przybył do Polski bezpośrednio z Ukrainy, to jego sytuacja może być korzystniejsza niż cudzoziemców korzystających z opisanych wyżej alternatywnych rozwiązań. Pobyt na podstawie specustawy jest warunkiem korzystania z wielu uprawnień przewidzianych w specustawie, m.in. świadczeń socjalnych (np. 300 zł jednorazowej zapomogi czy świadczenia na dzieci).
Przesłanka: zamiar pozostania w Polsce
Poza warunkiem bezpośredniego przybycia do Polski specustawa uzależnia prawo pobytu w Polsce od deklaracji zamiaru pozostania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, co jest podkreślone m.in. w uzasadnieniu projektu specustawy. Nie przewidziano formalnej procedury potwierdzenia takiej deklaracji. Wydaje się, że w takim wypadku deklaracja będzie wyrażona w sposób dorozumiany, tj. wyrazi ją sam fakt kontynuowania pobytu i podejmowania kolejnych czynności związanych z zorganizowaniem sobie życia w Polsce (np. podjęcie pracy, uzyskanie numeru PESEL czy zapisanie dzieci do szkoły).
Członkowie rodziny
Jak wspomniano wyżej, prawo do pobytu wynikające ze specustawy może rozciągać się także na cudzoziemców, którzy mają związki rodzinne z Ukraińcami. Jest to także częsty temat kierowanych do nas pytań ze względu na stosunkowo duży odsetek rodzin mieszanych wśród osób uciekających przed wojną.
Z prawa pobytu w Polsce mogą korzystać także małżonkowie obywateli Ukrainy, którzy sami nie mają ukraińskiego obywatelstwa. Nie ma przy tym ograniczeń co do np. długości stażu małżeńskiego czy obywatelstwa. W szczególności nie wyłączono spod specustawy małżonków z obywatelstwem rosyjskim czy białoruskim. Małżonek nie musi przybyć do Polski razem z obywatelem Ukrainy, by korzystać z uprawnień ze specustawy. Jest to o tyle istotne, że często do Polski przyjeżdża tylko jeden z małżonków (zwykle żona). To, że do Polski nie przybył drugi małżonek (który ma obywatelstwo Ukrainy), nie pozbawia możliwości korzystania z prawa pobytu na podstawie specustawy przez małżonków z obywatelstwem innym niż ukraińskie. Warunki skorzystania z prawa pobytu wynikającego ze specustawy przez nieukraińskich małżonków są takie same jak dla obywateli Ukrainy. Najważniejsze jest przybycie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa. W takim przypadku legalny pobyt również przysługuje do 24 sierpnia 2023 r.
W przypadku przybycia z terytorium innego państwa małżonkowie nie nabywają uprawnień wynikających ze specustawy. Możliwe będzie natomiast skorzystanie z unijnego mechanizmu ochrony czasowej. Oznacza to, że w przypadku gdy małżonkowie trafili do Polski różnymi drogami, ich status imigracyjny może się różnić, np. jedno z nich zostanie objęte specustawą, a drugie - ochroną czasową. W tym przypadku różne będą ich uprawnienia oraz długość legalnego pobytu w Polsce.
Ze względu m.in. na ograniczenia w wyjeździe mężczyzn z Ukrainy (wprowadzone przez władze ukraińskie) znaczną część osób przybywających z Ukrainy stanowią kobiety i dzieci. W niektórych przypadkach kobiety są w zaawansowanej ciąży i rodzą dzieci już w Polsce. Dziecko urodzone w naszym kraju także korzysta z prawa pobytu na podstawie specustawy, jeśli korzysta z niego matka. Oznacza to z jednej strony, że prawo pobytu ma dziecko, którego matka ma obywatelstwo np. białoruskie, ale jej mąż jest obywatelem Ukrainy. Z drugiej strony jeśli matka nie korzysta z uprawnień ze specustawy (np. nie wjechała do Polski bezpośrednio z terytorium Ukrainy), to nie skorzysta z nich także dziecko. Także w tym przypadku w sytuacji braku objęcia specustawą prawną podstawą dla pobytu dziecka w Polsce może być ochrona czasowa.
Ustawa w tym momencie nie reguluje oddzielnie statusu dzieci, które urodziły się jeszcze poza Polską (np. w drodze). W przypadku posiadania obywatelstwa Ukrainy do dzieci będą miały zastosowanie te same zasady nabycia prawa pobytu na podstawie specustawy, co do dorosłych (w tym bezpośredni wjazd do Polski z Ukrainy). Jeśli natomiast z jakichkolwiek powodów dziecko nie ma ukraińskiego obywatelstwa, to po przyjeździe do Polski nie korzysta z prawa pobytu wynikającego ze specustawy, choćby skorzystał z niego rodzic. Jest to kolejny przypadek, kiedy status imigracyjny członków tej samej rodziny może być różny i wynikać z różnych źródeł (specustawy i mechanizmu ochrony czasowej).
Przykład 2
Małżonkowie i dzieci objęci prawem pobytu
Do Polski 10 marca br. przyjechała obywatelka Rosji, która następnie urodziła w Polsce dziecko. Cudzoziemka ma w rosyjskim paszporcie potwierdzenie przekroczenia granicy w Dorohusku (granica z Ukrainą). Cudzoziemka nie posiada żadnej wizy wydanej przez Polskę lub inne państwo strefy Schengen. Ma natomiast akt ślubu potwierdzający, że jej mąż jest obywatelem Ukrainy. Według relacji cudzoziemki mąż nie przyjechał z nią do Polski, ponieważ zgłosił się do ukraińskiej obrony terytorialnej.
Cudzoziemka mimo obywatelstwa innego niż ukraińskie korzysta jednak z prawa pobytu w Polsce do 24 sierpnia 2023 r. bez uzyskiwania dodatkowych dokumentów. Jest uprawniona do pobytu w Polsce jako małżonka obywatela Ukrainy, która przyjechała do Polski bezpośrednio z jej terytorium od 24 lutego br. W związku z tym również jej dziecko urodzone w Polsce będzie objęte prawem pobytu ze specustawy.
Posiadacze Karty Polaka i ich bliscy
Kolejną szczególną grupą uprawnionych do korzystania z prawa pobytu na podstawie specustawy są ukraińscy posiadacze Karty Polaka i członkowie ich najbliższej rodziny. Należy zaznaczyć, że ta grupa pojawiła się w specustawie dość późno, dopiero na etapie prac w Sejmie. Prawdopodobnie właśnie to, wraz z szybkim tempem prac nad specustawą, było przyczyną różnych nieprecyzyjności przepisów ustawy w odniesieniu do tej grupy.
Przede wszystkim specustawa obejmuje prawem pobytu także członków najbliższej rodziny posiadacza Karty Polaka o obywatelstwie ukraińskim. Nie jest wymagane, by członkowie rodziny także mieli ukraińskie obywatelstwo. Członkowie rodziny mogą być także obywatelami Rosji czy Białorusi i nie pozbawia to ich prawa do korzystania z prawa pobytu wynikającego ze specustawy.
Problemem jest jednak brak określenia, kto jest członkiem najbliższej rodziny, a kto już nie. Na zasadzie analogii z innymi przepisami można przyjąć, że do najbliższej rodziny zalicza się małżonek oraz małoletnie dzieci. W przypadku innych członków rodziny (np. pełnoletnie już dzieci dalej pozostające na utrzymaniu rodziców, rodzice, rodzeństwo) nie ma pewności, jak przepisy będą stosowane w praktyce przez odpowiednie organy. Wydaje się, że ta kwestia powinna być objęta planowaną nowelizacją ustawy jako jedna z pierwszych.
Ukraińcy posiadający Kartę Polaka oraz członkowie ich najbliższej rodziny są uprawnieni do pobytu w Polsce do 24 sierpnia 2023 r., jeśli opuścili Ukrainę od 24 lutego 2022 r., a następnie przybyli legalnie na terytorium RP oraz deklarują zamiar pozostania na jej terytorium. Specustawa nie wprowadza w ich przypadku warunku przybycia do Polski bezpośrednio z Ukrainy. Otwiera to możliwość objęcia specustawą osób z ww. grup, które wjechały do Polski np. przez Słowację.
Pewna trudność może wystąpić przy rejestracji pobytu obywateli Ukrainy posiadających Kartę Polaka, jeśli nie wjechali bezpośrednio do Polski (o rejestracji pobytu piszemy w dalszej części artykułu). Informacja zamieszczona na rządowej podstronie dotyczącej procesu rejestracji oraz sam formularz wniosku pomijają na razie możliwość, że cudzoziemiec mógł wjechać do Polski inaczej niż bezpośrednio z Ukrainy. W tym zakresie odpowiednie stosowanie przepisów będzie należało do urzędów gminy, którym powierzono proces rejestracji.
Rejestracja pobytu
Cudzoziemcy podlegający specustawie, których wjazd do Polski nie został zarejestrowany podczas przekraczania polskiej granicy, powinni przejść procedurę rejestracji w urzędzie gminy. Rejestracja w urzędzie gminy nie będzie dotyczyć zatem wszystkich obywateli Ukrainy i członków ich rodzin.
Cudzoziemiec powinien złożyć wniosek o rejestrację w ciągu 60 dni od dnia wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (jeśli jego wjazd nie został zarejestrowany na polskiej granicy). W wyniku jej dokonania cudzoziemiec zostanie wprowadzony do rejestru Straży Granicznej oraz otrzyma numer PESEL. Procedura ta wymaga osobistej wizyty w urzędzie, obejmuje m.in. złożenie odcisków palców oraz zdjęcia.
Rejestracja nie jest warunkiem legalności pobytu w Polsce. Jednak bez dokonania rejestracji niektórzy cudzoziemcy mogą mieć trudności z wykazaniem swojego statusu w Polsce, w tym legalności pobytu. Zalecamy zatem możliwie szybkie zarejestrowanie pobytu przez cudzoziemców, którzy nie posiadają potwierdzenia wjazdu do Polski, ponieważ wjechali np. na podstawie ukraińskiego dowodu osobistego, bez paszportu.
Zezwolenie na pobyt
Obywatele Ukrainy (oraz ich uprawnieni członkowie rodziny) korzystający z prawa pobytu na podstawie specustawy będą mieli także możliwość przedłużenia swojego pobytu na dalszy okres poprzez zezwolenie na pobyt czasowy. Zezwolenie na pobyt czasowy będzie udzielane na uproszczonych zasadach na okres trzech lat. Wnioski w tej sprawie będzie można składać dopiero po dziewięciu miesiącach od przyjazdu do Polski danego cudzoziemca, czyli najwcześniej pod koniec listopada 2022 r. Wydanie zezwolenia na pobyt nie będzie uzależnione np. od faktu posiadania pracy w Polsce.
Kto nie może korzystać ze specustawy
Prawo pobytu na podstawie specustawy (do sierpnia 2023 r.) jest kierowane zasadniczo do osób, które przyjechały do Polski w związku z wojną. Osoby już wcześniej przebywające w Polsce nie są uprawnione do korzystania z niego. Jednak ze względu na duży napływ cudzoziemców oraz możliwe ograniczenia w pracy urzędów, osoby posiadające np. wizę czy zezwolenie na pobyt czasowy będą mogły skorzystać z przedłużenia prawa ich pobytu na podstawie już posiadanego dokumentu.
Obywatele Ukrainy oraz ich małżonkowie (względnie obywatele Ukrainy posiadający Kartę Polaka i ich najbliższe rodziny) nie korzystają z prawa pobytu na podstawie specustawy, jeśli posiadają niektóre rodzaje zezwoleń udzielanych w zwykłych trybach ustawy o cudzoziemcach (zezwolenie na pobyt stały, zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE, zezwolenie na pobyt czasowy) lub określone statusy wynikające ze stosowania względów humanitarnych (status uchodźcy, ochrona uzupełniająca, zgoda na pobyt tolerowany). Nie jest zatem możliwe przedłużenie kończącego się okresu pobytu wynikającego np. z zezwolenia na pobyt czasowy poprzez chwilowy wyjazd do Ukrainy i powrót do Polski.
Z korzystania z prawa pobytu na podstawie specustawy są wyłączeni także cudzoziemcy, którzy złożyli w Polsce wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej (np. status uchodźcy). Takie samo wyłączenie dotyczy obywateli Ukrainy, którzy zadeklarowali złożenie takiego wniosku, ale złożenie nie było możliwe z przyczyn niezależnych od cudzoziemca (same deklaracje podlegają jednak rejestracji w rejestrze).
Już w trakcie prac w Sejmie dostrzeżono problem związany z tym, że szczególnie w pierwszych dnia po wybuchu wojny wielu cudzoziemców składało wnioski w celu ubiegania się o ochronę międzynarodową. Dzięki poprawce sejmowej cudzoziemiec będzie również objęty prawem pobytu wynikającym ze specustawy, jeśli wycofa wniosek/deklarację dotyczącą ubiegania się o ochronę międzynarodową. Mimo to problem niepewności statusu pobytowego cudzoziemców nie znika - cudzoziemcy mogą sami nie wiedzieć lub nie pamiętać, że złożyli wniosek, który wyłącza stosowanie wobec nich prawa pobytu wynikającego ze specustawy. Podobnym problemem jest niejasny status osób, które jeszcze przed wojną wystąpiły o zezwolenie na pobyt czasowy lub stały w Polsce, jeszcze nie otrzymały takiego zezwolenia, ale przyjechały do Polski od 24 lutego br. Są to kolejne kwestie, która powinny zostać rozstrzygnięte przy nowelizacji specustawy.
WAŻNE! Brak prawa do wykonywania pracy na podstawie specustawy nie oznacza jeszcze, że dana osoba kategorycznie nie ma prawa wykonywać w Polsce pracy. W niektórych przypadkach możliwe jest oparcie prawa do wykonywania pracy na odrębnych przepisach regulujących zasady korzystania z ochrony czasowej w Polsce.
Przedłużenie wiz i kart pobytu
Ukraińcy, którzy już posiadają określone rodzaje dokumentów lub przebywali wcześniej w Polsce, korzystają na podstawie specustawy z przedłużenia ważności swoich dokumentów, jeśli ich ważność kończy się od 24 lutego. W ten sposób osoby, które przebywają w Polsce na podstawie kończącej się polskiej wizy krajowej, będą mieli przedłużone prawo pobytu w Polsce do 31 grudnia 2022 r. (art. 42 specustawy). Podobnie zezwolenia na pobyt czasowy, które tracą ważność, zostaną przedłużone również do końca roku (przy czym karty pobytu wydane na podstawie tych zezwoleń przedłużone zostają o 18 miesięcy - jest to pewna sprzeczność specustawy). Podobne uprawnienia dotyczą osób, które przebywały w Polsce na podstawie np. ruchu bezwizowego jeszcze przed 24 lutego br.
Przedłużona wiza krajowa czy karta pobytu nie umożliwia przekraczania polskiej granicy (wyjątek dotyczy niektórych cudzoziemców posiadających wizy i zatrudnionych jako kierowcy międzynarodowi). Stoi to w sprzeczności ze wciąż obowiązującą ustawą covidową, która również przedłuża ważność wygasających wiz czy kart pobytu, ale umożliwia przekraczanie na ich podstawie polskiej granicy. Wydaje się, że w tym przypadku pierwszeństwo powinny mieć przepisy ustawy covidowej jako korzystniejsze dla cudzoziemca, tj. umożliwiające podróż przez polską granicę.
Karolina Schiffter, partner w kancelarii PCS Paruch Chruściel Schiffter Stępień | Littler Global
Marcin Snarski, prawnik w kancelarii PCS Paruch Chruściel Schiffter Stępień | Littler Global
Komu specustawa bezspornie pozwala na pracę w Polsce
Precyzyjne zdefiniowanie kategorii osób, którym specustawa przyznała prawo do wykonywania pracy w Polsce, jest trudne z uwagi na poziom skomplikowania ustawy, wynikający prawdopodobnie w znacznej mierze z dużej liczby poprawek nanoszonych pośpieszenie w toku procesu legislacyjnego. Co do osób, które w praktyce stanowią przeważającą większość migrantów napływających do Polski w związku z toczącą się wojną, przepisy specustawy przyznające prawo wykonywania pracy są dość jasne. Niewątpliwie uprawnione do podjęcia w Polsce pracy na podstawie specustawy są co najmniej trzy grupy osób.
▶ Grupa 1: Osoby mające obywatelstwo ukraińskie, które legalnie przybyły do Polski bezpośrednio z Ukrainy 24 lutego 2022 r. lub później (i nie złożyły wniosku o status uchodźcy).
▶ Grupa 2: Osoby niemające obywatelstwa ukraińskiego, ale będące małżonkami obywatela (obywatelki) Ukrainy, które legalnie przybyły do Polski bezpośrednio z Ukrainy 24 lutego 2022 r. lub później (i nie złożyły wniosku o status uchodźcy).
W przypadku osób z powyższych dwóch grup prawo do wykonywania w Polsce pracy wynika z art. 22 ust. 1 pkt 1 specustawy i jest powiązane z przyznaniem im w art. 2 ust. 1 specustawy prawa legalnego pobytu na 18 miesięcy od 24 lutego 2022 r. Ściśle rzecz biorąc, korzystać z tych praw na gruncie specustawy będą osoby, które spełniają łącznie następujące przesłanki:
a) są obywatelami Ukrainy (lub małżonkami obywatela Ukrainy niezależnie od własnego obywatelstwa),
b) legalnie przekroczyły polską granicę w okresie od 24 lutego 2022 r. (data zamykająca ten okres zostanie określona przez rząd odrębnym rozporządzeniem),
c) przybyły do Polski bezpośrednio z Ukrainy (niezależnie od środka transportu),
d) nie złożyły wniosku (ani formalnej deklaracji zamiaru złożenia wniosku) o status uchodźcy/ochronę uzupełniającą, ewentualnie wycofały taki wniosek lub taką deklarację po ich złożeniu,
e) ich przybycie do Polski ma związek z działaniami wojennymi prowadzonymi w Ukrainie,
f) deklarują zamiar pozostania na terytorium Polski,
g) nie dotyczy ich żaden z wyjątków z art. 2 ust. 3 pkt 1 specustawy, czyli nie posiadają jeszcze w Polsce zezwolenia na pobyt ani przyznanego statusu uchodźcy lub zbliżonego statusu.
Warto zwrócić uwagę na przesłankę z lit. d powyżej, czyli wynikające z art. 2 ust. 3 pkt 2 specustawy wyłączenie uprawnień dla osób, które złożyły w Polsce wniosek (lub formalną deklarację zamiaru złożenia wniosku) o status uchodźcy (ochronę uzupełniającą). Praktyczne jej znaczenie jest takie, że występowanie o status uchodźcy w Polsce jest dla uciekinierów z Ukrainy zupełnie nieopłacalne, zwłaszcza z perspektywy prawa do podejmowania pracy. A to dlatego, że osoba, która złożyła wniosek o status uchodźcy, może na podstawie odrębnych przepisów podjąć pracę dopiero po uzyskaniu tego statusu (lub zbliżonego statusu objęcia ochroną uzupełniającą) albo po sześciu miesiącach toczącego się postępowania. Co istotne, przy obecnym brzmieniu specustawy wątpliwe jest, czy osoba spełniająca wszystkie pozostałe przesłanki z art. 2 ust. 1 specustawy, która złożyła wniosek o status uchodźcy, może skorzystać z reżimu odrębnych przepisów wdrażających zasady ochrony czasowej, jeśli spełnia przesłanki określone w decyzji Rady UE. Wydaje się, że taka osoba nie będzie korzystać z prawa do 18-miesięcznego pobytu i prawa do wykonywania pracy na zasadach specustawy, a jednocześnie pozostanie wyłączona z możliwości korzystania z odrębnych przepisów wdrażających zasady ochrony czasowej ustanowionej decyzją Rady UE.
WAŻNE! Niekorzystne skutki złożenia wniosku o status uchodźcy można odwrócić, cofając ten wniosek. Cofnięcie wniosku (lub formalnej deklaracji zamiaru złożenia wniosku) z perspektywy specustawy czyni go niebyłym.
Warto też zwrócić uwagę, że przesłanki wymienione pod lit. e i f mogą być w praktyce trudne do oceny. Po pierwsze specustawa nie precyzuje, kiedy przyjazd Ukraińca do Polski ma związek z działaniami wojennymi prowadzonymi w Ukrainie, a kiedy już nie (np. czy taki związek ma miejsce w przypadku osoby, która planowała przyjechać do Polski do pracy niezależnie od wojny, a wojna jedynie umocniła lub przyspieszyła tę decyzję). Wydaje się, że przesłankę tę należy interpretować szeroko i uznać, że do jej spełnienia wystarczy związek czasowy z wojną (tzn. jeśli dana osoba przyjechała do Polski w czasie gdy wojna trwa, to przesłanka jest spełniona). Po drugie specustawa nie precyzuje, na czym miałaby polegać deklaracja zamiaru pozostania na terytorium Polski i nie przewiduje żadnego trybu jej składania. Trudno zatem rozstrzygnąć, czy w zakresie ustawy mieści się Ukrainiec, który uciekł przed wojną do Polski, ale np. ma rodzinę w innym kraju Europy i bierze pod uwagę w jakiejś perspektywie dalszą podróż na Zachód. Wydaje się, że przesłankę należy interpretować szeroko - dopóki obywatel Ukrainy dobrowolnie przebywa w Polsce, dopóty deklaruje zamiar pozostania w naszym kraju. Spełnianie lub niespełnianie przesłanki z lit. g powyżej nie ma większego znaczenia z punktu widzenia prawa do podejmowania pracy. Osoby, które nie spełniają tej przesłanki (bo np. posiadają już ważne zezwolenie na pobyt czasowy), i tak będą mieć prawo do pracy na podstawie specustawy w ramach innej kategorii osób uprawnionych do pracy, o której mowa niżej.
• Czy korzystanie z prawa do pracy jest uzależnione od rejestracji na granicy?
Nie, korzystanie z omawianego prawa do pracy nie jest uzależnione od dopełnienia jakichkolwiek uprzednich formalności. Jakkolwiek specustawa przewiduje procedurę rejestracji pobytu obywateli Ukrainy w terminie 60 dni od dnia wjazdu do Polski, mającą zastosowanie do osób, których wjazd do naszego kraju nie został zarejestrowany przez komendanta placówki Straży Granicznej podczas kontroli granicznej, to dopełnienie tej rejestracji nie jest warunkiem legalności zatrudnienia. Co za tym idzie, ewentualne niedopełnienie tej rejestracji nie pozbawia obywatela Ukrainy omawianego prawa do wykonywania pracy.
• Czy korzystanie z prawa do pracy jest uzależnione od posiadania numeru PESEL?
Choć specustawa przewiduje specjalny tryb nadawania numeru PESEL na wniosek obywateli Ukrainy z kategorii omawianych powyżej, to nieskorzystanie z tego trybu i nieuzyskanie numeru PESEL również nie przekreśla prawa do podejmowania przez nich pracy w Polsce.
Kategorie osób wymienione powyżej tracą swoje uprawnienie do pobytu w Polsce przez 18 miesięcy od 24 lutego 2022 r. (i, co za tym idzie, prawo wykonywania pracy), jeżeli opuszczą terytorium Polski na co najmniej miesiąc.
Przykład 3
Przyjeżdżająca bezpośrednio z Ukrainy
Pani Vasylina, 50-letnia obywatelka Ukrainy, 10 marca 2022 r. dotarła autokarem na przejście graniczne między Polską a Ukrainą w Korczowej. Nie posiadała polskiej wizy ani karty pobytu, a tylko zwykły, niebiometryczny ukraiński paszport. Została wpuszczona przez Straż Graniczną do Polski na podstawie specjalnej zgody na pobyt do 15 dni. Od razu po przekroczeniu granicy autokar zawiózł ją do Rzeszowa - tam zatrzymała się u syna, który studiuje w Polsce i wynajmuje mieszkanie. Czy jest uprawniona do podjęcia w Polsce pracy?
Pani Vasylina może podjąć w Polsce pracę, ponieważ wjechała do Polski bezpośrednio z Ukrainy w okresie od 24 lutego 2022 r. i spełnia wszystkie pozostałe przesłanki prawa do wykonywania pracy.
▶ Grupa 3: Osoby mające obywatelstwo ukraińskie, które przebywają w Polsce legalnie na podstawie polskiej wizy lub polskiej karty pobytu (w tym takiej, która wygasła i uległa przedłużeniu w okresie pandemii COVID-19), na podstawie ważnej wizy lub ważnej karty pobytu innego kraju strefy Schengen lub na podstawie ruchu bezwizowego albo specjalnej 15-dniowej zgody Straży Granicznej na wjazd.
To kolejna grupa osób, co do których nie ma wątpliwości, że na podstawie specustawy są uprawnione do podejmowania pracy w Polsce. W ich przypadku prawo to wynika z art. 22 ust. 1 pkt 2 specustawy i nie jest powiązane ze specjalnym prawem pobytu przyznanym specustawą. Jedyną przesłanką prawa do pracy w Polsce na podstawie specustawy jest dla tych osób to, że legalnie przebywają w naszym kraju. Oznacza to w szczególności, że z punktu widzenia prawa do wykonywania pracy nie ma znaczenia, czy osoby te przybyły do nas przed po 24 lutego 2022 r., czy przybyły bezpośrednio z Ukrainy czy z innego kraju, czy zamierzają dłużej zostać w państwie, ani czy ich przyjazd ma jakikolwiek związek z wojną w Ukrainie.
Przykład 4
Przebywająca legalnie, gdy mąż wyjechał na front
Pani Ganna, 28-letnia obywatelka Ukrainy, na początku 2021 r. przyjechała do Polski wraz z mężem, któremu zaoferowano pracę analityka w polskim banku. Po przyjeździe do Polski oboje wystąpili o wydanie im zezwoleń na pobyt czasowy oraz kart pobytu i po kilku miesiącach oboje uzyskali karty pobytu ważne do października 2024 r. Przy czym mąż pani Ganny otrzymał kartę pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy”, natomiast pani Ganna, która pozostawała na utrzymaniu męża i zajmowała się domem, otrzymała kartę pobytu bez takiej adnotacji. Po wybuchu wojny pani Ganna i jej mąż zdecydowali, że mąż wróci do Ukrainy, aby wziąć udział w obronie kraju. Pani Ganna chciałaby podjąć w Polsce pracę, bo nie wie, jak długo będzie w stanie utrzymać się ze zgromadzonych przez nią i męża oszczędności.
Pani Ganna może podjąć prace w Polsce. Jakkolwiek rodzaj zezwolenia na pobyt, który posiada, sam w sobie nie uprawnia jej do pracy, to niewątpliwie czyni jej pobyt w Polsce legalnym. Tym samym na gruncie specustawy pani Ganna jest obecnie uprawniona do podjęcia w Polsce pracy.
Należy zwrócić uwagę, że sama przesłanka „legalnego przebywania w Polsce” nie jest tak oczywista, jak mogłaby się wydawać. Niewątpliwie przesłankę tę spełniają osoby przebywające w Polsce na podstawie:
a) polskiej wizy (także jeśli wygasła w okresie pandemii i uległa przedłużeniu na podstawie przepisów antycovidowych );
b) polskiej karty pobytu (także jeśli wygasła w okresie pandemii i uległa przedłużeniu na podstawie przepisów antycovidowych);
c) ważnej wizy lub ważnej karty pobytu innego kraju strefy Schengen (ale tylko w zwykłym okresie ich ważności, a nie w okresie przedłużenia pobytu w Polsce na podstawie przepisów antycovidowych);
d) ruchu bezwizowego przysługującego posiadaczom paszportów biometrycznych (ale tylko w jego zwykłych granicach czasowych, a nie w okresie przedłużenia pobytu w Polsce na podstawie przepisów antycovidowych);
e) specjalnej 15-dniowej zgody Straży Granicznej na wjazd, udzielanej osobom niekwalifikującym się do wjazdu w ruchu bezwizowym (ale tylko w granicach czasowych określonych zgodą Straży Granicznej, a nie w okresie przedłużenia pobytu w Polsce na podstawie przepisów antycovidowych).
Nie jest natomiast jasne, czy przesłankę „legalnego przebywania w Polsce” spełniają osoby, które przebywają w Polsce po wygaśnięciu swoich pierwotnych tytułów pobytowych na podstawie różnego rodzaju przepisów uprawniających ich do kontynuowania pobytu w Polsce mimo braku ważnego dokumentu pobytowego i stanowiących, że ich pobyt w tym czasie „uznaje się za legalny” lub „uważa się za legalny”. O tych osobach i wątpliwościach na tle ich uprawnienia do wykonywania w Polsce pracy na podstawie specustawy piszemy dalej.
osoby, co do których są wątpliwości, czy stosuje się do nich specustawę
Należy uznać, że poniższe kategorie osób są również uprawnione do podejmowania pracy w Polsce na podstawie przepisów specustawy, choć niektóre zapisy tego aktu prawnego sprawiają, że pojawiają się co do tego pewne wątpliwości.
▶ Grupa 4: Osoby mające obywatelstwo ukraińskie i Kartę Polaka, które opuściły Ukrainę 24 lutego 2022 r. lub później, legalnie przybyły do Polski z terytorium innego kraju niż Ukraina i wykorzystały już zwykły legalny pobyt.
Co do powyższych osób prawo do wykonywania w Polsce pracy należy wywodzić z art. 22 ust. 1 pkt 2 specustawy, tzn. z tego, że osoby te są obywatelami Ukrainy przebywającymi w Polsce legalnie. Ich legalny pobyt w Polsce wynika zaś z art. 2 ust. 2 specustawy.
Artykuł 2 ust. 2 specustawy uprawnia do pobytu na okres 18 miesięcy od 24 lutego 2022 r. obywateli Ukrainy posiadających Kartę Polaka, nawet jeśli wjechali do Polski niebezpośrednio. Do nich mają zastosowanie następujące przesłanki:
a) są obywatelami Ukrainy posiadającymi Kartę Polaka;
b) opuściły Ukrainę w okresie od 24 lutego 2022 r.;
c) następnie legalnie przybyły do Polski (niezależnie od środka transportu; niezależnie, czy bezpośrednio z Ukrainy, czy nie), najpóźniej do dnia, który zostanie określony przez rząd odrębnym rozporządzeniem;
d) nie złożyły wniosku (lub formalnej deklaracji zamiaru złożenia wniosku) o status uchodźcy/ochronę uzupełniającą, ewentualnie wycofały taki wniosek (lub taką deklarację) po jego złożeniu;
e) ich przybycie do Polski następuje z powodu działań wojennych prowadzonych w Ukrainie;
f) deklarują zamiar pozostania na terytorium Polski,
g) nie dotyczy ich żaden z wyjątków z art. 2 ust. 3 pkt 1 specustawy, czyli nie posiadają jeszcze w Polsce zezwolenia na pobyt ani przyznanego statusu uchodźcy lub zbliżonego statusu.
Podobnie jak w przypadku pierwszej kategorii osób uprawnionych do pracy omówionej wcześniej, wątpliwości może budzić ocena przesłanek wskazanych w lit. e i f (warto zwrócić uwagę, że w tym przypadku ustawa posługuje się już pojęciem „z powodu działań wojennych”, a nie tylko „w związku z działaniami wojennymi”), ale wydaje się, że uzasadnione jest ich szerokie rozumienie.
Wątpliwość, czy opisana powyżej kategoria osób rzeczywiście jest uprawniona do wykonywania pracy na podstawie specustawy, wynika z tego, że ściśle rzecz biorąc, żaden przepis nie stanowi, iż osoby te „przebywają legalnie w Polsce” (a tak dosłownie brzmi przesłanka prawa do wykonywania pracy z art. 22 ust. 1 pkt 2 specustawy). Cytowane wyżej art. 2 ust. 2, art. 42 i art. 44 posługują się sformułowaniem, że ich pobyt „uznaje się za legalny”. Choć rozróżnienie między „legalnym przebywaniem” a „pobytem uznanym za legalny” może wydawać się zbędnym dzieleniem włosa na czworo, to konstrukcja specustawy uzasadnia ocenę, że ustawodawca celowo rozróżnił te dwa pojęcia. Mianowicie art. 22 ust. 1 specustawy wymieniający kategorie osób uprawnionych do pracy zawiera dwa punkty, przy czym pkt 1 - wymienia obywateli Ukrainy, których pobyt w Polsce „uznaje się za legalny na podstawie art. 2 ust. 1”, a pkt 2 - obywateli Ukrainy „przebywających legalnie” w Polsce. Gdyby słowa „jego pobyt uznaje się za legalny” i słowa „przebywa legalnie” oznaczały to samo, to w art. 22 ust. 1 wystarczyłby jeden punkt (o treści obecnego pkt 2). Skoro ustawodawca wprowadził dwa punkty, to sugeruje, że zakresy tych punktów są chociaż częściowo rozbieżne.
Z innej strony uznanie, że powyższe osoby nie są uprawnione do wykonywania w Polsce pracy na podstawie specustawy, wydaje się nieuzasadnione w odniesieniu do obywateli Ukrainy posiadających Kartę Polaka. Warto pamiętać, że w świetle odrębnych przepisów obowiązujących od wielu lat posiadanie Karty Polaka uprawnia do wykonywania pracy w naszym kraju, o ile jest połączone z jednym ze zwykłych rodzajów legalnego pobytu. Wydaje się, że odebranie prawa do pracy w Polsce tym posiadaczom Karty Polaka, którzy legalny pobyt u nas wywodzą ze szczególnych przepisów specustawy, byłoby sprzeczne z celem specustawy. Dlatego należy rozstrzygnąć, że osoby wymienione powyżej również mają prawo wykonywać w Polsce pracę na podstawie specustawy. Skądinąd, w razie uznania, że osoby te jednak nie są uprawnione do wykonywania w Polsce pracy na podstawie specustawy, i tak mogłyby one wywodzić swoje prawo do wykonywania pracy w Polsce z odrębnych przepisów wdrażających zasady ochrony czasowej ustanowionej decyzją Rady UE (o ile spełniałyby przesłanki określone w decyzji Rady UE).
Przykład 5
Przybysze objęci ruchem bezwizowym
Państwo Oleksiy i Olena, obywatele Ukrainy posiadający Karty Polaka, na przełomie lat 2021 i 2022 przez 10 tygodni przebywali u rodziny we Włoszech, korzystając z ruchu bezwizowego na podstawie posiadanych paszportów biometrycznych. Następnie wrócili do Ukrainy, aby niedługo potem, 25 lutego 2022 r., uciekając przed wojną, wyjechać z Ukrainy do Mołdawii. Po dwutygodniowym pobycie w Mołdawii zdecydowali się przenieść do Polski i 11 marca 2022 r. przylecieli samolotem z Kiszyniowa do Warszawy. Z uwagi na niedawny pobyt we Włoszech pozostało im raptem kilka niewykorzystanych dni z limitu 90 dni ruchu bezwizowego. Czy mogą szukać w Polsce pracy?
Tak, dopóki mają niewykorzystany limit dni ruchu bezwizowego, to mieszczą się w grupie 3 omówionej wyżej, która bezspornie jest uprawniona do pracy. Po wykorzystaniu ruchu bezwizowego również będą mieć prawo do pracy, mimo że nie wjechali do Polski bezpośrednio z Ukrainy, a to ze względu na to, że wciąż będą przebywać w Polsce legalnie. Jako posiadacze Karty Polaka korzystają z 18 miesięcy pobytu, który „uznaje się za legalny” na podstawie art. 2 ust. 2 specustawy (a należy uznać, że pobyt, który „uznaje się za legalny” oznacza to samo, co pobyt legalny).
▶ Grupa 5: Osoby niemające obywatelstwa ukraińskiego, będące małżonkami obywatela Ukrainy posiadającego Kartę Polaka, które opuściły Ukrainę 24 lutego 2022 r. lub później, legalnie przybyły do Polski z terytorium innego kraju niż Ukraina i wykorzystały już zwykły legalny pobyt (i nie złożyły wniosku o status uchodźcy).
▶ Grupa 6: Osoby niemające obywatelstwa ukraińskiego, będące innymi niż małżonkowie członkami najbliższej rodziny obywatela Ukrainy posiadającego Kartę Polaka, które opuściły Ukrainę 24 lutego 2022 r. lub później, legalnie przybyły do Polski albo bezpośrednio z Ukrainy, albo tranzytem przez inny kraj i wykorzystały już zwykły legalny pobyt (i nie złożyły wniosku o status uchodźcy).
Powyższe kategorie osób, mimo istniejących wątpliwości, również należy uznać za uprawnione do podejmowania pracy w Polsce na podstawie przepisów specustawy. Ich prawo także należy wywodzić z art. 22 ust. 1 pkt 2 specustawy, tzn. z tego, że osoby te są w rozumieniu przepisu „obywatelami Ukrainy przebywającymi w Polsce legalnie” (mimo że, ściśle rzecz biorąc, nie mają ukraińskiego obywatelstwa). Ich legalny pobyt ma zaś źródło w art. 2 ust. 2 specustawy. Przesłanki korzystania z tego uprawnienia są analogiczne jak w przypadku obywateli Ukrainy posiadających Kartę Polaka, czyli:
a) są małżonkami lub członkami najbliższej rodziny obywatela Ukrainy posiadającego Kartę Polaka (niezależnie od własnego obywatelstwa);
b) opuściły Ukrainę w okresie od 24 lutego 2022 r.;
c) następnie przybyły do Polski (niezależnie od środka transportu; niezależnie czy bezpośrednio z Ukrainy, czy nie), najpóźniej do dnia, który zostanie określony przez rząd odrębnym rozporządzeniem;
d) nie złożyły wniosku (lub formalnej deklaracji zamiaru złożenia wniosku) o status uchodźcy/ochronę uzupełniającą, ewentualnie wycofały taki wniosek (lub taką deklarację) po jego złożeniu;
e) ich przybycie do Polski następuje z powodu działań wojennych prowadzonych w Ukrainie,
f) deklarują zamiar pozostania na terytorium Polski;
g) nie dotyczy ich żaden z wyjątków z art. 2 ust. 3 pkt 1 specustawy, czyli nie posiadają jeszcze w Polsce zezwolenia na pobyt ani przyznanego statusu uchodźcy lub zbliżonego statusu.
Specustawa nie precyzuje, kim są „członkowie najbliższej rodziny”. Jakkolwiek podobnymi sformułowaniami posługuje się w różnych kontekstach wiele aktów prawnych, to trudno znaleźć ścisłą definicję, która miałaby jasne zastosowanie na gruncie specustawy. Wydaje się, że do kręgu tych osób, poza samym małżonkiem, należy zaliczyć co najmniej dzieci i rodziców, a w indywidualnych przypadkach także inne osoby związane z danym obywatelem Ukrainy silną więzią emocjonalną, wspólnym prowadzeniem gospodarstwa domowego itp.
Warto podkreślić, że dla skorzystania przez powyższe osoby z uprawnień przewidzianych specustawą nie ma wymogu, aby przyjechały one do Polski jednocześnie z obywatelem Ukrainy - posiadaczem Karty Polaka, ani nawet by do tego obywatela kiedykolwiek dołączyły. Dlatego jeśli np. obywatel Ukrainy sam nie wyjedzie w ogóle z Ukrainy, natomiast do Polski przyjadą tylko jego niebędący Ukraińcami członkowie najbliższej rodziny, to i tak będą mogli skorzystać z uprawnień ze specustawy (pod warunkiem spełniania pozostałych przesłanek). Wprawdzie brzmienie art. 1 specustawy sugeruje odmienne podejście - przepis odnosi się do „obywateli Ukrainy posiadających Kartę Polaka, którzy wraz z najbliższą rodziną (...) przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”, co sugeruje, że uprawnienia najbliższej rodziny będą uzależnione od przybycia do Polski samego obywatela Ukrainy. Niemniej jednak kolejne przepisy odnoszące się do członków rodziny już takiej zależności nie ustanawiają.
Jeśli chodzi o naturę wątpliwości prawnych, które sprawiają, że prawo powyższych kategorii osób do wykonywania w Polsce pracy na podstawie specustawy nie jest oczywiste, to jest ona dwojaka. Po pierwsze tak jak w przypadku obywateli Ukrainy przybywających do Polski niebezpośrednio (wskazana wyżej grupa 4) wątpliwość zasadza się na rozróżnieniu między słowami „jego pobyt uznaje się za legalny” a słowami „przebywa legalnie”. W przypadku omawianych osób korzystanie z rozwiązań specustawy oznacza, że po wykorzystaniu zwykłego legalnego pobytu (np. wizy lub 15-dniowej zgody Straży Granicznej) ich pobyt będzie „uznawać się za legalny”. Tymczasem, jak wskazano wyżej, przesłanką prawa do pracy jest to, że dana osoba „przebywa legalnie” w Polsce. Niemniej jednak, jak w przypadku obywateli Ukrainy z Kartą Polaka, należy rozstrzygnąć, że powyższa wątpliwość nie pozbawia osób wymienionych powyżej prawa do wykonywania w Polsce pracy na podstawie specustawy.
Druga wątpliwość wynika z tego, że omawiane osoby z założenia nie są obywatelami Ukrainy, a art. 22 specustawy, ustanawiający prawo do wykonywania pracy w Polsce, odnosi się tylko do obywateli Ukrainy. Wprawdzie art. 1 ust. 1 specustawy każe za obywateli Ukrainy poczytywać także nieposiadających ukraińskiego obywatelstwa małżonków, ale tylko jeśli przybyli do Polski bezpośrednio z Ukrainy. Z innej strony art. 2 ust. 2 specustawy każe „odpowiednio” stosować do najbliższych członków rodziny wszystkie przepisy ustawy, które stosuje się do obywatela Ukrainy posiadającego Kartę Polaka. Należy więc przyjąć, że w ten „odpowiedni” sposób stosuje się do nich też art. 22 o prawie do wykonywania pracy. W konsekwencji należy rozstrzygnąć, że również powyższa wątpliwość nie pozbawia osób wymienionych powyżej prawa do wykonywania w Polsce pracy na podstawie specustawy.
Podobnie jak w przypadku grupy 4, w razie uznania, że osoby te jednak nie są uprawnione do wykonywania w Polsce pracy na podstawie specustawy, to i tak mogłyby one wywodzić swoje prawo do wykonywania pracy w Polsce z odrębnych przepisów wdrażających zasady ochrony czasowej ustanowionej decyzją nr 2022/382 Rady UE (o ile spełniałyby przesłanki określone w tej decyzji).
Przykład 6
Najbliższa rodzina posiadacza Karty Polaka
Pani Svetlana, mająca obywatelstwo ukraińskie i rosyjskie oraz Kartę Polaka, mieszkała w Ukrainie. Gdy 24 lutego br. wybuchła wojna, z wizytą u niej przebywała jej matka, pani Nadieżda, obywatelka Rosji, posiadająca słowacką wizę turystyczną Schengen. Wobec wybuchu wojny Svetlana wraz z matką wyjechała z Ukrainy na Słowację (pierwsza - w ruchu bezwizowym na podstawie biometrycznego paszportu, druga - na podstawie słowackiej wizy Schengen). Gdy dowiedziały się, że słowacka wiza Schengen pani Nadieżdy uprawnia także do wjazdu do Polski, na początku marca 2022 r. wyjechały ze Słowacji do Polski i zatrzymały się w Krakowie u polskich przyjaciół. Obie chciałyby podjąć w Polsce pracę, aby w czasie pobytu w Polsce zapewnić sobie źródło utrzymania.
Obie mają do tego prawo. Pani Svetlana, jako obywatelka Ukrainy posiadająca Kartę Polaka, nawet po wykorzystaniu limitu ruchu bezwizowego będzie mieć prawo legalnego pobytu w Polsce na podstawie art. 2 ust. 2 specustawy, ponieważ opuściła Ukrainę w okresie od 24 lutego 2022 r. i następnie legalnie wjechała do Polski. W konsekwencji będzie mieć również prawo wykonywać w Polsce pracę (jakkolwiek, ściśle rzecz biorąc, jej pobyt w Polsce będzie tylko „uznawać się za legalny”). Pani Nadieżda również będzie mieć takie samo prawo legalnego pobytu w Polsce i takie samo prawo wykonywania pracy co pani Svetlana, ponieważ jako członek najbliższej rodziny obywatelki Ukrainy posiadającej Kartę Polaka korzysta „odpowiednio” z tych samych przepisów, co córka.
▶ Grupa 7: Obywatele Ukrainy uprawnieni do przebywania w Polsce i przebywający w Polsce od daty wcześniejszej niż 24 lutego 2022 r. (w tym bez żadnego związku z agresją Rosji na Ukrainę), którzy nie posiadają ważnego dokumentu pobytowego, ale ich pobyt w Polsce „uznaje się za legalny”.
W tej grupie mieszczą się np. obywatele Ukrainy, którzy wjechali do Polski w ruchu bezwizowym i wykorzystali ten ruch bezwizowy w całości, ale złożyli wniosek o wydanie zezwolenia na pobyt, przy czym wszystko to jeszcze działo się przed 24 lutego 2022 r. W związku z tym mimo zużycia limitu dni ruchu bezwizowego ich pobyt wciąż „uznaje się za legalny” na podstawie przepisów obowiązujących niezależnie od specustawy (w szczególności przepisów ustawy antycovidowej oraz ustawy o cudzoziemcach). Jest to kategoria osób zbliżona do grupy 3, z tą różnicą, że osoby z grupy 3 „przebywają legalnie” w Polsce, a w przypadku osób z omawianej grupy 7 ich pobyt w Polsce jedynie „uznaje się za legalny” (co, jak wskazano, można hipotetycznie intepretować jako różnicę doniosłą prawnie i przesądzającą o braku prawa do pracy po stronie osób z omawianej grupy 7).
Kto nie jest objęty nową regulacją
Dla pełnego obrazu sytuacji warto zidentyfikować kategorie osób, które na pewno nie mają prawa do wykonywania w Polsce pracy na podstawie specustawy.
▶ Grupa 1: Osoby niemające obywatelstwa ukraińskiego, będące małżonkami obywatela Ukrainy nieposiadającego Karty Polaka, które przybyły do Polski z terytorium innego kraju niż Ukraina.
▶ Grupa 2: Osoby niemające obywatelstwa ukraińskiego, będące innymi niż małżonek członkami rodziny obywatela Ukrainy nieposiadającego Karty Polaka, niezależnie od tego czy wjechały do Polski bezpośrednio, czy przez inny kraj.
Powyższe osoby nie mieszczą się w zakresie art. 22 spec ustawy (regulującego prawo do wykonywania pracy), ponieważ nie są obywatelami Ukrainy, żaden przepis specustawy nie nakazuje poczytywać ich za obywateli Ukrainy na potrzeby ustawy (tak jak to jest w przypadku małżonków przybywających do Polski bezpośrednio, o jakich mowa w art. 1 ust. 2 specustawy) ani też żaden przepis specustawy nie nakazuje stosować do nich odpowiednio przepisów o obywatelach Ukrainy (jak to jest w przypadku członków najbliższej rodziny obywateli Ukrainy z Kartą Polaka, zgodnie z art. 2 ust. 2 specustawy). Niemniej jednak, jak wskazano na wstępie, mimo że powyższe osoby nie są uprawnione do wykonywania w Polsce pracy na podstawie specustawy, to nie można wykluczyć, że mają takie prawo na podstawie odrębnych przepisów wdrażających zasady ochrony czasowej ustanowionej decyzją nr 2022/382 Rady UE (o ile spełniają przesłanki określone w tej decyzji).
Tomasz Rogala, radca prawny, partner w kancelarii PCS Paruch Chruściel Schiffter Stępień | Littler
status cudzoziemców spoza ukrainy, którzy uciekli przed wojną - analiza przypadków
Z naszej praktyki wynika, że wśród osób, które nie są obywatelami Ukrainy, i które w następstwie inwazji musiały opuścić Ukrainę 24 lutego 2022 r. lub później, znaczące grupy stanowią:
1) małżonkowie obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski bezpośrednio z tego kraju,
2) małżonkowie obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski po tym, jak najpierw uciekli z Ukrainy do innego państwa,
3) inni członkowie rodzin obywateli Ukrainy,
4) bezpaństwowcy lub obywatele państw trzecich innych niż Ukraina, którzy przed 24 lutego 2022 r. korzystali z ochrony międzynarodowej lub równoważnej ochrony krajowej na Ukrainie oraz członkowie ich rodzin,
5) bezpaństwowcy lub obywatele państw trzecich innych niż Ukraina, którzy przed 24 lutego 2022 r. legalnie przebywali na Ukrainie na podstawie ważnego ukraińskiego zezwolenia na pobyt stały oraz
6) bezpaństwowcy lub obywatele państw trzecich innych niż Ukraina, którzy przed 24 lutego 2022 r. legalnie przebywali na Ukrainie na innej podstawie.
Dla pracodawców planujących zatrudnienie tych osób określenie, na jakich zasadach mogą one podjąć legalną pracę, w praktyce może stanowić nie lada wyzwanie. Niektóre z tych osób będą bowiem podlegały specustawie, inne zaś decyzji Rady UE nr 2022/382 i przepisom o ochronie czasowej z ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (dalej: ustawa o udzielaniu cudzoziemcom ochrony). Dokonując oceny, które z tych regulacji są właściwe dla danej osoby (i czy w ogóle mają zastosowanie), należy uwzględnić przede wszystkim sposób, w jaki ta osoba przybyła do Polski, tj. czy w związku ze wspomnianą inwazją uciekła z Ukrainy do naszego kraju bezpośrednio, czy też przed przybyciem do nas uciekła najpierw do innego państwa. Ponadto przy ocenie statusu prawnego konieczne jest też wzięcie pod uwagę, czy cudzoziemiec jest małżonkiem albo innym członkiem najbliższej rodziny obywatela Ukrainy i czy ten obywatel Ukrainy ma Kartę Polaka. Nie bez znaczenia pozostaje także ewentualny tytuł pobytowy cudzoziemca na Ukrainie przed 24 lutego 2022 r.
Szczegóły dotyczące sytuacji prawnej powyższych grup osób w zakresie przysługujących im w Polsce prawa pobytu, pracy i prowadzenia działalności gospodarczej analizujemy szczegółowo poniżej. Nasze opracowanie nie dotyczy posiadaczy polskich zezwoleń na pobyt stały, zezwoleń na pobyt rezydenta długoterminowego UE, zezwoleń na pobyt czasowy, ochrony międzynarodowej, zgody na pobyt tolerowany oraz osób, które złożyły w Polsce wnioski o ochronę międzynarodową lub zadeklarowały zamiar złożenia takich wniosków (chyba że wycofają te wnioski lub deklaracje). Takie osoby korzystają bowiem już z innych praw pobytowych w Polsce.
▶ Przypadek 1: Małżonkowie obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski bezpośrednio z Ukrainy.
Sytuację prawną małżonków obywateli Ukrainy, niezależnie od posiadanego przez nich obywatelstwa (lub braku obywatelstwa) i statusu pobytowego na Ukrainie przed 24 lutego 2022 r., którzy przybyli do Polski bezpośrednio z Ukrainy, zrównano z prawami obywateli Ukrainy, którzy także przybyli do Polski w ten sposób. Mogą oni korzystać z rozwiązań przewidzianych w spec ustawie. Jeśli wjechali do Polski legalnie w okresie od 24 lutego 2022 r. (do dnia, który Rada Ministrów określi w drodze stosownego rozporządzenia) i deklarują zamiar pozostania w Polsce - ich pobyt z mocy prawa uznaje się za legalny w okresie 18 miesięcy, licząc od 24 lutego 2022 r. Utrata przez nich prawa pobytu do pobytu nastąpi jednak w przypadku wyjazdu z Polski na okres przekraczający miesiąc. Mogą oni zarejestrować swój pobyt w Polsce i uzyskać numer PESEL (ale realizacja lub brak realizacji tych formalności nie przesądza o ich statusie i przysługujących im uprawnieniach).
W czasie gdy ich pobyt w Polsce uznawany jest za legalny, przysługują im także prawo do pracy oraz - na takich samych zasadach jak obywatelom polskim - prawo podjęcia i prowadzenia działalności gospodarczej. Przy czym osoba należąca do tej podgrupy może legalnie pracować w Polsce, jeżeli podmiot powierzający wykonywanie pracy powiadomi o podjęciu pracy przez tę osobę właściwy urząd pracy w terminie 14 dni za pośrednictwem portalu praca.gov.pl. Brak takiego powiadomienia oznacza, że praca jest nielegalna.
Z kolei warunkiem legalnego podjęcia i wykonywania działalności gospodarczej jest posiadanie przez osobę należącą do tej grupy numeru PESEL. W praktyce taka osoba, po uprzednim wpisaniu jej do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, będzie więc mogła świadczyć pracę na podstawie kontraktu B2B nawet na rzecz podmiotu zagranicznego. Specustawa nie przewiduje w tym zakresie żadnych wyjątków.
W celu wydłużenia prawa pobytu, pracy i prowadzenia działalności gospodarczej przepisy pozwalają osobie należącej do tej grupy jednorazowo uzyskać zezwolenie na pobyt czasowy ważne przez okres trzech lat w ramach uproszczonego postępowania. Złożenie wniosku o udzielenie tego zezwolenia będzie możliwe najwcześniej po dziewięciu miesiącach od dnia wjazdu do Polski i nie później niż w okresie 18 miesięcy od 24 lutego 2022 r.
▶ Przypadek 2: Małżonkowie obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski po tym, jak najpierw uciekli z Ukrainy do innego państwa.
Osoby należące do tej podgrupy nie są objęte ochroną czasową na podstawie specustawy. Korzystają one jednak w Polsce z ochrony czasowej na podstawie decyzji Rady UE nr 2022/382, stwierdzającej istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy w rozumieniu art. 5 dyrektywy 2001/55/WE i skutkującej wprowadzeniem tymczasowej ochrony oraz przepisów ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony.
W związku z tym przysługuje im w Polsce prawo pobytu, a ponadto na takich samych zasadach jak obywatelom polskim prawo do pracy oraz wykonywania działalności gospodarczej. Kwestia obywatelstwa (lub braku obywatelstwa) takich osób i rodzaju posiadanego zezwolenia pobytowego na Ukrainie nie ma znaczenia, o ile zamieszkiwali na Ukrainie przed 24 lutego 2022 r. Wspomniane prawa przysługują im wyłącznie w czasie trwania ochrony, tj. początkowo przez rok, licząc od 4 marca 2022 r. Okres ten może ulec skróceniu w przypadku, gdy w czasie jej trwania powrót tych osób na Ukrainę stanie się możliwy. Decyzję w tej sprawie podejmuje Rada UE na wniosek Komisji Europejskiej. Jeżeli jednak po upływie roku przeszkody do bezpiecznego powrotu na Ukrainę nie ustaną, to czas ochrony czasowej ulegnie automatycznemu przedłużeniu o kolejne sześć miesięcy, nie więcej jednak niż dwa razy. Osoby należące do tej grupy nie będą mogły w czasie trwania ochrony ubiegać się o udzielenie im zezwoleń na pobyt czasowy, w tym także w ramach uproszczonego postępowania przewidzianego w specustawie.
Prawo do pobytu i pracy w Polsce wynika z samego faktu udzielenia ochrony na podstawie decyzji Rady UE nr 2022/382. Nie należy zatem podejmować żadnych czynności w celu ich uzyskania. Osoba korzystająca w Polsce z ochrony czasowej na tej podstawie powinna jednak wystąpić do szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców z żądaniem o wydanie zaświadczenia potwierdzającego korzystanie z tej ochrony. Zaświadczenie to będzie ważne do dnia, w którym upływa okres, na jaki udzielono ochrony czasowej zgodnie z decyzją Rady UE. W przypadku przedłużenia czasu ochrony okres ważności zaświadczenia ulegnie przedłużeniu z mocy prawa. Zaświadczenie to jest wyłącznym dowodem korzystania przez taką osobę z ochrony czasowej i w okresie jego ważności poświadcza prawo jego posiadacza do pobytu w Polsce.
Brak zaświadczenia nie oznacza, że osoba korzystająca z ochrony czasowej przebywa, pracuje czy wykonuje działalność gospodarczą w Polsce nielegalnie, ale jego brak może skutkować zakwestionowaniem jej statusu w razie ewentualnych kontroli. W związku z tym rekomendujemy zatrudniać takie osoby, jeżeli przedstawią zaświadczenie. W przeciwieństwie jednak do regulacji ze specustawy dla legalnego zatrudnienia takich osób nie trzeba powiadamiać urzędu pracy o podjęciu przez nie pracy. Pewne odstępstwa mogą dotyczyć małżonków obywateli Ukrainy mających Karty Polaka, którzy przybyli z nimi legalnie do Polski. Nie dość, że osoby te są objęte ochroną czasową na podstawie decyzji nr 2022/382 Rady UE, to dodatkowo odpowiednio zdają się przysługiwać im prawa do pobytu, pracy i wykonywania działalności gospodarczej na zasadach ze specustawy. Bez wątpienia są one członkami najbliższej rodziny obywateli Ukrainy mających Karty Polaka. Specustawa powinna więc mieć do nich odpowiednie zastosowanie, choć nominalnie nie zostały objęte ochroną czasową na tej podstawie. Osoby te zostały wyłączone przez specustawę z europejskiej ochrony czasowej, co w praktyce może powodować wątpliwości co do statusu takich osób w Polsce. Z uwagi na to, że specustawa utrzymuje co do zasady korzystniejsze warunki pobytu dla takich osób, uważamy, że oceny ich sytuacji prawnej należy dokonywać właśnie na podstawie przepisów tej ustawy, a nie przepisów ogólnych o ochronie czasowej z ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony. Osoby takie nie powinny więc uzyskiwać zaświadczeń o korzystaniu z ochrony czasowej. Uważamy, że do legalnego powierzenia wykonywania pracy osobie z tej podgrupy należy powiadomić właściwy powiatowy urząd pracy w terminie 14 dni przez portal praca.gov.pl. Aby legalnie móc wykonywać działalność gospodarczą, osoba taka musi posiadać numer PESEL. Po upływie dziewięciu miesięcy od dnia wjazdu do Polski będzie też mogła na uproszczonych zasadach uzyskać zezwolenie na pobyt czasowy.
▶ Przypadek 3: Inni członkowie rodziny obywateli ukraińskich, którzy sami nie mają obywatelstwa ukraińskiego.
Sytuacja prawna takich osób będzie zależeć od tego, jakie więzi łączą ich z obywatelami ukraińskimi oraz czy ci ostatni mają Karty Polaka. Przy ocenie sytuacji prawnej tych osób nie powinny mieć natomiast znaczenia kwestie posiadanego przez nie obywatelstwa (lub też braku obywatelstwa) i statusu pobytowego na Ukrainie przed 24 lutego 2022 r.
Specustawa nie ma zastosowania do takich osób, gdyż obejmuje jedynie małżonków. Są one jednak objęte ochroną czasową na podstawie decyzji Rady UE nr 2022/382. Z ochrony tej korzystają małoletnie i niepozostające w związku małżeńskim dzieci obywateli Ukrainy lub ich małżonków oraz inni bliscy krewni, którzy w czasie gdy wystąpiły okoliczności uzasadniające ucieczkę, mieszkali razem z obywatelami ukraińskim jako jedna rodzina i w tym czasie pozostawali przynajmniej częściowo na ich utrzymaniu.
Osobom takim przysługują w Polsce w czasie trwania tej ochrony prawo pobytu i na zasadach równym obywatelom polskim prawo do pracy i prowadzenia działalności gospodarczej. Osoby takie powinny uzyskać u szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców zaświadczenia o korzystaniu z ochrony czasowej.
Członkowie najbliższej rodziny obywatela Ukrainy mającego Kartę Polaka, którzy przybyli z nimi legalnie do Polski, mogą natomiast dodatkowo skorzystać z prawa pobytu, pracy i prowadzenia działalności gospodarczej na podstawie specustawy. Przepisy tej ustawy mają do nich bowiem odpowiednie zastosowanie (choć nie są formalnie objęte na jej podstawie ochroną czasową). Wydaje się, że skorzystanie z rozwiązań specustawy będzie dla nich korzystniejsze.
Niestety na gruncie specustawy nie jest do końca jasne, kto jest członkiem najbliższej rodziny obywatela Ukrainy mającego Kartę Polaka i kto może z jej rozwiązań skorzystać. Ustawa ta nie zawiera definicji tego pojęcia. Z ostrożności można założyć, że oprócz małżonków może chodzić wyłącznie o innych członków rodziny w rozumieniu decyzji Rady UE nr b2022/382. Nie wiadomo jednak, jak te przepisy będą intepretowane w praktyce, w tym czy możliwa będzie np. rejestracja pobytu i uzyskanie numeru PESEL dla nieposiadającej obywatelstwa ukraińskiego matki obywatelki Ukrainy (posiadaczki Karty Polaka), która przybyła wraz z nią do Polski. Z pewnością kwestia ta wymaga doprecyzowania przez nowelizację specustawy.
▶ Przypadek 4: Bezpaństwowcy i obywatele państw trzecich innych niż Ukraina, którzy przed 24 lutego 2022 r. korzystali z ochrony międzynarodowej lub równoważnej ochrony krajowej w Ukrainie i członkowie ich rodzin.
Jeżeli takie osoby nie są jednocześnie małżonkami obywateli ukraińskich (lub w przypadku obywateli Ukrainy, którzy mają Kartę Polaka - małżonkami i innymi członkami ich najbliższej rodziny, którzy przybyli z nimi do Polski), to specustawa nie ma do nich w ogóle zastosowania. Na podstawie decyzji Rady UE nr 2022/382 osobom takim udzielono jednak ochrony czasowej. Ich sytuację prawną określają zatem wspomniana decyzja i przepisy o ochronie czasowej z ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony. Nie ma przy tym znaczenia, czy te osoby przybyły do Polski bezpośrednio z Ukrainy, czy też przed przybyciem do Polski uciekły najpierw do innego państwa. Jak już wskazywaliśmy powyżej, członkami rodziny są: małżonkowie takich osób, małoletnie i niepozostające w związku małżeńskim dzieci takich osób lub ich małżonków oraz inni bliscy krewni, którzy w czasie gdy wystąpiły okoliczności uzasadniające ucieczkę, mieszkali z nimi razem jako jedna rodzina i w tym czasie pozostawali przynajmniej częściowo na ich utrzymaniu.
Jako osobom korzystającym w Polsce z ochrony czasowej w czasie jej trwania przysługuje im w Polsce z mocy samego prawa prawo pobytu, a ponadto na takich samych zasadach jak obywatelom polskim prawo do pracy oraz wykonywania działalności gospodarczej. Prawa te nie zostały formalnie w żaden sposób ograniczone. Możliwe jest więc powierzenie im pracy na dowolnej podstawie, w tym też w ramach kontraktu B2B. Osoba korzystająca z ochrony czasowej na tej podstawie powinna wystąpić do szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców z żądaniem o wydanie zaświadczenia potwierdzającego ten status. Jego brak może skutkować zakwestionowaniem statusu takiej osoby w razie ewentualnych kontroli, dlatego warto je uzyskać.
▶ Przypadek 5: Bezpaństwowcy i obywatele państw trzecich innych niż Ukraina, którzy przed 24 lutego 2022 r. legalnie przebywali na Ukrainie na podstawie ważnego ukraińskiego zezwolenia na pobyt stały.
Uważamy, że tym osobom także przysługuje ochrona czasowa na podstawie decyzji Rady UE nr 2022/382. Z treści samej decyzji wynika, że ma ona zastosowanie do takich osób, jeśli prawo krajowe państwa członkowskiego nie przewiduje dla nich innej odpowiedniej ochrony. Prawo polskie nie przewiduje takiej ochrony, w związku z czym należy do nich stosować tę decyzję i przepisy o ochronie czasowej z ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony.
Decyzja zastrzega jednak udzielenie ochrony takim osobom pod warunkiem udowodnienia (udokumentowania) organom państwa członkowskiego, że legalnie przebywały na Ukrainie na podstawie zezwolenia na pobyt stały przed 24 lutego 2022 r. oraz że nie są w stanie w bezpiecznych i trwałych warunkach powrócić do swojego kraju lub regionu pochodzenia.
Polskie przepisy nie precyzują trybu weryfikacji kwalifikowalności uznania takich osób za korzystające z ochrony czasowej. Najprawdopodobniej będzie ona dokonywana w ramach postępowania przed szefem Urzędu do Spraw Cudzoziemców o wydanie zaświadczenia potwierdzającego korzystanie z ochrony czasowej. Osoba należąca do tej podgrupy powinna wystąpić do tego organu z odpowiednim żądaniem w tej sprawie i jednocześnie udokumentować swoje prawo pobytu stałego w Ukrainie i brak możliwości powrotu do kraju pochodzenia. Jeżeli udokumentuje, że spełnia te warunki, to organ powinien wydać jej takie zaświadczenie i wtedy ochrona czasowa będzie jej przysługiwała. Jeżeli jednak nie będzie to możliwe, to organ odmówi wydania zaświadczenia postanowieniem. W praktyce udowodnienie spełnienia w szczególności drugiego z warunków (brak możliwości powrotu do kraju pochodzenia w bezpiecznych i trwałych warunkach) może okazać się bardzo trudne. Posiadacz takiego zaświadczenia w czasie trwania ochrony czasowej może korzystać z prawa pobytu, pracy i prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce analogicznie jak obywatele polscy. Zasady te mają zastosowanie niezależnie od sposobu, w jaki te osoby wjechały do Polski.
▶ Przypadek 6: Bezpaństwowcy i obywatele państw trzecich innych niż Ukraina, którzy przed 24 lutego 2022 r. legalnie przebywali na Ukrainie na innej podstawie.
Grupa ta obejmuje w szczególności studentów i pracowników, którzy przed 24 lutego 2022 r. legalnie przebywali w Ukrainie na podstawie ważnych ukraińskich zezwoleń na pobyt czasowy lub wiz, niebędących jednocześnie małżonkami lub innymi członkami rodzin obywateli tego kraju. Decyzja Rady UE nr 2022/382 nie nakazuje stosowania jej do tych osób, a wyłącznie daje taką możliwość państwom członkowskim, o ile osoby te nie mogą powrócić w stałych i bezpiecznych warunkach do swojego kraju lub regionu pochodzenia, o ile dane państwo członkowskie tak postanowi. Możliwość udzielenia ochrony czasowej takim osobom w Polsce spoczywa w gestii Rady Ministrów. Udzieleniu ochrony może nastąpić tylko na podstawie rozporządzenia tego organu. Na razie jednak Rada Ministrów nie prowadzi żadnych prac w tym zakresie.
Brak możliwości korzystania z ochrony czasowej oznacza jednocześnie, że osoby należące do tej grupy nie mają automatycznego prawa do pobytu, pracy czy też wykonywania działalności gospodarczej w Polsce na tej podstawie. Osoby te nie podlegają również specustawie. Mogą oni jednak zalegalizować swój pobyt i pracę na dotychczasowych standardowych zasadach. Określenie, jakie procedury cudzoziemiec należący do tej podgrupy musi wszcząć, aby zostać w Polsce i np. podjąć pracę, wymaga indywidualnej oceny, która będzie zależna m.in. od obywatelstwa.
• Nasza firma chce zatrudnić obywatela Rosji. Osoba ta ma ważne ukraińskie zezwolenie na pobyt stały i jest mężem obywatelki Ukrainy. Oboje przyjechali do Polski bezpośrednio z Ukrainy 2 marca 2022 r. w związku z rosyjską inwazją. Czy możemy tę osobę legalnie zatrudnić? Czy w tym wypadku możliwa jest też współpraca na podstawie kontraktu B2B? Jeśli tak, to na jak długo?
Tak. Możliwe będą obie formy współpracy - osobie takiej przysługują zarówno prawo do pracy, jak i do prowadzenia działalności gospodarczej. Osobę taką będzie można zatrudnić; praca będzie legalna tylko wówczas, gdy firma złoży powiadomienie o jej podjęciu do PUP właściwego dla jej siedziby w terminie 14 dni od tej daty za pośrednictwem portalu praca.gov.pl. Ponadto nawiązanie współpracy będzie możliwe na podstawie kontraktu B2B (po wcześniejszym uzyskaniu przez kandydata numeru PESEL i wpisu w CEIDG). W obu sytuacjach wskazane jest, aby kandydat zarejestrował swój pobyt, a także złożył wniosek o nadanie numeru PESEL. Współpraca będzie początkowo możliwa przez 18 miesięcy od 24 lutego 2022 r., gdyż specustawa przyznaje takim osobom prawo pobytu na taki czas. Jeśli współpraca miałaby potrwać dłużej, to kandydat powinien uzyskać zezwolenie na pobyt czasowy w ramach uproszczonego postępowania określonego specustawą.
• Planujemy nawiązanie współpracy z obywatelem Egiptu, który jest mężem obywatelki Ukrainy. W związku z rosyjską inwazją na Ukrainę oboje uciekli najpierw na Słowację, a następnie 10 marca 2022 r. wjechali do Polski. W dniu wybuchu wojny kandydat posiadał w Ukrainie ważne zezwolenie na pobyt czasowy. Jak legalnie możemy zatrudnić tę osobę?
Do kandydata znajdą zastosowanie przepisy ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony. Kandydat posiada prawo do pracy na takich samych zasadach jak obywatel polski. Można go legalnie zatrudnić bez dodatkowych formalności. Prawo do pracy będzie obowiązywać wyłącznie w czasie trwania ochrony (początkowo na okres roku od 4 marca 2022 r.). Przed zatrudnieniem kandydat powinien okazać zaświadczenie potwierdzające korzystanie z ochrony czasowej. Zaświadczenie to zostanie wydane na jego żądanie zgłoszone szefowi Urzędu do Spraw Cudzoziemców.
• Chcemy zatrudnić obywatela Indii, który w związku z rosyjską inwazją na Ukrainę przybył do Polski 12 marca 2022 r. Przed wybuchem wojny studiował w Kijowie i przebywał w Ukrainie na podstawie ukraińskiego zezwolenia na pobyt czasowy. Kandydat nie ma żadnych związków rodzinnych z obywatelami Ukrainy. Czy możemy zatrudnić taką osobę?
Nie. Kandydat nie jest objęty ochroną czasową ani na podstawie specustawy, ani na podstawie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony. Na podstawie przywołanych przepisów nie przysługują mu więc prawo do pobytu, pracy i prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce. Przepisów specustawy nie można do niego stosować też odpowiednio. Jeśli osoba taka nie posiada innych dokumentów uprawniających go do pobytu lub pracy w Polsce, a zamierza tu zostać, to może złożyć wniosek o np. zezwolenie na pobyt. Można też uzyskać dla niego zezwolenie na pracę, a cudzoziemiec może wrócić do Indii po wizę pracowniczą.
Natomiast jeżeli obywatel Indii spełnia przesłanki udzielenia mu statusu uchodźcy, to może ubiegać się też o ochronę międzynarodową. Legalne zatrudnienie będzie możliwe po udzieleniu ochrony międzynarodowej, jednak procedura ta trwa nawet dwa lata. Jeżeli jednak sprawa nie zakończy się w ciągu sześciu miesięcy, to szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców wyda mu na jego żądanie zaświadczenie o tym fakcie, które wraz z ważnym tymczasowym zaświadczeniem tożsamości (wydanym w dniu złożenia wniosku) będzie uprawniać go w Polsce do wykonywania pracy. W praktyce oznacza to, że o ile postępowanie w tej sprawie nie zakończy się wcześniej, zatrudnienie takiej osoby będzie możliwe najwcześniej po sześciu miesiącach od złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej. Kandydata będzie można także zatrudnić wcześniej, jeśli Rada Ministrów wyda rozporządzenie o udzieleniu takim osobom ochrony czasowej.
Karolina Schiffter, partner w kancelarii PCS Paruch Chruściel Schiffter Stępień | Littler Global
Maciej Zabawa, radca prawny w kancelarii PCS Paruch Chruściel Schiffter Stępień | Littler Global
na jakiego rodzaju pracę i w jakiej formie pozwala specustawa
Po obszernym omówieniu kategorii osób uprawnionych do wykonywania pracy na podstawie specustawy warto przyjrzeć się zagadnieniu samej pracy, którą specustawa dopuszcza. W tym zakresie przepisy są jasne. Spec ustawa nie przewiduje żadnych ograniczeń, jeśli chodzi o rodzaje pracy (np. rodzaje stanowisk), jakie mogą być powierzane osobom objętym zakresem specustawy. Przyznaje uprawnionym osobom pełen dostęp do polskiego rynku pracy - oczywiście z zachowaniem odrębnych przepisów dotyczących zawodów regulowanych, w których określone wymogi obowiązują niezależnie od obywatelstwa.
Jeśli chodzi o formalnoprawną stronę wykonywania pracy, to specustawa również przewiduje bardzo szerokie uprawnienia. Prawo do wykonywania pracy przyznane przez nią oznacza zarówno możliwość podjęcia zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, jak i świadczenia szeroko pojętej pracy zarobkowej na podstawie umów cywilnoprawnych, takich jak umowy zlecenia czy umowy o dzieło.
Warto jednak zwrócić uwagę, że regulacje specustawy o prawie do podejmowania pracy w Polsce zostały ewidentnie skonstruowane z myślą o pracy u polskich pracodawców. Jakkolwiek ustawa w żadnym miejscu nie wskazuje wyraźnie, że nie dotyczy wykonywania pracy na rzecz pracodawcy zagranicznego, to w praktyce w ich przypadku niemożliwe jest dopełnienie wymaganych formalności, aby praca była legalna. W praktyce oznacza to, że prawo do wykonywania pracy w Polsce na podstawie specustawy nie dotyczy pracy na rzecz podmiotów zagranicznych, a tylko pracy na rzecz pracodawcy polskiego (piszemy o tym szerzej poniżej). Takie ograniczenie nie występuje w przypadku osób, które wprawdzie nie spełniają przesłanek prawa do wykonywania pracy wynikających ze specustawy, ale wciąż kwalifikują się do korzystania z ochrony czasowej zgodnie z przesłankami określonymi w decyzji Rady UE.
Osobną kwestią jest także samozatrudnienie, czyli świadczenie usług w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej - również co do tej formy zarobkowania specustawa przewiduje daleko idące ułatwienia dla osób przybywających do Polski w związku z wojną, jednak czyni to odrębnie od regulacji poświęconej wykonywaniu pracy.
Formalności niewiele, ale są problemy
Należy podkreślić, że zatrudnienie obywatela Ukrainy (lub małżonka/członka rodziny) uprawnionego do wykonywania pracy na podstawie specustawy nie wymaga dopełnienia żadnych uprzednich formalności (w szczególności uprzedniej rejestracji oświadczenia o zamiarze powierzenia pracy w urzędzie pracy, ani uzyskania jakichkolwiek zezwoleń). Natomiast z powierzaniem pracy obywatelowi Ukrainy na podstawie specustawy wiąże się konieczność dopełnienia jednej formalności następującej już po rozpoczęciu przez niego pracy - jest to złożenie powiadomienia do PUP o podjęciu pracy przez owego obywatela (lub inną osobę uprawnioną). Trzeba to uczynić w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy. Dopełnienie tego obowiązku jest kluczowe dla legalności zatrudnienia cudzoziemca na podstawie specustawy. W świetle jej art. 22 dopiero złożenie prawidłowego zawiadomienia czyni zatrudnienie osoby uprawnionej legalnym (ze skutkiem wstecznym od momentu rozpoczęcia pracy). Oznacza to, że brak złożenia prawidłowego zawiadomienia (lub opóźnienie w jego złożeniu) jest równoznaczny z nielegalnym zatrudnieniem cudzoziemca.
WAŻNE! Obowiązek złożenia powiadomienia o zatrudnieniu obciąża pracodawcę (nie może go skutecznie złożyć sam cudzoziemiec).
Powiadomienie należy złożyć do PUP właściwego ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania pracodawcy. Co istotne, można je złożyć wyłącznie za pomocą specjalnego formularza elektronicznego dostępnego w systemie teleinformatycznym - portalu praca.gov.pl. Zawiadomienie złożone w formie papierowej byłoby bezskuteczne.
Przepisy specustawy precyzyjnie określają treść tego powiadomienia. Należy w nim wskazać m.in. podstawowe dane osobowe identyfikujące cudzoziemca, dane identyfikujące pracodawcę, a także rodzaj umowy zawartej między pracodawcą a cudzoziemcem, stanowisko lub rodzaj wykonywanej pracy oraz miejsce wykonywanej pracy. Specustawa nie precyzuje, czy zmiana warunków zatrudnienia wskazanych w powiadomieniu (np. zmiana stanowiska lub miejsca wykonywanej pracy) wymaga złożenia ponownego zawiadomienia. Wydaje się, że tak jest i w razie takiej zmiany powiadomienie należy ponowić - każdorazowo legalizuje ono bowiem tylko to zatrudnienie cudzoziemca, które jest przedstawione w powiadomieniu.
Warto w tym miejscu dodać, co sygnalizowano wyżej, że zasady składania powiadomienia uregulowane spec ustawą czynią w praktyce niemożliwym złożenie go przez pracodawcę zagranicznego (np. spółkę z siedzibą poza Polską). Wynika to po pierwsze z tego, że powiadomienie trzeba złożyć do PUP właściwego ze względu na siedzibę pracodawcy (a żaden urząd pracy nie jest właściwy ze względu na siedzibę pracodawcy znajdującą się poza granicami Polski). Po drugie, wymagana treść formularza obejmuje m.in. numer NIP i REGON pracodawcy (a pracodawcy zagraniczni takich numerów nie posiadają). Tym samym prawo do zatrudnienia w Polsce obywateli Ukrainy na podstawie specustawy w praktyce nie dotyczy pracodawców zagranicznych. Powierzenie obywatelowi Ukrainy pracy w Polsce bez uprzedniego uzyskania zezwolenia na pracę przez podmiot zagraniczny może być jednak możliwe na gruncie odrębnych przepisów wdrażających zasady ochrony czasowej ustanowionej decyzją Rady UE nr 2022/382 (w przypadku tych obywateli Ukrainy, którzy nie spełniają przesłanek prawa do pracy ze specustawy, a spełniają przesłanki ochrony czasowej określone w decyzji Rady UE).
Na koniec warto zwrócić uwagę, że obowiązek złożenia powiadomienia do urzędu pracy o podjęciu pracy przez obywatela Ukrainy nie dotyczy sytuacji, gdy pracodawca zatrudnia obywatela tego kraju na podstawie wcześniej istniejących przepisów, w oderwaniu od uregulowań specustawy (np. na podstawie uzyskanego zezwolenia na pracę). Specustawa nie ustanawia nowych obowiązków dla pracodawców korzystających z wcześniej istniejących przepisów, a jedynie wprowadza ułatwiony tryb zatrudnienia obywateli Ukrainy, którzy na gruncie wcześniej istniejących przepisów prawa do podejmowania pracy nie mieli.
Tomasz Rogala, radca prawny, partner w kancelarii PCS Paruch Chruściel Schiffter Stępień | Littler
Ukrainiec założy firmę tak jak Polak
Zgodnie z art. 23 specustawy obywatele Ukrainy będą mogli podejmować i wykonywać działalność gospodarczą w Polsce na takich samych zasadach jak obywatele Polski. W tym celu konieczne jest jedynie, aby spełniali następujące warunki:
1. ich pobyt w Polsce musi być uznawany za legalny w rozumieniu specustawy lub ustawy o cudzoziemcach;
2. muszą uprzednio uzyskać numer PESEL.
Gdy oba warunki zostaną spełnione, Ukrainiec lub Ukrainka będą mogli po dopełnieniu ogólnie wymaganych w tym celu formalności prowadzić w Polsce działalność gospodarczą, w takim samym zakresie, w jakim obywatelom Polski pozwalają na to krajowe przepisy. Inaczej mówiąc: zrównuje to pod tym kątem sytuację uciekających przed wojną Ukraińców z sytuacją obywateli UE czy osób posiadających już w Polsce pobyt stały (którzy jeszcze przed wojną mogli wykonywać w Polsce działalność gospodarczą w każdej formie dozwolonej przez prawo, czyli w szczególności także w formie jednoosobowej działalności gospodarczej, spółki cywilnej, partnerskiej czy jawnej).
Warto jednak zaznaczyć, że możliwość prowadzenia działalności na tych samych zasadach co Polacy nie jest równoważna z nieograniczoną możliwością prowadzenia tej działalności. Oznacza to jedynie, że jeśli obywatel Polski mógłby w danym przypadku wykonywać daną działalność (tzn. w szczególności jest pełnoletni, posiada wymagane uprawnienia, koncesje lub licencje, dopełnił wszystkich wymaganych prawem formalności itd.), to obywatel Ukrainy, który spełnił te same warunki, także będzie mógł wykonywać taką działalność. Ograniczenia w możliwości prowadzenia działalności gospodarczej dotyczą z reguły albo samego przedsiębiorcy (np. nie może być nim osoba nieposiadająca zdolności do czynności prawnych, czyli niepełnoletnia lub ubezwłasnowolniona), albo przedmiotu prowadzonej działalności (np. obrót paliwem czy energią, ochrona osób i mienia, produkcja i handel alkoholem, prowadzenie ośrodków szkolenia kierowców, pośrednictwo pracy, przewozy, pośrednictwo w obrocie nieruchomościami i zarządzanie nieruchomościami, niektóre działania związane z rolnictwem i wiele innych). Brak jest natomiast podobnych ograniczeń, jeśli chodzi na przykład o współpracę z podmiotami zagranicznymi, a więc także zagraniczne spółki będą mogły podejmować współpracę z Ukraińcami i Ukrainkami prowadzącymi taką działalność w Polsce (choć oczywiście może się to wiązać z pewnymi konsekwencjami, w szczególności jeśli chodzi o obowiązki podatkowe). Jest to duże ułatwienie, bo co do zasady dla cudzoziemców nieposiadających prawa pobytu możliwość podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej jest ograniczona do możliwości przystępowania/obejmowania bądź nabywania udziałów lub akcji w spółkach: komandytowej, komandytowo-akcyjnej, z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjnej (o ile umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej). Do prowadzenia w Polsce działalności w ww. formie nie jest bowiem wymagane posiadanie prawa do pobytu w Polsce. Teraz, zgodnie ze specustawą, ograniczenia te nie znajdą już zastosowania do obywateli Ukrainy, o ile tylko spełniają omówione wyżej warunki. Co istotne, specustawa nie różnicuje w tym zakresie sytuacji osób ukraińskiego pochodzenia, które wjechały do Polski od 24 lutego i które przebywały w Polsce legalnie już wcześniej. Jeśli więc tylko ich pobyt w Polsce nadal jest legalny i uzyska on numer PESEL, to może zgodnie ze specustawą podejmować działalność gospodarczą w Polsce na takich samych zasadach jak Polacy. Dla polskich przedsiębiorców oznacza to również poszerzenie możliwości współpracy z obywatelami Ukrainy - m.in. na polu tworzenia spółek osobowych czy podejmowania współpracy B2B.
Karolina Schiffter, partner w kancelarii PCS Paruch Chruściel Schiffter | Littler Global
Kinga Polewka-Włoch, prawnik w kancelarii PCS Paruch Chruściel Schiffter | Littler Global w biurze w Katowicach
Autorzy części: Ważne dla pracodawców