Walka z praniem pieniędzy: Obrót kryptowalutą też będzie regulowany

Rynek wymagający cugli

Definicja waluty wirtualnej (kryptowaluty) – została przyjęta w ustawie o AML już 1 marca 2018 r. (w art. 2 ust. 2 pkt 26). Ustawodawca określił ją jako „cyfrowe odwzorowanie wartości”, które nie jest:

a) prawnym środkiem płatniczym emitowanym przez NBP, zagraniczne banki centralne lub inne organy administracji publicznej,

b) międzynarodową jednostką rozrachunkową ustanawianą przez organizację międzynarodową i akceptowaną przez poszczególne kraje należące do tej organizacji lub z nią współpracujące,

c) pieniądzem elektronicznym w rozumieniu ustawy z 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych,

d) instrumentem finansowym w rozumieniu ustawy z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi,

e) wekslem lub czekiem

‒ oraz jest wymienialne w obrocie gospodarczym na prawne środki płatnicze i akceptowane jako środek wymiany, a także może być elektronicznie przechowywane lub przeniesione albo może być przedmiotem handlu elektronicznego.

Kryptowaluta to środek wymiany, który jest cyfrowy oraz zdecentralizowany. W przeciwieństwie do dzisiejszego pieniądza fiducjarnego (np. złotówki, dolara lub euro) w przypadku kryptowaluty nie istnieją organy takie jak bank centralny, które zarządzałby nią i kontrolowały jej wartość. Zamiast tego powyższe cele są dystrybuowane wśród użytkowników danej kryptowaluty za pośrednictwem internetu.

Z racji, że to tej pory był to rynek nieregulowany, brak jest również szczegółowych i systemowych rozwiązań zapewniających bezpieczeństwo inwestorów oraz ułatwiających im ewentualne dochodzenie roszczeń od nierzetelnych przedsiębiorców, o czym wspominał m. in. Urząd Komisji Nadzoru Finansowego w swoim ostrzeżeniu z 12 stycznia 2021 r. o ryzykach związanych z nabywaniem oraz z obrotem kryptoaktywami.

Bitcoin jako pierwsza kryptowaluta po raz pierwszy został przedstawiony w zarysie przez Satoshi’ego Nakamoto w dokumencie z 2008 r. zatytułowanym „Bitcoin: Elektroniczny system pieniężny typu peer-to-peer (każdy z każdym)”. Nakamoto opisał projekt jako „elektroniczny system płatności oparty na dowodzie kryptograficznym zamiast na zaufaniu”. Ten dowód kryptograficzny przyjmuje postać historii transakcji, które są weryfikowane i zapisywane w formie programu zwanego blockchain. Blockchain to otwarta „księga rachunkowa”, która jest rozproszona na niezliczonych komputerach na całym świecie oraz zapisuje wykonywane transakcje. Transakcje są zapisywane w „blokach”, które są następnie połączone ze sobą na „łańcuchu” wszystkich poprzednich transakcji kryptowalutowych. Dzięki blockchainowi każdy, kto używa kryptowaluty i nabywa jej egzemplarz, ma również swoją własną kopię tej księgi rachunkowej, aby stworzyć jednolity zapis dokonywanej transakcji. Oprogramowanie rejestruje każdą nową transakcję, gdy ta ma miejsce, a każda kopia blockchaina jest aktualizowana jednocześnie z nowymi informacjami, dzięki czemu wszystkie zapisy są identyczne i dokładne, co zapobiega oszustwom.

Ze względu na charakter samej technologii blokchain rynek kryptowalut jest mocno zglobalizowany oraz sprzyja zachowaniu anonimowości. Wymiana kryptowalut w przeciwieństwie do tradycyjnych giełd papierów wartościowych jest czynna na całym globie przez całą dobę, przez co notowania kryptowalut w każdej chwili podlegają zmianom. W dodatku mimo ciągle rosnącej popularności technologii blockchain oraz rozpowszechnienia kryptowalut wśród ogółu społeczeństwa jako środków inwestycji jest to wciąż rozwijający się i bardzo niestabilny rynek.

Z powodu obecnej sytuacji makroekonomicznej, spowodowanej m. in. pandemią COVID-19 oraz współczesną polityką monetarną, poziom stóp procentowych jest rekordowo niski, a ludzie obawiają się inflacji. W tej sytuacji dynamiczne wzrosty wartości niektórych kryptoaktywów sprawiają, że inwestorzy jak nigdy przedtem są zainteresowani alternatywnymi formami lokowania swoich oszczędności, co doprowadziło do rekordowej wyceny rynku kryptowalut.

W obecnej chwili prawdopodobnie właśnie kończy się hossa na rynku kryptowalut, na co może wskazywać wycena najpopularniejszej kryptowaluty, bitcoina (BTC) o największej kapitalizacji rynkowej. W dniu 16 kwietnia 2020 r. kosztował on około 7 tys. dol. amerykańskich, a rok później – 16 kwietnia 2021 r. ‒ kosztował około 64 tys. dol. amerykańskich. Tylko miesiąc później, w środę 19 maja 2021 r., BTC spadał momentami nawet do 30 tys. dol. amerykańskich, co oznacza, że przez zaledwie miesiąc stracił ponad połowę swojej wartości.

Podsumowując, rynek kryptowalut jest globalny oraz zdecentralizowany, nieuregulowany, zanonimizowany i niestabilny, m.in. dlatego właśnie rządy światowe od lat starają się poddać go większej kontroli. Jednym z kolejnych rozwiązań wprowadzanych w powyższym celu jest właśnie nowelizacja ustawy o AML, która ma wprowadzić do polskiego porządku prawnego postanowienia dyrektywy V. Nakłada ona na podmioty prowadzące działalność w zakresie walut wirtualnych obowiązki podobne do tych, które wprowadzono w tej samej ustawie dla podmiotów działających na rzecz spółek oraz trustów.

Co pod kontrolą, a co się wymknie

Działalność dotycząca walut wirtualnych jest zdefiniowana w art. 2 ust. 1 pkt 12 ustawy o AML. Zgodnie z tą definicją obejmuje ona świadczenie usług w zakresie:

• wymiany pomiędzy walutami wirtualnymi i środkami płatniczymi (walutami fiducjarnymi),
• wymiany pomiędzy innymi walutami wirtualnymi,
• pośrednictwa w powyższej wymianie,
• prowadzenia rachunków pozwalających na korzystanie z walut wirtualnych (opisanych w ust. 2 pkt 17 lit. e ustawy o AML).

Przykładem takiej działalności są platformy internetowe służące do wymiany walut, obecnie najbardziej popularnymi na świecie są np. Binance, Coinbase oraz KuCoin. Pozwalają one dokonywać wymiany pomiędzy walutami wirtualnymi lub walutami fiducjarnymi wśród użytkowników platformy, zapewniając niższy koszt transakcji w porównaniu do samodzielnej transakcji wykonanej pomiędzy niezależnymi podmiotami. Platforma taka jednocześnie zapewnia wymianę między kryptowalutami, jak również środkami płatniczymi, oraz pośredniczy w tej wymianie i zapewnia swoim użytkownikom rachunki, na których mogą przechowywać swoje środki, zarówno w walucie wirtualnej, jak i fiducjarnej. W Polsce ten rynek również się rozwija, wśród polskich giełd wymiany kryptowalut należy wymienić CoinDeal, Tokeneo, Exmo, CoinRoom oraz BitBay.

Innym przykładem działalności w zakresie walut wirtualnych są przedsiębiorstwa obsługujące tak zwane „bitomaty” – wolnostojące automaty (np. w galeriach handlowych), w których za pomocą karty kredytowej oraz podając dane naszego wirtualnego portfela możemy dokonać wymiany pomiędzy walutami wirtualnymi lub środkami płatniczymi.

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że katalog usług wymienionych w art. 2 ust. 1 pkt 12 ustawy o AML w dalszym ciągu nie obejmuje usług w zakresie emisji walut wirtualnych oraz prac nad ich tworzeniem. Obecnie emitent kryptowaluty jest zobowiązany do uzyskania wpisu do rejestru, jeżeli jest zaangażowany w jej obrót lub przechowywanie na udostępnianych klientom rachunkach.

Od momentu wejścia w życie nowelizacji ustawy o AML na mocy art. 129m działalność w zakresie walut wirtualnych stanie się działalnością regulowaną, dla której koniecznie będzie uzyskanie wpisu do rejestru.

Warunki

Działalność w zakresie walut wirtualnych może być wykonywana przez przedsiębiorców którzy mogą być zarówno osobami fizycznymi, jak i prawnymi. Stawiane są przed nimi dwa niezbędne warunki: powinni spełniać wymogi co do niekaralności (w znaczeniu skazania prawomocnym wyrokiem; określone w art. 129n ustawy o AML) oraz posiadać wiedzę lub doświadczenie w zakresie walut wirtualnych (szczegółowo opisany w art. 129o ustawy o AML).

Prowadzenie

Organem właściwym w sprawach rejestru działalności w zakresie walut wirtualnych będzie minister właściwy do spraw finansów publicznych, tj. minister finansów. Na mocy art. 129x ustawy o AML może on wyznaczyć w drodze rozporządzenia organ Krajowej Administracji Skarbowej do wykonywania zadań z tym związanych. Do jego zadań przy prowadzeniu powyższego rejestru należy:

• prowadzenie rejestru oraz określanie organizacyjnych warunków i technicznych sposobów jego prowadzenia,
• przetwarzanie informacji o podmiotach wpisanych do rejestru,
• rozpatrywanie wniosków o wpis do rejestru, dokonywanie aktualizacji wpisów oraz wykreślanie podmiotów z tego rejestru,
• nakładanie kar pieniężnych na podmioty prowadzące działalność w zakresie walut wirtualnych, które nie dopełniły obowiązku uzyskania wpisu do rejestru.

W związku z tym w celu realizacji powyższych zadań organ ten jest administratorem danych przetwarzanych w tym rejestrze.

Dokonanie wpisu

Zgodnie z art. 129r ustawy o AML wpisu do rejestru działalności w zakresie walut wirtualnych dokonuje się na podstawie wniosku przedsiębiorcy wniesionego wyłącznie w formie elektronicznej, zawierającego:

• imię i nazwisko albo nazwę (firmę),
• numer w rejestrze przedsiębiorców w KRS, o ile taki numer został nadany, oraz NIP,
• wskazanie świadczonych usług w zakresie walut wirtualnych (art. 2 ust. 1 pkt 12 ustawy o AML),
• kwalifikowany podpis elektroniczny, podpis zaufany albo podpis osobisty składającego wniosek.

Dodatkowo do wniosku konieczne będzie dołączenie oświadczenia o treści: „Oświadczam, że dane zawarte we wniosku są kompletne i zgodne z prawdą. Znane mi są warunki wykonywania działalności w zakresie walut wirtualnych, o której mowa w ustawie z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz.U. z 2020 r. poz. 971, 875, 1086 i 2320 oraz z 2021 r. poz. 187 i 815). W szczególności oświadczam, że spełnione są warunki, o których mowa w art. 129n i art. 129o wymienionej ustawy. Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia”.

Wydanie decyzji

Organ dokonuje wpisu do przedmiotowego rejestru w terminie 14 dni od dnia wpływu wniosku o wpis wraz ze wspomnianym powyżej oświadczeniem.

Organ prowadzący rejestr ma obowiązek udostępnić wzór formularza wniosku o wpis na stronie podmiotowej urzędu. Minister właściwy do spraw finansów publicznych określi, w drodze rozporządzenia, sposób i tryb składania wniosku o wpis do rejestru, mając na uwadze konieczność zapewnienia bezpiecznego i sprawnego składania tego wniosku.

W przypadku, w którym przedsiębiorca, zarejestrowany w KRS oraz wykonujący działalność w zakresie walut wirtualnych, zawiesiłby wykonywanie swojej działalności, ma obowiązek zawiadomić o tym fakcie organ prowadzący rejestr działalności w zakresie walut wirtualnych w terminie 14 dni od dnia zawieszenia jej wykonywania (art. 129v ustawy o AML).

Zgodnie z art. 129s ustawy o AML organ właściwy w sprawach rejestru działalności w zakresie walut wirtualnych w drodze decyzji odmówi dokonania wpisu do rejestru, jeżeli:

• wniosek jest niekompletny i nie zostanie uzupełniony w wyznaczonym przez organ terminie lub
• dane zawarte we wniosku są niezgodne ze stanem faktycznym.

Co będzie zapisywane

W art. 129t ustawy o AML ustawodawca wymienił dane zawarte w rejestrze działalności w zakresie walut wirtualnych, na które składają się numer i data wpisu do rejestru oraz podstawowe dane przedsiębiorcy, jak jego imię i nazwisko lub nazwa (firma) oraz numer w rejestrze przedsiębiorców w KRS (o ile został nadany) i NIP. Ponadto wskazane są usługi, jakie przedsiębiorca świadczy w zakresie walut wirtualnych (wymienione w art. 2 ust. 1 pkt 12 ustawy o AML) oraz informacje o ewentualnym zakończeniu działalności w zakresie walut wirtualnych lub zawieszeniu działalności w ogóle.

Powyższe dane są przechowywane przez pięć lat, licząc od dnia, w którym dokonano wykreślenia podmiotu z rejestru działalności w zakresie walut wirtualnych (art. 129y ustawy o AML).

Zmiana danych wpisanych do rejestru działalności w zakresie walut wirtualnych powoduje obowiązek zgłoszenia w terminie 14 dni od dnia zajścia zdarzenia, które spowodowało zmianę tych danych (art. 129u ust. 2 ustawy o AML). przykład 7

Przykład 7

Konieczne także zgłoszenie zmian

Przedsiębiorca prowadził działalność w zakresie walut wirtualnych i postanowił ją zakończyć z 14 grudnia 2022 r. Informację tę należy umieścić w rejestrze w terminie 14 dni od dnia w którym zakończono działalność. Termin ten rozpoczyna swój bieg następnego dnia po zajściu zdarzenia, czyli w przypadku, w którym zdarzenie (zakończenie działalności) miało miejsce 14 grudnia 2022 r., termin ten upłynie 28 grudnia 2022 r.

Wykreślenie

Organ wykreśla podmioty z rejestru działalności w zakresie walut wirtualnych w drodze decyzji (na mocy art. 129w ustawy o AML) w następujących przypadkach:

1) na wniosek podmiotu;

2) po uzyskaniu informacji o wykreśleniu podmiotu z CEIDG albo KRS;

3) w przypadku stwierdzenia:

a) niespełniania przez podmiot warunków wymaganych prawem do wykonywania działalności w zakresie walut wirtualnych,

b) że podmiot złożył wraz z wnioskiem oświadczenie niezgodne ze stanem faktycznym.

Analogicznie jak w przypadku działalności na rzecz spółek oraz trustów, w przypadku działalności w zakresie walut wirtualnych, zgodnie z nowo dodanym art. 129z: „W zakresie nieuregulowanym w niniejszym rozdziale stosuje się przepisy ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców”. Oznacza to m.in. odpowiednie stosowanie art. 10 i 11 prawa przedsiębiorców, tj. zasady domniemania uczciwości przedsiębiorcy, rozstrzygania wątpliwości faktycznych na korzyść przedsiębiorcy, przyjaznej interpretacji przepisów.

Sankcje

Przedsiębiorca, który nie dopełni obowiązku uzyskania wpisu do rejestru działalności w zakresie walut wirtualnych oraz będzie w dalszym ciągu prowadził działalność w zakresie walut wirtualnych, zgodnie z art. 153b ustawy o AML podlega karze pieniężnej do wysokości 100 tys. zł.

Od kiedy

Przedsiębiorcy, którzy w dniu wejścia w życie nowelizacji wykonują działalność w zakresie walut wirtualnych (z wyjątkiem adwokatów i radców prawnych), są zobowiązani dostosować swoją działalność do nowych wymogów w terminie sześciu miesięcy od dnia wejścia w życie art. 1 pkt 57 nowelizacji ustawy o AML. Zgodnie z art. 25 pkt 2 nowelizacji, powyższy przepis wchodzi w życie w terminie sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia. Nowelizację ogłoszono w Dzienniku Ustaw 30 kwietnia 2021 r., zatem art. 1 pkt 57 nowelizacji wejdzie w życie 31 października 2021 r. i wtedy rozpocznie się bieg terminu sześciu miesięcy na zarejestrowanie działalności, który zakończy się 30 kwietnia 2022 r.

Zespół ds. CIT w KPMG

Wojciech Majkowski, doradca podatkowy i radca prawny, dyrektor

Karolina Jaskulska, starszy konsultant

Dominika Muca, konsultant

Aleksander Makieła, konsultant

Paweł Szala, konsultant

Maciej Sawczuk, konsultant