Od 1 października br. działa tylko jeden system poboru opłat e-Toll. Zainstalowaliśmy już w pojazdach należących do firmy nowe urządzenia, ale mamy obawy, czy wszystko będzie działało sprawnie. Jakie sankcje grożą w sytuacji jazdy bez włączonych urządzeń? Kto ponosi odpowiedzialność – kierowca czy właściciel? Co należy robić w sytuacjach awaryjnych, gdy urządzenie do naliczania opłat przestanie działać?

Piotr Mikiel, prawnik
e-TOLL to nowy system elektronicznego poboru opłat za przejazd po wybranych odcinkach dróg krajowych w Polsce. Uruchomiła go 24 czerwca 2021 r. Krajowa Administracja Skarbowa, a od 1 października w pełni zastąpił on działający do tej pory (tj. od 1 stycznia 2011 r. do 30 września br.) system viaTOLL. System Poboru Opłaty Elektronicznej KAS oparty jest na technologii pozycjonowania satelitarnego. Jest obowiązkowy dla wszystkich pojazdów samochodowych oraz zespołów pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony oraz dla autobusów niezależnie od ich dopuszczalnej masy całkowitej. Stawka opłaty elektronicznej zależy od dopuszczalnej masy pojazdu lub łącznej dopuszczalnej masy całkowitej zespołu pojazdów (np. pojazd z przyczepą) oraz klasy emisji pojazdu (EURO).
Obowiązki właściciela
Ustawa wyznacza wyraźnie obowiązki właściciela pojazdów i obowiązki kierowców. Korzystający z dróg płatnych (tj. właściciel, posiadacz lub użytkownik pojazdu) ma następujące obowiązki:
1) rejestruje w rejestrze uiszczających opłatę elektroniczną i uzyskuje numer referencyjny dla każdego zarejestrowanego urządzenia, załącza cyfrowe odwzorowanie dokumentów – jeśli taki obowiązek występuje (nie dotyczy przypadku wnoszenia opłaty z wykorzystaniem Europejskiej Usługi Poboru Opłaty Elektronicznej, tzw. EETS);
2) wyposaża pojazd w prawidłowo funkcjonujące urządzenie pokładowe lub mobilne wraz z oprogramowaniem, umożliwiające uiszczanie opłaty elektronicznej w odpowiedniej wysokości i zapewniające przekazywanie aktualnych danych geolokalizacyjnych z urządzenia (pokładowego lub mobilnego);
3) aktualizuje dane zawarte w rejestrze uiszczających opłatę elektroniczną – niezwłocznie, nie później niż przed rozpoczęciem przejazdu po drogach, na których pobierana jest opłata elektroniczna.
Obowiązki kierowcy
Z kolei obowiązki kierującego pojazdem są następujące:
1) wprowadza do urządzenia prawidłowe dane o kategorii pojazdu;
2) zapewnia działanie urządzenia pokładowego lub mobilnego zgodnie z jego przeznaczeniem;
3) zapewnia czytelność tablic rejestracyjnych pojazdu (zakaz zakrywania lub ozdabiania tablic rejestracyjnych) oraz nie umieszcza tablic rejestracyjnych w innych miejscach niż konstrukcyjnie do tego przeznaczone.
Co istotne, kierowca ma prawo do odmowy:
  • rozpoczęcia przejazdu, gdy właściciel, posiadacz albo użytkownik pojazdu nie wyposażył pojazdu w prawidłowo funkcjonujące urządzenie zapewniające przekazywanie danych geolokalizacyjnych,
  • realizacji przejazdu w przypadku nieotrzymania numeru referencyjnego urządzenia.
Jak postąpić w razie awarii urządzenia GPS lub systemu e-Toll
W sytuacji niesprawności lub awarii urządzenia pokładowego albo urządzenia mobilnego kierujący powinien zgodnie z przepisami zatrzymać pojazd na najbliższym parkingu lub w zatoce postojowej albo opuścić niezwłocznie odcinek drogi płatnej, gdy przerwa w nadawaniu sygnału pozycjonowania satelitarnego lub transmisji danych trwa dłużej niż 15 minut. Przy czym wymogu tego nie stosuje się w sytuacji niesprawności systemu e-Toll. Przejazd po drodze płatnej można wznowić po usunięciu przyczyny niesprawności lub awarii urządzenia pokładowego albo urządzenia mobilnego i przywrócenia sygnału pozycjonowania satelitarnego lub transmisji danych, które to umożliwią przekazywanie danych geolokalizacyjnych niezbędnych do poboru opłaty elektronicznej.
Są wyjątki. Mianowicie właściciel, posiadacz lub użytkownik pojazdu może kontynuować przejazd po drodze płatnej, w sytuacji niesprawności lub awarii urządzenia pokładowego albo urządzenia mobilnego w przypadku, gdy pojazd samochodowy:
1) uczestniczy w akcji: (a) ratunkowej lub humanitarnej, (b) usuwania klęsk żywiołowych albo (c) usuwania awarii;
2) jest używany do: (a) przewozu żywych zwierząt, (b) na potrzeby skupu mleka, (c) przewozu lekarstw i środków medycznych, (d) przewozu niektórych towarów niebezpiecznych, (e) przewozu betonu oraz pomp do jego tłoczenia lub (f) przewozu odpadów komunalnych lub nieczystości ciekłych;
3) jest autobusem przewożącym pasażerów.
Warunkiem kontynuowania przejazdu jest podanie, nie później niż w terminie trzech dni od dnia zakończenia przejazdu, przez właściciela, posiadacza lub użytkownika pojazdu danych do systemu e-Toll, dotyczących trasy przejazdu wraz z numerem rejestracyjnym pojazdu i uiszczeniu należnej opłaty, jeżeli ta opłata wnoszona jest w trybie przedpłaty.
Natomiast powyższego obowiązku zatrzymania pojazdu na najbliższym parkingu lub w zatoce postojowej albo opuszczenia niezwłocznie odcinka drogi płatnej nie stosuje się w sytuacji niedostępności sytemu e-Toll.
Kontrola
Prawidłowości uiszczenia opłaty elektronicznej za przejazd po płatnych odcinakach dróg w systemie e-TOLL jest kontrolowana na podstawie ustawy z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1376; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1595). Przeprowadzają ją Inspekcja Transportu Drogowego oraz Krajowa Administracja Skarbowa. W ramach czynności funkcjonariusze mogą dokonywać kontroli używanego w pojeździe urządzenia mobilnego, zewnętrznego systemu lokalizacyjnego oraz urządzenia pokładowego, wykorzystującego technologie pozycjonowania satelitarnego i transmisji danych.
Jeżeli w wyniku kontroli zostaną stwierdzone naruszenia przepisów ustawy o drogach publicznych w zakresie opłaty elektronicznej, główny inspektor transportu drogowego nakłada pieniężną karę administracyjną na właściciela, posiadacza albo użytkownika pojazdu lub odpowiednio na korzystającego z dróg – nawet niebędącego właścicielem, posiadaczem albo użytkownikiem pojazdu.
Przy czym warto wiedzieć, że na kierującego pojazdem samochodowym nie może zostać nałożona więcej niż jedna kara pieniężna za brak wprowadzenia do urządzenia mobilnego, zewnętrznego systemu lokalizacyjnego lub urządzenia pokładowego prawidłowych danych o kategorii pojazdu – jeśli te naruszenia zostały stwierdzone w trakcie jednej doby.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ADMINISTRACYJNOPRAWNA
Administracyjna kara pieniężna może być nałożona za następujące delikty:
1. Naruszenie obowiązku uiszczenia opłaty elektronicznej za przejazd po drogach krajowych.
Sankcja wynosi odpowiednio:
  • 1500 zł – w przypadku pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony lub zespołu pojazdów składającego się z pojazdu samochodowego o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony oraz przyczepy lub naczepy, w tym autobusów, niezależnie od ich dopuszczalnej masy całkowitej;
  • 500 zł – w przypadku zespołu pojazdów o łącznej dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony, złożonego z samochodu osobowego o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony oraz przyczepy.
2. Brak wprowadzenia do urządzenia mobilnego zewnętrznego systemu lokalizacyjnego lub urządzenia pokładowego prawidłowych danych o kategorii pojazdu lub liczbie osi.
W tym przypadku kara nakładana jest na kierującego pojazdem. Sankcje wynoszą:
  • 250 zł – w przypadku zespołu pojazdów o łącznej dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony, złożonego z samochodu osobowego o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony oraz przyczepy;
  • 750 zł – w przypadku pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony lub zespołu pojazdów składającego się z pojazdu samochodowego o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony oraz przyczepy lub naczepy lub zespołu pojazdów o łącznej dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony, składającego się z pojazdu o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony (który nie jest samochodem osobowym) i przyczepy.
3. Korzystanie z urządzenia mobilnego, zewnętrznego systemu lokalizacyjnego lub urządzenia pokładowego niezgodnie z jego przeznaczeniem – jeśli skutkuje ono uiszczeniem opłaty elektronicznej w niepełnej wysokości.
Sankcja wyniesie odpowiednio:
  • 250 zł ‒ za przejazd zespołu pojazdów o łącznej dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony, złożonego z samochodu osobowego o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony oraz przyczepy;
  • 750 zł ‒ za przejazd pojazdu o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony lub zespołu pojazdów składającego się z pojazdu samochodowego o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony oraz przyczepy lub naczepy, w tym autobusów, niezależnie od ich dopuszczalnej masy całkowitej lub zespołu pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony składającego się z pojazdu o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony, który nie jest samochodem osobowym, i przyczepy.
4. Brak rejestracji pojazdu lub zespołu pojazdów w rejestrze uiszczających opłatę elektroniczną.
Sankcja wynosi:
  • 1500 zł – w przypadku pojazdu lub zespołu pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony; sankcja administracyjna nie jest nakładana w przypadku uiszczenia opłaty elektronicznej z wykorzystaniem usługi EETS;
  • 500 zł ‒ w przypadku korzystającego z dróg, który nie jest właścicielem, posiadaczem albo użytkownikiem pojazdu i który zgłosił do rejestru wyłącznie samochody osobowe o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony.
5. Wprowadzenie do rejestru uiszczających opłatę elektroniczną nieprawidłowych danych.
Sankcja wynosi:
  • 500 zł – w przypadku gdy nieprawidłowo wprowadzono dane właściciela, posiadacza albo użytkownika pojazdu; taka sama kara nałożona będzie w przypadku wprowadzenia nieprawidłowych danych przez korzystającego z drogi, który nie jest właścicielem, posiadaczem albo użytkownikiem pojazdu i zgłosił do rejestru uiszczających opłatę elektroniczną wyłącznie samochody osobowe o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony;
  • 1500 zł – za wprowadzenie niezgodnych ze stanem faktycznym danych pojazdu lub zespołu pojazdów oraz numeru referencyjnego urządzenia wykorzystywanego w pojeździe;
  • 500 zł ‒ za wprowadzenie nieprawidłowych danych pojazdu lub zespołu pojazdów oraz numeru referencyjnego urządzenia wykorzystywanego w pojeździe przez korzystającego z dróg, który nie jest właścicielem, posiadaczem albo użytkownikiem pojazdu i zgłosił do rejestru wyłącznie samochody osobowe o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony.
6. Brak dołączenia w rejestrze uiszczających opłatę elektroniczną odwzorowań cyfrowych dokumentów.
Chodzi tutaj o cyfrowe odwzorowania (kopie): 1) dokumentów potwierdzających dane pojazdu samochodowego, jeżeli dane te nie zostały zgłoszone do centralnej ewidencji pojazdów, 2) potwierdzenia złożenia zabezpieczenia w formie pieniężnej lub dokumentu potwierdzającego złożenie zabezpieczenia (w przypadku rozliczania płatności w trybie z odroczoną płatnością). Sankcja wynosi odpowiednio:
  • 500 zł – w przypadku popełnienia wykroczenia przez korzystającego z dróg, który nie jest właścicielem, posiadaczem albo użytkownikiem pojazdu i zgłosił do rejestru wyłącznie samochody osobowe o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony;
  • 1000 zł – w pozostałych przypadkach.
7. Brak aktualizacji danych zawartych w rejestrze uiszczających opłatę elektroniczną.
Sankcja zależy od tego, kto nie dopełnia obowiązku. Wynosi odpowiednio:
  • 1000 zł – w przypadku niedopełnienia obowiązku przez właściciela, posiadacza albo użytkownika pojazdu lub korzystającego z dróg publicznych, który nie jest właścicielem, posiadaczem albo użytkownikiem pojazdu;
  • 500 zł ‒ w przypadku niedopełnienia obowiązku przez korzystającego z dróg, który nie jest właścicielem, posiadaczem albo użytkownikiem pojazdu i zgłosił do rejestru wyłącznie samochody osobowe o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony.
Uwaga! Na właściciela albo posiadacza albo użytkownika pojazdu albo korzystającego z drogi, który nie jest właścicielem, posiadaczem albo użytkownikiem pojazdu nie może zostać nałożona więcej niż jedna kara pieniężna za poszczególne naruszenia dotyczące danego pojazdu samochodowego stwierdzone w trakcie jednej doby. A chodzi o:
  • naruszenie obowiązku uiszczenia opłaty elektronicznej,
  • używanie urządzenia mobilnego, zewnętrznego systemu lokalizacyjnego lub urządzenia pokładowego niezgodnie z jego przeznaczeniem, jeśli skutkuje ono uiszczeniem opłaty w niepełnej wysokości,
  • brak rejestracji pojazdu lub zespołu pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony w rejestrze uiszczających opłatę elektroniczną,
  • wprowadzenie do rejestru uiszczających opłatę elektroniczną niezgodnych ze stanem faktycznym danych pojazdu lub zespołu pojazdów oraz numeru referencyjnego urządzenia wykorzystywanego w pojeździe,
  • brak dołączenia w rejestrze uiszczających opłatę elektroniczną odwzorowań cyfrowych: dokumentów potwierdzających dane pojazdu samochodowego, jeżeli dane te nie zostały zgłoszone do centralnej ewidencji pojazdów, a także potwierdzenia złożenia zabezpieczenia w formie pieniężnej lub dokumentu potwierdzającego złożenie zabezpieczenia (w przypadku rozliczania płatności w trybie z odroczoną płatnością),
  • brak aktualizacji danych zawartych w rejestrze uiszczających opłatę elektroniczną.
Przy czym za dobę uznaje się okres od 0:00 do 24:00 w danym dniu.
Uwaga! Kary pieniężnej za naruszenie obowiązku uiszczenia opłaty elektronicznej w trybie przedpłaty nie wymierza się, jeśli do Systemu Poboru Opłaty Elektronicznej KAS zostały przekazane dane geolokalizacyjne, a właściciel, posiadacz albo użytkownik pojazdu uiścił opłatę elektroniczną w terminie trzech dni od dnia zakończenia przejazdu.
Ważne! Informacje o wysokości nieuiszczonej opłaty elektronicznej są dostępne za pośrednictwem Systemu Poboru Opłaty Elektronicznej KAS.
Uiszczenie zaległej opłaty elektronicznej za przejazd w terminie trzech dni po zakończeniu przejazdu, realizowanego w trybie przedpłaty, np. skończyły się środki na indywidualnym koncie klienta (IKK), będzie możliwe jedynie wtedy, gdy do ujawnienia naruszenia obowiązku uiszczenia należnej opłaty nie dojdzie w wyniku zatrzymania pojazdu podczas kontroli drogowej.
Nie wszczyna się postępowania w sprawie nałożenia kar pieniężnych, jeżeli od dnia popełnienia naruszenia upłynęło dziewięć miesięcy.
Postępowanie odwoławcze
Kary pieniężne główny inspektor transportu drogowego nakłada w drodze decyzji administracyjnej. Od decyzji wydanej w I instancji przez GITD stronie przysługuje wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Wniosek taki składa się do tego organu w terminie 14 dni od jej otrzymania. Kary pieniężne należy przekazać na wyodrębniony rachunek bankowy GITD w terminie 21 dni od dnia, w którym decyzja w sprawie nałożenia kary stała się ostateczna. Koszty związane z uiszczeniem kary pokrywa obowiązany podmiot.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ WYKROCZENIOWA
Kierujący pojazdem może zostać ukarany grzywną nakładaną w drodze mandatu karnego. Takie sankcje grożą w przypadku:
1. Stwierdzenia w trakcie kontroli niedopełnienia obowiązku zapewnienia prawidłowego działania urządzenia mobilnego albo urządzenia pokładowego.
Wysokość mandatu karnego wynosi 1500 zł.
2. Stwierdzenia w trakcie kontroli, że:
a) tablice rejestracyjne są zakryte lub ozdobione, lub
b) z przodu lub z tyłu pojazdu znajdują się znaki, napisy lub przedmioty, które ograniczają czytelność tablic rejestracyjnych, lub
c) tablice rejestracyjne umieszczone są na pojeździe w innych miejscach niż konstrukcyjnie do tego przeznaczone.
Mandat karny wynosi w powyższych przypadkach odpowiednio:
  • 1500 zł ‒ w przypadku zespołu pojazdów o łącznej dmc powyżej 3,5 tony,
  • 500 zł ‒ w przypadku zespołu pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony, złożonego z samochodu osobowego o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony oraz przyczepy).
3. Gdy właściciel, posiadacz albo użytkownik pojazdu nie wyposażył pojazdu w prawidłowo funkcjonujący zewnętrzny system lokalizacyjny albo prawidłowo funkcjonujące urządzenie pokładowe, albo urządzenie mobilne wraz z oprogramowaniem, zapewniające przekazywanie tych danych, a kierujący pojazdem nie odmówił przejazdu.
Mandat wynosi w tym przypadku 1500 zł.
Koniec viaTOLL. Trudna droga do nowego systemu poboru e-myta
Koniec viaTOLL. Trudna droga do nowego systemu poboru e-myta

Zobacz również
4. Braku posiadania numeru referencyjnego urządzenia mobilnego wraz z oprogramowaniem zewnętrznego systemu lokalizacyjnego lub urządzenia pokładowego – w sytuacji, kiedy kierujący pojazdem nie odmówił przejazdu.
Mandat karny wynosi 1500 zł.
Kto nakłada
Prawo do nakładania i pobierania kary grzywny w drodze mandatu karnego za wskazane powyżej czyny przysługuje inspektorom Inspekcji Transportu Drogowego i funkcjonariuszom Służby Celno-Skarbowej. Mandaty karne uprawomocniają się wraz z pokwitowaniem ich przyjęcia. Jeśli ukarany nie zgadza się z wysokością lub zasadnością kary, to może odmówić przyjęcia mandatu. W takiej sytuacji funkcjonariusz nakładający grzywnę ma rok na skierowanie sprawy do sądu, natomiast ten ‒ dwa lata na wydanie wyroku. Po tym terminie następuje przedawnienie. Orzekanie w sprawie nałożenia kary grzywny następuje w trybie określonym w ustawie z 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. z 2021 r. poz. 457; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1005).